نام آفریقا برای بیشتر مردم جهان همواره با مسایلی نظیر فقر، عقب‌افتادگی اقتصادی و فرهنگی، برده‌داری و بسیاری از مسایل دیگر همراه است. اما با کمی تامل و دقت بیشتر بر روی نقشه جغرافیایی درخواهیم یافت که این قاره کهن که میزبان ۵۴ کشور است، پتانسیل‌های بسیار وسیعی برای سرمایه‌گذاری دوجانبه و جذب منافع اقتصادی و فرهنگی را با خود به همراه دارد.
آفریقا چه ظرفیت‌هایی دارد؟
آفریقا کهن‌ترین قاره جهان است و تاریخ آن به دوران اولیه پیش از نوسنگی نیز باز می‌گردد. این قاره بعد از قاره آسیا، دومین قاره بزرگ و دومین قاره پرجمعیت جهان با مساحتی در حدود ۳۰/۳ میلیون کیلومتر مربع به همراه جزایر مجاور، ۶٪ از کل سطح زمین و ۲۰٪ از مساحت خشکی‌های کره زمین آن را پوشش می‌دهد.
آفریقا با ۱.۴ میلیارد نفر جمعیت تا سال ۲۰۲۱، حدود ۱۸٪ از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد. جمعیت آفریقا در میان تمام قاره‌ها جوان‌ترین محسوب شده و میانگین سنی این قاره در سال ۲۰۱۲ برابر ۱۹.۷ سال است که این میانگین درست زمانی که میانگین سنی در سراسر جهان ۳۰.۴ سال ثبت شده بود، جمعیتی جوان محسوب می‌شود.
این بخش از کره خاکی،گستره وسیعی از منابع طبیعی، کمترین ثروت سرانه قاره و دومین جایگاه کم ثروتمندترین قاره از نظر کل ثروت را پس از اقیانوسیه دارد. هرچند این موضوع را به عوامل مختلفی از جمله جغرافیا، آب و هوا، قبیله‌گرایی، استعمار، جنگ سرد، استعمار نو، فقدان دموکراسی و فساد مالی نسبت می‌دهند، با وجود این تمرکز کم ثروت، توسعه اقتصادی اخیر و جمعیت زیاد و جوان، آفریقا به یک بازار اقتصادی مهم در جهان تبدیل شده است.
آفریقا از نظر راههای دسترسی شامل دو تنگه، یک کانال مهم بین‌المللی و یک دماغه بسیار استراتژیک است که موقعیت این قاره را به لحاظ سیاسی، اقتصادی برجسته کرده استویژگی‌های جغرافیایی قاره آفریقا نیز بسیار جالب است. این پهنه، از شمال توسط دریای مدیترانه، کانال سوئز و تنگه باب‌المندب در دریای سرخ در شمال شرقی، اقیانوس هند در شرق و جنوب شرقی و اقیانوس اطلس در غرب احاطه شده است. این وضعیت جغرافیایی در برگیرنده دو تنگه، یک کانال مهم بین‌المللی و یک دماغه بسیار استراتژیک است که موقعیت این قاره را به لحاظ سیاسی، اقتصادی برجسته می‌کند.
الجزایر بزرگترین کشور آفریقا از نظر مساحت و نیجریه بزرگترین کشور آن از نظر جمعیت است. خط استوا و نصف‌النهار مبدأ (گرینویچ) از آفریقا می‌گذرد و از این نظر تنها قاره‌ای است که از نواحی معتدل شمالی تا مناطق معتدل جنوبی امتداد دارد. بیشتر جغرافیای قاره و کشورهای آن در نیمکره شمالی قرار دارد و تعداد قابل‌توجهی از کشورهای این قاره نیز در نیمکره جنوبی واقع شده است.
گردشگری، فرصتی مغتنم برای ایران
آفریقا از تنوع زیستی بالایی برخوردار است. این تنوع زیستی نیز مرهون وضعیت جغرافیایی آن است. آفریقا یکی از بزرگترین قاره‌های جهان است که طبیعتی بکر و زیبا و حیات وحشی متفاوت از دیگر قاره‌های دنیا دارد.
در واقع طبیعت‌گردی را می‌توان یکی از مهم‌ترین و هیجان‌انگیزترین جاذبه‌های آفریقا معرفی کرد. جنگل‌ها، دشت‌ها، بیابان‌ها و سواحل متعدد که هرکدام از آن‌ها بخشی از موجودات و حیات وحش آفریقا را در خود جای داده‌اند. اگر به پارک‌های ملی این کشور نیز توجه داشته باشیم، موجودات کوچک و بزرگی را می‌بینیم که هیچ ترسی از انسان ندارند و به راحتی از کنار شما عبور می‌کنند.
شیر آفریقایی، پلنگ آفریقایی، بوفالو آفریقایی، کرگدن سیاه و فیل سیاه، ۵ پستاندار بزرگ دنیا هستند که در آفریقا زندگی می‌کنند. این ۵ حیوان نماد آفریقا محسوب شده و تصاویر آن‌ها در بخش‌های مختلف این کشور مانند، واحد پولی، مجسمه‌ها و پوشاک و ... انعکاس یافته است.
علاوه‌براین، حیوانات دیگری مانند زرافه، اسب آبی، گورخر، گوزن یالدار و ... نیز در این قاره وسیع زندگی می‌کنند که هریک در جای خود به عنوان یک جاذبه مهم گردشگری بین‌المللی مطرح بوده و سبب شده تا کشورهای مختلف این قاره در طول سال شاهد حضور تعداد زیادی از علاقه‌مندان به طبیعت و گردشگران از سراسر جهان باشد.
در سال ۲۰۱۸ میلادی درآمد ارزی دو کشور تانزانیا و اوگاندا در حوزه گردشگری طبیعت به ترتیب ۱.۴ میلیارد و ۱.۶ میلیارد دلار بوده است که رقم قابل توجهی است این موضوع و واقعیت که همزیستی مسالمت‌آمیز میان انسان و حیات وحش به طرز چشمگیری در آفریقا شکل گرفته و موجب کسب درآمد برای کشورهای آفریقایی شده، موضوع و تجربه مهمی است که باید به دقت مورد بررسی و تامل کارشناسان و مسئولان حوزه گردشگری در ایران قرار گیرد. طبق گزارش‌ها، در سال ۲۰۱۸ میلادی درآمد ارزی دو کشور تانزانیا و اوگاندا از محل گردشگری طبیعی، به ترتیب ۱.۴ میلیارد و ۱.۶ میلیارد دلار بوده است که رقم قابل توجهی است.
در این دو کشور و حتی در بسیاری از کشورهای آفریقا حیوانات جایگاه مقدسی دارند و همین نوع نگاه مردم آفریقا به حیوانات موجب شده تا تنوع جانوری به شکل یک جاذبه و فرصت گردشگری درآید.
اما این همه ماجرا نیست. آفریقا مشکلات فراوان محیط‌زیستی هم دارد که ممکن است این سوال را مطرح سازد که همکاری در این زمینه چه سودی می‌تواند برای ایران داشته باشد؟
باید گفت در عرصه مدیریت، همین مشکلات پتانسیل بسیار جذابی برای سرمایه‌گذاری و کسب درآمد برای کشور است. قاره آفریقا تحت تأثیر طیف گسترده‌ای از مسائل زیست‌محیطی، از جمله بیابان‌زایی، جنگل‌زدایی، کمبود آب و آلودگی است که احتمالا این نگرانی‌های ریشه‌دار زیست‌محیطی با تأثیر تغییرات اقلیمی بر آفریقا بدتر شود.
سازمان بین الدولی تغییرات آب و هوایی سازمان ملل، آفریقا را به عنوان قاره‌ای که بیشترین آسیب‌پذیری در برابر تغییرات آب و هوایی را دارد، شناسایی کرده است. این در حالی‌است که در ایران تاکنون تحقیقات گسترده‌ای در زمینه تغییرات اقلیمی انجام شده و کشورهای آفریقایی فرصت مناسبی برای استفاده از نتایج این تحقیقات هستند تا از شدت تاثیر تغییرات اقلیمی در این منطقه از جهان جلوگیری شود.
آفریقا خاستگاه حیات بشری و تنوع زیستی
در ایران تاکنون تحقیقات گسترده‌ای در زمینه تغییرات اقلیمی انجام شده و کشورهای آفریقایی فرصت مناسبی برای استفاده از نتایج این تحقیقات هستند تاریخ آفریقا، طولانی و پیچیده است و بیشتر توسط جامعه تاریخی جهانی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. آفریقا، به‌ویژه شرق قاره، به‌طور گسترده‌ای به‌عنوان محل منشأ حیات انسان‌ها شناخته شده و قدمت اولین انسان‌ها در این قاره به حدود ۷ میلیون سال پیش باز می‌گردد که از این نظر نیز میمرجع بسیار مناسبی برای همکاری در تحقیقات دانشگاهی میان دانشگاه‌های ایران و کشورهای آفریقایی در رشته‌هایی مانند انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی است.
نکته حائز اهمیت این است که تمدن‌های اولیه بشری مانند مصر باستان و کارتاژ در آفریقای شمالی پدیدار شدند. به دنبال تاریخ طولانی و پیچیده تمدن‌ها، مهاجرت و تجارت، آفریقا میزبان تنوع زیادی از قومیت‌ها، فرهنگ‌ها و زبان‌ها است که هرساله تعداد زیادی از علاقه‌مندان به تنوع فرهنگی و تجربه زندگی قبیله‌ای را به خود جذب کرده و از این طریق منبع بزرگ درآمدی را برای این کشورهای ایجاد کرده است.
این ظرفیت بخش زیادی از اطلاعات مفید در مورد منشا حیات انسان و به‌طورکلی فرهنگ‌های قاره آفریقا که توسط کشورهای اروپایی و آمریکایی در قاره آفریقا انجام شده را تامین کرده و همین امر موجب شده تا در ۴۰۰ سال گذشته شاهد افزایش نفوذ اروپا در این قاره باشیم.
از قرن شانزدهم، این امر توسط تجارت، از جمله تجارت بردگان ماوراء اطلس، سبب شد تا جمعیت‌های آفریقایی بزرگ، به قاره آمریکا گسیل داده شوند و به عنوان نیروی کار ارزان از آن‌ها برای توسعه صنایع و کشاورزی استفاده شود. از اواخر قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیستم هم کشورهای اروپایی تقریبا تمام آفریقا را مستعمره کردند و این قاره به نقطه‌ای رسید که تنها اتیوپی و لیبریا سیاست‌های مستقلی داشتند.
در کلام نهایی باید گفت، سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران همواره بر مبنای صلح و دوستی میان کشورها و اقوام مختلف پای‌ریزی شده است و در مورد قاره آفریقا نیز با توجه به تنوع زیستی و پتانسیل‌های وسیع زیست‌محیطی وگردشگری، نباید از فرصت‌های دوجانبه همکاری و سرمایه‌گذاری میان دو طرف چشم پوشید. در واقع قاره آفریقا فرصت بزرگی برای سرمایه‌گذاری ایران و افزایش درآمد ارزی فراهم ساخته که برای شناخت و بهره‌برداری از آن باید در یک برنامه مدون، مستمر و طولانی پیش رفت.