«سیدابراهیم رئیسی» رئیس‌جمهور به منظور توسعه روابط با کشورهای مختلف، تنوع‌بخشی به مقاصد صادراتی و ایجاد زمینه‌های همکاری سیاسی و تجاری، به دعوت رسمی روسای جمهور کنیا، اوگاندا و زیمبابوه، بامداد سه‌شنبه (۲۰ تیر) عازم قاره آفریقا می‌شود.
کدام کالاهای ایرانی در آفریقا مشتری دارد؟
«جعفر قنادباشی» کارشناس مسایل آفریقا و سفیر سابق ایران در لیبی در آستانه سفر رییس جمهوری به سه کشور آفریقایی در گفت‌وگو با پژوهشگر ایرنا، می‌گوید: آفریقا ظرفیت‌های بسیاری دارد و کالاهای ایرانی مانند لوازم خانگی، فرش، تجهیزات الکتریکی، ابزار انتقال و توزیع برق، منسوجات، پوشاک و ماشین کشاورزی، موتورهای آب، کاشی و سرامیک بسیار طرفدار دارد.
وی می‌افزاید: حلقه گم شده فعالیت ایران در آفریقا نبود اطلاع، آگاهی و شناخت کافی از محیط آفریقاست. ما می‌توانیم کالاهای ایرانی را با قیمت مناسب تولید و صادر کرده و نیازهای کشورهای آفریقایی را تامین کنیم.
آفریقا ظرفیت‌های بسیاری دارد و کالاهای ایرانی همچون لوازم خانگی، فرش، تجهیزات الکتریکی، ابزار انتقال و توزیع برق، منسوجات، پوشاک و ماشین کشاورزی، موتورهای آب، کاشی و سرامیک بسیار طرفدار داردسفیر سابق ایران در لیبی می‌گوید: ما کالاهای بسیاری تولید می‌کنیم که در کشورهای آفریقایی طرفدار و مشتری بسیار خوبی دارد. باوجود تبلیغات، همه کشورهای آفریقایی فقیر نیستند و بسیاری از آنها درآمدهای قابل ملاحظه از راه فروش نفت، گاز، سلاح و مواد معدنی دارند، بنابراین، فعالان اقتصادی و تجار ایرانی می توانند مشتری‌های پرپولی را در آفریقا به دست آورند.
این کارشناس اظهار می‌دارد: به دلیل اینکه ما سابقه استعماری در آفریقا نداریم و خوشنام هستیم، قیمت کالایی که ارائه می‌کنیم می‌تواند برای آفریقا به صرفه و برای ایران نیز بازار خوبی باشد. در مقابل ما هم می‌توانیم برای آنها بازار خوبی باشیم مانند محصول کاکائو که در ایران مصرف بالایی دارد، یا حتی میوه‌هایی مانند نارگیل و موز. بنابراین اگر روابط کشور را با آفریقا توسعه دهیم، می‌توانیم این کالاها را بدون واسطه با قیمت ارزان‌تر برای کشورمان تامین کنیم.
ایران در چه حوزه‌هایی می‌تواند در آفریقا کار کند؟
قنادباشی با بیان اینکه آفریقا قاره پهناور دارای ۵۴ کشور با قابلیت‌های بسیار اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است، ادامه می‌دهد: بخشی از این ظرفیت‌ها باوجود بهره‌برداری طولانی کشورهای استعماری و اقدامات استثماری قدرت‌های بزرگ، همچنان باقی مانده است که ایران می‌تواند سهم خوبی در بهره‌برداری از این قابلیت‌ها داشته باشد.
به گفته وی، بخش‌ها و مناطقی از آفریقا دارای قابلیت‌های کشاورزی، خاک حاصلخیر و زمین‌های قابل کشت فراوان است. قابلیت‌های آفریقا از نظر اقتصادی می‌تواند بسیاری از نیازهای ما را در عرصه تجاری و اقتصادی تامین کند. می‌توانیم از طریق سرمایه‌گذاری مشترک برای کشت فرامرزی اقدام کنیم، زیرا کاشت برخی محصولات گرانبها مانند کاکائو، کائوچو، چای، انبه و موز برای دو طرف پرسود است.
این کارشناس ادامه می‌دهد: آفریقا دارای سواحل بسیار خوبی برای ماهیگیری در دو اقیانوس اطلس و هند است که برای بهره‌برداری از این سواحل می‌توان دست به سرمایه‌گذاری‌های مشترک زد.
شرکت‌های ایرانی این توانایی را دارند که طرح‌های بزرگ را در آفریقا اجرا کنند. از آن جمله می‌توان به انتقال برق، تلفن، سدسازی و ساخت پالایشگاه، سیلوسازی و پل‌سازی اشاره کرد که فعالیت‌هایی برون مرزی و درآمدزا است قنادباشی با یادآوری این نکته که ما ناگزیر به حرکت و کار در دریاها و اقیانوس‌های هستیم، توضیح می‌دهد: با توسعه کشتیرانی و انعقاد قرارداد و توافقنامه می‌توانیم از بنادر کشورهای دیگر استفاده کنیم که آفریقا دارای این قابلیت است.
شرکت‌های ایرانی این توانایی را دارند که بتوانند طرح‌های بزرگ را در آفریقا اجرا کنند که از آن جمله می‌توان به انتقال برق، تلفن، سدسازی و ساخت پالایشگاه، سیلوسازی، پل و غیره اشاره کرد که فعالیت‌هایی برون مرزی درآمدزا است.
منافع نفتی ایران در کار با آفریقا
وی اظهار داشت: از ۲۰ کشور نفت خیز قاره آفریقا، حدود ۵ کشور عضو اوپک است و ما در عرصه درآمدهای نفتی و دفاع از درآمدمان ناگزیر هستیم که با کشورهای نفتی این قاره مانند الجزایر، لیبی، نیجریه، آنگولا وارد همکاری شویم تا بتوانیم از قیمت جهانی نفت دفاع کنیم و حتی نقش خودمان را در این عرصه که از اعضای قدیمی اوپک هستیم به خوبی ایفا کنیم.
سفیر سابق ایران در لیبی اظهار می‌کند: در حوزه گازی؛ الجزایر، لیبی و برخی دیگر از کشورهای آفریقایی، گازخیز هستند، نفت و گاز راه‌های درآمدی ایران است برای اینکه حق خود را احقاق کنیم، ناگزیر به همکاری با کشورهایی هستیم که بخشی از آنها آفریقایی‌اند. زیرا بدون این همکاری‌ها، بهای نفت آنگونه که باید باشد و درآمدهایی که ما باید حاصل کنیم به دست نخواهد آمد. زمانی که تولیدکنندگان نفت همسو و متحد باشند مصرف‌کنندگان نمی‌توانند هر قیمتی را به آنها تحمیل کنند و این همکاری تولیدکنندگان است.
زمینه دیگر همکاری با آفریقا که بسیار مهم است، اعزام پزشکان به آفریقاست. این اقدام پیش از این نیز تجربه شده است، برخی پزشکان تمایل به کار در خارج از مرزهای کشور دارند و از درآمدهای قابل توجه نیز برخوردار می شوند. در آفریقا رقابت در حوزه درمانی بین کشورها زیاد است.
منافع سیاسی ایران در کار با آفریقا
وی به بُعد سیاسی همکاری با آفریقا نیز اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: کشورهای آفریقایی یک سوم کشورهای جهان را تشکیل می‌دهند، دوستی با آنها یعنی فراهم شدن زمینه برای برخورداری از آرای بیشتر در سازمان ملل و مجمع حقوق بشر و سایر مجامع بین‌المللی. نکته جالب اینکه همه ۵۴ کشورهای آفریقایی عضو جنبش عدم تعهد هستند و تقریباً نیمی از اعضای جنبش عدم تعهد را تشکیل می‌دهند. این سازمان دارای ۱۲۰ عضو است.
قنادباشی در ادامه می‌گوید: سازمان جنبش غیرمتعهدها تاکنون دوبار به طور اجماع از حق دانش هسته‌ای ایران دفاع کرده است. سازمان‌های بزرگ دیگر مانند سازمان کنفرانس اسلامی نیز چنین است که دارای ۵۷ عضو است که ۲۷ کشور عضو آن از قاره آفریقا است. بنابراین سازمان همکاری اسلامی هم در پیشبرد اهداف منطقه‌ای ما بسیار اهمیت دارد و می‌تواند برخی از سیاست‌های راهبردی ما را در مورد فلسطین ، صحنه‌های بین‌المللی یا در قبال گروه‌های افراطی همراهی کند و این یکی از مزیت‌های توسعه ارتباط با کشورهای آفریقایی است.
۹ مانع توسعه روابط تجاری با آفریقا
سفیر سابق ایران در لیبی در ادامه در مورد توسعه روابط با آفریقا، ایران را با ترکیه مقایسه می‌کند و می‌گوید: ایران و ترکیه دارای جمعیت یکسان است ، اما تفاوت ما با این کشور این است که ترکیه فاقد نفت است، به همین دلیل ناگزیر برای درآمدزایی متوسل به تولیدات غیرنفتی شده است.
هنگامی که تولیدات داخلی یک کشور رشد کرد و به آن متکی شد، اقتصاد آن کشور تقریباً از طریق بخش خصوصی اداره می‌شود، اما در ایران چون اقتصاد ما دولتی و درآمد کشور از طریق نفت تامین می‌شود، بنابراین اقتصاد ما دولتی است و انتظار داریم دولت به آفریقا برود، روابط را با کشورهای این منطقه برقرار کند و آن را گسترش دهد تا تاجران و سرمایه‌گذاران وارد عرصه شوند.
اگر می‌خواهیم بدانیم که چرا ما در آفریقا موفق نمی‌شویم، یکی از دلایل بسیار مهم؛ اقتصاد دولتی ما و عدم مشارکت بخش خصوصی در عرصه‌های تجاری استاما در ترکیه اینگونه نیست آنها درآمدهای نفتی ندارند، شرکت‌های خصوصی و سرمایه‌گذاران که متعلق به مردم هستند، ناگزیر باید درآمدزایی کنند و دولت نیز از شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران حمایت می‌کند.
قنادباشی ادامه می‌دهد: بنابراین اگر می‌خواهیم بدانیم که چرا ما در آفریقا موفق نمی‌شویم؛ باید به چند مورد اشاره کنیم:
۱- یکی از دلایل بسیار مهم؛ اقتصاد دولتی ما و عدم مشارکت بخش خصوصی در عرصه‌های تجاری است.
۲- بخش خصوصی، سرمایه‌گذاران و تجار ما آشنایی بسیار کمی با آفریقا دارند و آنجا را یک منطقه خشک بی‌ثروت بدون قابلیت‌های تجاری می‌دانند. اما اکنون که این واقعیت تغییر کرده و آفریقا محلی است که آمریکا و چین بر سر آن رقابت می‌کنند، اما بخش خصوصی ما در این زمینه آگاهی کافی ندارند و به همین دلیل در این قاره فعال نیستند.
۳- تحریم‌های آمریکا علیه ایران مساله دیگری است. بسیاری از کشورهای آفریقایی که از نظر سیاسی ضعیف هستند، از ارتباط با ایران چندان استقبال نمی‌کنند و به نظرشان ارتباط با ما ریسک بزرگی است و ممکن است مشکلاتی در عرصه بین‌المللی برای آنها پیش بیاید.
۴- دولت‌های ما در عرصه آفریقا به صورت هر چند گاه یک بار عمل کردند. بنابراین در ایران یک سیاست راهبردی دراز مدت در زمینه آفریقا مورد پیگیری و اجرا قرار نگرفت و هر دولتی یک سیاست خاص و مجزا را اجرا کرد و فقط به سفرهای تشریفاتی منحصر ماند و و شعار اولویت کار با آفریقا به عمل نرسید.
قناد باشی می‌گوید: بنابراین یک راهبرد مشخص و اداره‌ای که با وجود تعویض دولت‌ها؛ سیاست‌های آفریقایی را دنبال کند، وجود نداشت؛ تا این مرجع مانند یک ستاد، بانی و پیگیر روابط مستمر با آفریقا باشد.
۵- موضوع بعدی موانع بانکی و گمرکی است. بانک‌های ایرانی در برقراری رابطه با آفریقا بسیار اهمال کردند و کارشناسانی که باید در عرصه برداشتن موانع گمرکی کار کنند، سستی ورزیدند.
۶- وعده های ما در آفریقا بدون عمل باقی ماند و در برخی کشورها با دادن وعده‌هایی که به آن عمل نکردیم، از خوشنامی ایران در این کشورها کاستیم در حالی که ما از نظر آفریقا به عنوان یک شریک راهبردی هستیم. ایران در اتحادیه آفریقا، عضو ناظر است و آنها ما را شریک راهبردی خود تلقی می‌کنند، اما ما از این موارد بهره‌برداری نکردیم.
۷- سفیرانی که کارشناس آفریقا نیستند و از شرایط آفریقا اطلاع ندارند، از موانع مهم توسعه روابط دو طرف بوده‌اند.
قنادباشی توضیح می‌دهد: رهبر معظم انقلاب در دیدار با آقای امیرعبداللهیان وزیر و اعضای وزارت امور خارجه اشاره کردند که ما نیاز به کادر ورزیده کارشناس داریم تا واقعیت‌های هر کشوری را درک کنند و بشناسند.
به گفته وی، در واقع انتخاب سفیران برای آفریقا محدود شده به مدیرانی که در اینجا کاری نداشتند و آنها را به عنوان سفیر به آفریقا فرستادند و برخی نیز به دلیل وابستگی و داشتن ضوابط به عنوان سفیر انتخاب شدند.
قنادباشی: انتخاب سفیران برای آفریقا محدود شده به مدیرانی که در اینجا کاری نداشتند و آنها را به عنوان سفیر به آفریقا فرستادند و برخی نیز به دلیل وابستگی و داشتن ضوابط به عنوان سفیر انتخاب شدندقنادباشی می‌گوید: در هشت سال دولت قبل، روابط و دیپلماسی ما محدود به سه کشور ۱+۵ انگلیس، فرانسه و آمریکا شد و متاسفانه روابط با کشورهای دیگر را به دست فراموشی سپردیم و هیچ گامی در جهت گسترش روابط با کشورهای دیگر برنداشتیم که این اتفاق ضربه بزرگی زد و ما را از صحنه سیاسی جهان حذف کرد.
به گفته وی، این اتفاق مضاف بر تحریم‌هایی بود که آمریکا علیه ایران اعمال کرد و گام برنداشتن برای گسترش روابط با کشورهای دیگر در دوران قبل به نوعی خودتحریمی بود که علیه کشور انجام شد.
در دولت رئیسی چه تغییری بوجود آمده است؟
قنادباشی توضیح می‌دهد: دولت سیزدهم دیپلماسی فعالی را در پیش گرفته و یک معاون اقتصادی قوی، در کنار وزیر خارجه قرار گرفته است که وظیفه‌اش برقراری رابطه با کشورها و پیگیری روابط اقتصادی است. به نظر می‌رسد تاکنون معاون اقتصادی با چنین جدیت و پیگیری نداشتیم. این مساله بسیار مهمی است.
کارشناس آفریقا می‌گوید: یکی از راه‌های موثر در توسعه روابط با کشورهای دیگر، فعالیت کشتیرانی است و اکنون کشتیرانی ما فعال شده است.
به دلیل اینکه کشتی‌های بین‌المللی دارای بیمه‌های سنگین و کرایه‌های گزاف هستند، هزینه ارسال کالاهای ایرانی به آفریقا، بسیار گران تمام می‌شود. اگر کشتیرانی ایران فعالیت‌های خود را در مسیرهای آبی منتهی به آفریقا بیشتر کند، به طور قطع این هزینه‌ها کاهش می‌یابد.
قنادباشی اظهار می‌دارد: دولت سیزدهم به طور جدی درصدد توسعه روابط با کشورهای آفریقایی است و باید تلاش شود که سفرهای رئیس‌جمهوری جنبه تشریفاتی نداشته باشد و با حضور کارشناسان زبده و مسئولان مرتبط، نتایج سفرها تا اجرایی شدن توافقات دو جانبه، مورد پیگیری مستمر قرار گیرد.
نظر شما