اتحادیه‌های آفریقایی دروازه ورود به قلب قاره

اتحادیه آفریقا

مهمترین اتحادیه کشورهای آفریقایی، اتحادیه آفریقاست که همه ۵۴ کشور این قاره به غیر از مراکش عضو آن هستند. اتحادیه آفریقا (AU) در گذشته سازمان وحدت آفریقا (OAU) نام داشت که سال ۱۹۶۳ در دوران استقلال کشورهای آفریقایی از استعمارگران تشکیل شد و سال ۲۰۰۲ در حالی که به دلیل عدم پویایی و تحرک لازم در عرصه بین‌المللی و قاره‌ای مورد انتقاد شدید قرار گرفته بود، منحل و سازمان جدیدی به نام African Union یا اتحادیه آفریقا جایگزین آن شد.

اتحادیه آفریقا، با پیشنهاد «معمر قذافی» رهبر سابق لیبی شکل گرفت و هدف اصلی و اساسی آن هدایت قاره آفریقا به سمت صلح، امنیت و توسعه پایدار است. این اتحادیه از روابط سیاسی و اقتصادی ۵۴ دولت عضو حمایت کرده و تصمیم دارد توسعه را در میان کشورهای عضو اتحادیه ایجاد و با ریشه‌کنی فقر، توسعه اقتصادی و افزایش دموکراسی در این قاره، آن را به اقتصاد جهانی متصل کند.

مهمترین اتحادیه کشورهای آفریقایی، اتحادیه آفریقاست که همه ۵۴ کشور آفریقا به غیر از مراکش عضو آن هستنداتحادیه آفریقا در سال ۲۰۰۴ اقدام به تأسیس شورای صلح و امنیت کرد که امکان دخالت در درگیری‌های نظامی بین اعضا و یا درگیری‌های داخلی کشورهای عضو را به اتحادیه می‌دهد. اتحادیه آفریقا تاکنون به بروندی، منطقه دارفور سودان، موریتانی، سومالی، مالی و ... نیرو اعزام کرده است.

اهداف اتحادیه آفریقا

برخی اهداف اتحادیه آفریقا در سند تأسیس آن شامل موارد زیر است:

• اتحاد مستحکمتر کشورها و مردم آفریقا
• دفاع از تمامیت ارضی و استقلال دولت‌های عضو
• همگرایی سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آفریقا
• دفاع از مواضع مشترک
• تسهیل همکاری‌های بین‌المللی
• ارتقاء صلح، امنیت و ثبات در آفریقا

ارکان کلیدی اتحادیه آفریقا را «مجمع عمومی (رئیسان کشورهای عضو)، شورای اجرایی(وزیران خارجه کشورهای عضو)، کمیسیون، کمیته نمایندگان دائمی و کمیته‌های فنی و تخصصی» تشکیل می‌دهند. ریاست اتحادیه به مدت یک سال پس از مشورت و اخذ رای میان کشورهای عضو، به رئیس یک کشور یا دولت منتخب واگذار می‌شود. اکنون رئیس دوره‌ای اتحادیه «مکی سال» رئیس‌جمهوری سنگال است.

نهادهای اصلی اتحادیه را «شورای صلح و امنیت، پارلمان آفریقایی، دیوان عدالت، شورای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و مؤسسه‌های مالی اتحادیه (بانک مرکزی آفریقا، صندوق پولی آفریقا و بانک سرمایه‌گذاری آفریقا). کمیسیون‌های مختلف همچون صلح و امنیت، علوم و تکنولوژی، سیاسی، تجارت و صنایع و ... با عضویت وزیران مربوطه کشورهای عضو» تشکیل می‌دهد که با بحث و تبادل نظر، پیشنهادهای خود را به کمیسیون اتحادیه آفریقا ارائه می‌کنند.

اکوواس (ECOWAS)

اکوواس (ECOWAS)، جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا (Economic Community Of West African States) در سال ۱۹۷۵ تاسیس شد. این جامعه بر اساس معاهده لاگوس در لاگوس، ایالت لاگوس، نیجریه ایجاد شد. ۱۵ کشور غرب آفریقا شامل «بنین، بورکینافاسو، جمهوری دماغه‌سبز، ساحل عاج، گامبیا، غنا، گینه، گینه بیسائو، لیبریا، مالی، نیجر، فدرال نیجریه، سنگال، سیرالئون و توگو» عضو آن هستند.

اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای حاشیه اقیانوس هند با ۱۹ کشور از سه قاره آسیا، آفریقا و اقیانوسیه و بیش از ۲ میلیارد نفر جمعیت، به‌دنبال تقویت رشد پایدار و توسعه متوازن در منطقه و حذف موانع موجود بر سر راه جریان‌های تجارت، سرمایه و فناوری در منطقه اقیانوس هند ‌است

هدف اکوواس پیشبرد و توسعه یکپارچگی اقتصادی در همه‌ فعالیت‌های اقتصادی، بویژه صنایع، حمل‌ونقل، ارتباطاتراه دور، انرژی، کشاورزی، منابع طیعی، بازرگانی، مسائل مادی و پولی و موضوعات فرهنگی و اجتماعی است.

جامعه ‌اقتصادی کشورهای غرب آفریقا دارای کمیسیون، پارلمان جامعه، دادگستری جامعه و بانک توسعه و سرمایه اکوواس است. اغلب، کمیسیون اکووواس و بانک توسعه و سرمایه اکوواس «صندوق» نامیده می‌شوند و دو موسسه اصلی هستند که برای تعیین و به‌کارگیری خط مشی‌ها، پیگیری و اجرای برنامه‌های توسعه در کشورهای عضو نظیر ساخت جاده بین کشورهای عضو جامعه و ارتباطات از راه دور، کشاورزی و توسعه منابع آبی فعالند.

اکوواس دارای بانک خصوصی به نام اکوبانک و اکومرین اکوواس نیز هست و بیشتر به‌ عنوان یکی از ستون‌های جامعه اقتصاد آفریقا در نظر گرفته‌ می‌شود و آژانس‌های تخصصی زیر را نیز دارد:

• سازمان بهداشت غرب آفریقا (WAHO)
• آژانس پول غرب آفریقا (WAMA)
• مرکز توسعه ورزش و جوانان اکوواس (EYSDC)
• مرکز توسعه جنسیتی اکوواس (EGDC)
• واحد همکاری منابع آبی (WRCU)
• کارت قهوه‌ای اکوواس
• شبکه مشترک برق غرب آفریقا (WAPP)
• گروه بین‌دولی علیه پولشویی و تغذیه مالی تروریسم در غرب آفریقا (GIABA)

این جامعه به سه زبان انگلیسی، فرانسه و پرتغالی اداره می‌شود و مقر آن در «ابوجا» نیجریه و آدرس اینترنتی آن www.ecowas.int است.

جامعه توسعه جنوب آفریقا (SADC)

جامعه توسعه جنوب آفریقا شامل ۱۴ کشور است؛ ابتدا با نام کنفرانس همکاری توسعه جنوب آفریقا (SADCC) در سال ۱۹۸۰ در لوزاکا پایتخت زامبیا اعلام موجودیت کرد و هدف اولیه آن، کاستن از وابستگی اقتصادی به آفریقای جنوبی دوران آپارتاید و توسعه اقتصادی و تامین نیازهای اساسی کشورهای عضو بود اما به سمت سازمانی که باید مشکلات امنیتی و دفاعی اعضا را نیز حل کند، سوق داده شد.

آنگولا، بوتسوانا، لسوتو، مالاوی، موزامبیک، سوازیلند، جمهوری متحد تانزانیا، زامبیا و زیمبابوه اعضای بنیانگذار کنفرانس همکاری توسعه جنوب آفریقا بودند و در همان سال ۱۹۸۰ بیانیه معروف لوزاکا با عنوان «به سوی آزادسازی اقتصادی» را صادر کردند.

در سال ۱۹۹۲ در شهر ویندهوک (نامیبیا) کنفرانس همکاری توسعه جنوب آفریقا به جامعه توسعه جنوب آفریقا (SADC) تغییر نام داد و ساختارهای خود را به یک سازمان اقتصادی تبدیل کرد. با ریاست ماندلا در آفریقای جنوبی، جزیره موریس، جمهوری دموکراتیک کنگو و جزایر سیشل نیز به این مجموعه پیوستند.

جامعه توسعه جنوب آفریقا با یک بازار بالقوه حدود ۲۰۰ میلیون نفری، می‌خواهد به یک نوع بازار مشترک با الهام از الگوی بازار مشترک اروپایی تبدیل شود اما شکاف‌های عمیق کشورهای عضو، تاکنون مانع از تحقق یکپارچگی و پیشرفت اقتصادی منطقه شده است.

جامعه توسعه جنوب آفریقا با یک بازار بالقوه حدود ۲۰۰ میلیون نفری، به دنبال تبدیل شدن به یک نوع بازار مشترک با الهام از الگوی بازار مشترک اروپایی است اما شکاف‌های عمیق کشورهای عضو، تاکنون مانع از تحقق یکپارچگی و پیشرفت اقتصادی منطقه شده استاکنون کشورهای آنگولا، بوتسوانا، جمهوری دمکراتیک کنگو، لسوتو، ماداگاسکار، مالاوی، موریس، موزامبیک، نامیبیا، آفریقای جنوبی، سوازیلند، جمهوری متحد تانزانیا، زامبیا و زیمبابوه اعضای جامعه توسعه جنوب آفریقا هستند. مقر این سازمان در شهر گابورونه (Gaborone) در بوتسواناست.

گروه بانک آفریقایی توسعه ADBG

بانک توسعه آفریقا، مؤسسه مالی توسعه‌ای چندجانبه و شامل سه نهاد «بانک توسعه آفریقا، صندوق توسعه آفریقا و صندوق اعتماد نیجریه» است. مقر دائمی بانک در «ابیجان» پایتخت ساحل‌عاج بوده و علاوه بر مقر دائمی، دارای ۲۳ دفتر در نقاط مختلف جهان به ویژه کشورهای آفریقایی است.

۲۳ کشور آفریقایی تازه استقلال‌یافته، بانک آفریقایی توسعه را در ۱۹۶۳ میلادی برای کمک به توسعه آفریقا در «خارطوم» پایتخت سودان ایجاد کردند. بانک آفریقایی توسعه و ۱۳ کشور غیرآفریقایی، در سال ۱۹۷۲ میلادی (۱۳۵۱ شمسی) صندوق آفریقایی توسعه (ADF) و در سال ۱۹۷۶ میلادی (۱۳۵۴ شمسی) صندوق ویژه نیجریه (NTF) را در نیجریه تأسیس کردند.

هدف این بانک ارائه خدمات مالی به دولت‌های آفریقایی و شرکت‌های خصوصی در کشورهای عضو منطقه (RMC) است؛‌ ضمن آنکه در کشورهای عضو اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کند.

گروه بانک آفریقایی توسعه به دنبال مبارزه با فقر، بهبود شرایط زندگی مردم آفریقا و بسیج منابع به منظور توسعه اقتصادی-اجتماعی کشورهای آفریقایی عضو است و در این چهارچوب چالش عمده بانک، «کاهش فقر در آفریقا» است و منابع داخلی و خارجی را برای تقویت سرمایه‌گذاری و ارائه کمک فنی و مالی به کشورهای آفریقایی عضو هدایت می‌کند. در واقع بانک یک کارفرماست که تهیه مبالغی را با فرصت برابر برای اعضای خود تعهد می‌کند.

اعضای گروه بانک آفریقایی توسعه را ۵۳ کشور آفریقایی و ۲۴ کشور غیرآفریقایی شامل کشورهای آرژانتین، اتریش، بلژیک، برزیل، کانادا، چین، دانمارک، فنلاند، فرانسه، آلمان، هند، ایتالیا، ژاپن، کره‌جنوبی، کویت، هلند، نروژ، پرتغال، عربستان سعودی، اسپانیا، سوئد، سوئیس، پادشاهی متحده (انگلستان) و ایالات متحده تشکیل می‌دهند.

علاوه بر این سازمان‌ها که بر محور کشورهای آفریقایی شکل گرفته‌اند، سازمان‌هایی هم هستند که گرچه آفریقایی نیستند اما بخش مهمی از اعضایشان را کشورهای آفریقایی همچون «اتحادیه عرب و اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای حاشیه اقیانوس هند» تشکیل می‌دهند.

گروه بانک آفریقایی توسعه به دنبال مبارزه با فقر، بهبود شرایط زندگی مردم آفریقا و بسیج منابع به منظور توسعه اقتصادی- اجتماعی کشورهای آفریقایی عضو است و در این چهارچوب چالش عمده بانک، «کاهش فقر در آفریقا» است اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای حاشیه اقیانوس هند

اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای حاشیه اقیانوس هند (IOR-ARC) یک سازمان بین‌المللی است که در سال ۱۹۹۷ با ابتکار هند و موریس آغاز به کار کرد. این سازمان دارای ۱۹ کشور عضو از سه قاره آسیا، آفریقا و اقیانوسیه با بیش از ۲ میلیارد نفر جمعیت جهان بوده و اهداف آن، تقویت رشد پایدار و توسعه متوازن در منطقه و بین اعضای اتحادیه، همکاری‌های اقتصادی و حذف موانع موجود بر سر راه جریان‌های تجارت، سرمایه و فناوری در منطقه اقیانوس هند ‌است.

هفت کشور آفریقایی کنیا، ماداگاسکار، موریس، موزامبیک، سیشل، آفریقای جنوبی و تانزانیا عضو این سازمان هستند.

اتحادیه عرب

اتحادیه عرب، یک سازمان منطقه‌ای شامل کشورهای عمدتاً عربیِ جنوب غرب آسیا و شمال آفریقاست که هدف آن نزدیک کردن هر چه بیشتر قوم عرب به یکدیگر است. ۱۰ کشور آفریقایی شامل مصر، مراکش، کومور، سومالی، سودان، جیبوتی، لیبی، تونس، الجزایر و موریتانی در این اتحادیه عضو هستند.

این اتحادیه در سال ۱۹۴۵ با ۶ عضو مؤسس شامل مصر، عربستان، عراق، سوریه، لبنان، اردن و یمن بنیان نهاده‌ شد. این اتحادیه ۲۲ عضو اصلی و ۵ عضو ناظر دارد.