پروين اعتصامي، آفريننده بديع ترين و دلاويزترين شكوفه هاي شعر ادب فارسي

'علی نظمی'، پیشكسوت و شاعر مجرب كشور به خبرنگار ایرنا گفت: اعتصامی از مفاخر كشور و شعر ادب ایران بوده كه سبك شعری وی به سبك شعری ناصر خسرو قبادیانی نزدیك بوده و محتوای اشعارش پندآموز و ارشاد كننده است، با اینكه او شاعره بوده اما شعرهایش را مردانه سروده؛ گویی كه یك مرد كهنسال شعر گفته باشد.

وی با اشاره به اهمیت سبك شعری اعتصامی در ادبیات فارسی اظهار كرد: با وجود درگذشت پروین در دوران جوانی، پختگی شعرهایش بالا بوده و نبوغ شعری اش قابل مقایسه با شاعران دیگر زن و مرد نیست.

استاد 'جمشید علیزاده' نیز در خصوص ویژگی های شعر پروین اعتصامی گفت: پروین یكی از پنج شاعر بزرگ قرن بیستم حوزه شعر كلاسیك بوده و بزرگترین شاعره زبان و ادبیات فارسی جهان است.

وی افزود: مهمترین ویژگی شعرهای وی در قطعه ها و مناظره هاست كه در اوایل ظهور شعر نمونه هایی از آن دیده می شود اما در زمان حاضر نبود نمونه شعرهای پروین به وضوح دیده می شود.

علیزاده یادآوری كرد: همچنین مسایل حاد سیاسی و اجتماعی برای نخستین بار در قالب قطعه ها و مناظره های شعری پروین اعتصامی دیده شده است.

رییس انجمن ادبی تبریز نیز معتقد است: پروین اعتصامی مسایل، حق و حقوق و مشكلات اجتماعی مردم را در مناظره های شعری اش به عموم ارایه می كرد.

'علی شهبازی' اضافه كرد: پروین شاعره ای نابغه و از شاعران برجسته و انگشت شمار ایران بود كه بیش از دیگران به مسایل اجتماعی و مشكلات مردم اهمیت می داد.

وی رمز توفیق این شاعره ارزشمند فرهنگ و ادب فارسی را علاوه بر استعداد ذاتی، معجزه تربیت و توجه پدر به پروین می داند.

'یوسف اعتصام الملك' پدر پروین در تبریز به دنیا آمد. ادب عرب و فقه و اصول و منطق و كلام و حكمت قدیم و زبان های تركی و فرانسه را در این شهر آموخت و در لغت عرب احاطه كامل یافت.

هنوز 20سال از عمرش نرفته بود كه كتاب 'قلائد الادب فی شرح اطواق الذهب' را كه رساله ای بود در شرح یكصد مقام از مقامات محمود بن عمر الزمخشری در نصایح و حكم و مواعظ و مكارم اخلاق به زبان عربی نوشت و خیلی زود جزو كتاب های درسی مصریان قرار گرفت.

چندی بعد كتاب 'ثورة الهند یا المراة الصابره' او نیز مورد تحسین ادبای ساحل نیل قرار گرفت ، مهمترین یادگاری اعتصام الملك دخترش 'رخشنده' است.

رخشنده اعتصامی، مشهور به پروین اعتصامی از شاعران بسیار نامی معاصر، در روز 25 اسفند سال 1285 شمسی در تبریز متولد شد و از ابتدا زیر نظر پدر دانشمند خود، كه با انتشار كتاب 'تربیت نسوان' اعتقاد و آگاهی خود را به ضرورت تربیت دختران نشان داده بود، رشد كرد.

در كودكی با پدر به تهران آمد. ادبیات فارسی و ادبیات عرب را نزد وی فرا گرفت و از محضر ارباب فضل و دانش كه در خانه پدرش گرد می آمدند بهره ها یافت و همواره آنان را از قریحه سرشار و استعداد خارق العاده خویش دچار حیرت می ساخت.

در هشت سالگی به شعر گفتن پرداخت و بویژه با به نظم كشیدن قطعات زیبا و لطیف كه پدرش از كتب خارجی فرنگی، تركی و عربی ترجمه می كرد طبع آزمایی و به پرورش ذوق می پرداخت.

در تیر ماه سال 1303 شمسی برابر با ماه 1924 میلادی دوره مدرسه دخترانه آمریكایی را كه به سرپرستی 'میس شولر' در ایران اداره می شد با موفقیت به پایان برد و در جشن فراغت از تحصیل خطابه ای با عنوان 'زن و تاریخ' ایراد كرد.

شولر، خاطرات خود را از تحصیل و تدریس پروین در آن مدرسه چنین بیان می كند: 'پروین، اگر چه در همان اوان تحصیل نیز معلومات فراوان داشت، اما تواضع ذاتی اش به حدی بود كه به فرا گرفتن مطلب و موضوع تازه ای كه در دسترس خود می یافت شوق وافر اظهار می كرد.'

'سرور مهكامه محصص' از دوستان نزدیك پروین كه گویا بیش از 12سال با هم مراوده و مكاتبه داشتند او را پاك طینت، پاك عقیده، پاك دامن، خوشخو، خوشرفتار، در مقام دوستی متواضع و در طریق حقیقت و محبت پایدار توصیف می كند.

پروین در تمام سفرهای پدرش در داخل و خارج ایران شركت می كرد و با سیر و سیاحت به گسترش دید و اطلاعات و كسب تجارب تازه می پرداخت.

این شاعره آزاده، پیشنهاد ورود به دربار را با بلند نظری نپذیرفت و مدال وزارت معارف ایران را رد كرد.

پروین در 19تیر ماه 1313 با پسر عموی خود ازدواج كرد و چهار ماه پس از عقد ازدواج به كرمانشاه به خانه شوهر رفت.

شوهر پروین از افسران شهربانی و هنگام وصلت با او رییس شهربانی در كرمانشاه بود.

اخلاق نظامی او با روح لطیف و آزاده پروین مغایرت داشت. او كه در خانه ای سرشار از مظاهر معنوی و ادبی و به دور از هر گونه آلودگی پرورش یافته بود پس از ازدواج ناگهان به خانه ای وارد شد كه یك دم از بساط عیش و نوش خالی نبود و طبیعی است همراهی این دو طبع مخالف نمی توانست دوام یابد و سرانجام این ازدواج ناهمگون به جدایی كشید و پروین پس از دو ماه و نیم اقامت در خانه شوهر با گذشتن از كابین طلاق گرفت.

با این همه او تلخی شكست را با خونسردی و متانت شگفت آوری تحمل كرد و تا پایان عمر از آن سخنی بر زبان نیاورد و شكایتی نكرد.

در سال 1314 نخستین دیوان پروین اعتصامی، شاعره توانای ایران، به همت پدر ادیب و گرانمایه اش انتشار یافت.

پروین مدتی در كتابخانه دانشسرای عالی تهران سمت كتابداری داشت و به كار سرودن اشعار خود نیز ادامه می داد، تا اینكه دست اجل او را در 34 سالگی از جامعه ادبی گرفت.

به هرحال در شب 16 فروردین سال 1320 خورشیدی با بیماری حصبه در تهران زندگی را بدرود گفت و پیكر او را به قم بردند و در جوار قبر پدر دانشمندش در مقبره خانوادگی بخاك سپردند.

در تهران و ولایات، ادبا و شعرا از زن و مرد اشعار و مقالاتی در جراید نشر و مجالس یادبودی برای او برپا كردند.

پروین برای سنگ مزار خود نیز قطعه اندوهباری سروده كه هم اكنون بر لوح نماینده مرقدش حك شده است.

اینكه خاك سیهش بالین است

اختر چرخ ادب پروین است

گر چه جز تلخی ز ایام ندید

هر چه خواهی سخنش شیرین است

صاحب آنهمه گفتار امروز

سائل فاتحه و یاسین است

دوستان به كه ز وی یاد كنند

دل بی دوست دلی غمگین است

خاك در دیده بسی جان فرساست

سنگ بر سینه بسی سنگین است

بیند این بستر و عبرت گیرد

هر كه را چشم حقیقت بین است

هر كه باشی و ز هر جا برسی

آخرین منزل هستی این است

آدمی هر چه توانگر باشد

چون بدین نقطه رسید مسكین است

اندر آنجا كه قضا حمله كند

چاره تسلیم و ادب تمكین است

زادن و كشتن و پنهان كردن

دهر را رسم و ره دیرین است

خرم آنكس كه در این محنت گاه

خاطری را سبب تسكین است

پروین در قصایدش پیرو سبك متقدمین بویژه ناصرخسرو بوده و اشعارش بیشتر شامل مضامین اخلاقی و عرفانی است.

او موضوع های حكمتی و اخلاقی را با چنان زبان ساده و شیوایی بیان می دارد كه خواننده را از هر طبقه تحت تاثیر قرار می دهد. در قدرت كلام و چیره دستی بر صنایع و آداب سخنوری همپایه ی گویندگان نامدار قرار داشته و در این میان به مناظره توجه خاص دارد و این شیوه را كه شیوه شاعران شمال و غرب ایران بود احیاء می كند.

پروین تحت تاثیر سعدی و حافظ بوده و اشعارش تركیبی از دو سبك خراسانی و عراقی است.

شعر پروین شیوا، ساده و دلنشین است. مضمون های متنوع پروین مانند باغ پرگیاهی است كه به راستی روح را نوازش می دهد. اخلاق و همه تعابیر و مفاهیم زیبا و عادلانه آن چون ستاره ای تابناك بر دیوان پروین می درخشد.

چاپ نخست دیوان كه آراسته به مقدمه شاعر و استاد سخن شناس ملك الشعرای بهار و حاوی نتیجه بررسی و تحقیق او در تعیین ارزش ادبی و ویژگیهای سخن پروین بود شامل بیش از 150قصیده و مثنوی در زمان شاعر و با قطعه ای در مقدمه از خود او تنظیم شده بود. پروین با اعتقاد راسخ به تاثیر پدر بزرگوارش در پرورش طبعش، دیوان خود را به او تقدیم می كند.

قریحه سرشار و استعداد خارق العاده پروین در شعر همواره موجب حیرت فضلا و دانشمندانی بود كه با پدرش معاشرت داشتند، به همین جهت برخی بر این گمان بودند كه آن اشعار از او نیست.

پروین اعتصامی بزرگترین شاعر زن ایرانی است كه در تاریخ ادبیات پارسی ظهور كرده است. اشعار وی پیش از آنكه به صورت دیوان منتشر شود در مجلد دوم مجله بهار كه به قلم پدرش مرحوم یوسف اعتصام الملك انتشار می یافت چاپ می شد (1302 ـ 1300 خورشیدی).

دیوان اشعار پروین اعتصامی كه شامل شش هزار و 500 بیت از قصیده و مثنوی و قطعه است تاكنون چندین بار به چاپ رسیده است.

عمر پروین بسیار كوتاه بود، كمتر زنی از میان سخنگویان، اقبالی همچون پروین داشت كه در دورانی این چنین كوتاه شهرتی فراگیر داشته باشد.

پنجاه سال و اندی است كه از درگذشت این شاعره بنام می گذرد و همگان اشعار پروین را می خوانند و وی را ستایش می كنند و بسیاری از ابیات آن به صورت ضرب المثل به زبان خاص و عام جاری گشته است.

استاد بهار در مورد اشعار وی می گوید: 'پروین در قصاید خود پس از بیانات حكیمانه و عارفانه روح انسان را به سوی سعی و عمل امید، حیات، اغتنام وقت، كسب كمال، همت، اقدام نیكبختی و فضیلت سوق می دهد.'

روحش شاد.

7223/645/587