به گزارش ایرنا، این روز وشب ها كه ذی الحجه بار وبندیلش را بسته، حال وهوای كوچه و خیابان های شهر ویژه شده است، حتی خودنمایی های باد پاییزی هم قد خم می كند در مقابل اراده جوانان ونوجوانانی كه سیاه پوشیده اند.
كافی است سری به خیابان ها بزنیم تا این شور وشعور را بیشتر لمس كنیم.
آئین های در سطح استان متفاوت است اما شاید، مشترك ترین آئین این باشد كه هرساله ، بزرگان و سادات هر محل در مسجد گرد هم می آیند و بعد از آماده كردن علم و بستن پارچه سبز به آن وخواندن ادعیه و روضه های محرم، چند ریش سفید به همراه نوجوانان وجوانان خیابان به خیابان علم را می چرخانند و نذورات مردم را جمع آوری می كنند.
این حضور هرساله به یك شكل انجام می شود واهالی خیابان ها می دانند كه چه زمانی گروه علم گردان به محّله آنان می رسد، بیرون از خانه ها منتظر می مانند وبعد از زیارت علم، نذورات خود را اهدا می كنند.
این نذورات به مصارف عمرانی مساجد می رسد. بعد از اتمام حركت علم گردان ها وبازگشت علم به مسجد، اهالی هر محلی، با حضور در مسجد اقدام به سیاهپوشی مسجد وخیابان های مجاور می كنند.
حسینیه ها، تكایا تا قبل از رسیدن شب آماده پذیرایی از عزاداران امام حسین(ع) می شوند.
بعد از نماز مغرب وعشا، واعظان سخنرانی می كنند وسپس پیر غلامان امام حسین(ع) با خواندن ابیات ومقاتل، عزاداران را آماده عزاداری می كنند.
از عصر روز قبل از محرم، نوای روضه در كوچه پس كوچه های شهر و روستا می پیچید و ایستگاه های صلواتی در فصل سرد با نوشیدنی های داغ ودر فصل گرما با شربت گلوی عزاداران را تر می كنند.
** آئین علم بندی و علم گردانی، آیین كردهای اسفراین و ترك های بجنورد
علم بندی یكی از آیین های كهن عزاداری ماه محرم درخراسان شمالی به شمار می رود كه بیشتر در شهرستان اسفراین رایج بوده و اكنون نیز در غالب مناطق این شهرستان اجرا می‌شود.
این آیین در ابتدای ماه محرم برگزار می‌شود به گونه ای كه غالب مردم به خصوص سادات عزاداری ماه محرم را با برگزاری این آیین آغاز می‌كنند، كیفیت علم بندی به این گونه است كه سادات و بزرگان محل یا روستا در مقابل مسجد گرد هم آمده و برتیری چوبی به ارتفاع سه الی پنج متر پارچه های سیاه و سبز آویخته و نمادی می سازند از علم كربلا و آن گاه آنان كه قدرت مناسب و اندام ورزیده ای دارند علم را در دست گرفته و به عزاداری و نوحه خوانی می پردازند.
**نخل گردانی در جاجرم
یكی دیگر از آیین های ویژه عزاداری امام حسین(ع) در خراسان شمالی نخل گردانی است؛ سنتی كهن كه به طور اختصاصی در شهرستان جاجرم برگزار می‌شود و همه ساله مشتاقان زیادی را به خود جذب می‌كند.
دراین آیین همزمان با روز عاشورا هیات ها و دسته های زنجیرزنی با نظم خاصی در حسینیه بزرگ گرد هم آمده و از هر هیئت یك نفر به مدت چند دقیقه نوحه خوانی كرده و دیگران سینه یا زنجیر می زنند و این سینه زنی و عزاداری تا ظهر عاشورا ادامه دارد.
پیش ازعزاداری، مردم جاجرم بر اساس سنتی چند صدساله دو نخل چوبی و فلزی را به میدان حسینیه این شهر می آورند نخل هایی بزرگ كه حدود 40 نفر در برداشتن وحمل آن مشاركت می‌كنند و پس از ورود نخل ها به میدان حركت آنها سرعت گرفته وعزاداران نیز پشت سر نخل ها حركت می‌كنند.
نخل ها و عزاداران به دور میدان می چرخند، در دور سوم نخل اول به زمین گذاشته می‌شود و در دور چهارم نخل دوم، اما علم ها و عزاداران همچنان گرد میدان می چرخند و در همان حال نیز عزاداری و سینه زنی می‌كنند پس از چند چرخش نخل ها درجای مخصوص خود گذاشته می شوند و مردم برای زیارت قبور به سوی بقعه خواجه مهزیار حركت می‌كنند.
بر اساس اعلام اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آیین نخل گردانی در جاجرم افزون بر 400 سال قدمت دارد و در سال 1390 نیز در فهرست آثار معنوی این سازمان به ثبت رسیده است.
**آیین های اهل سنت خراسان شمالی در ماه محرم
اهل سنت خراسان شمالی هم همسو با شیعیان مراسم های خاصی را در محرم اجرا می كنند.
ختم 70 هزار «لا إله إلا الله محمداً رسول الله»
یكی از رسوم اهل سنت در این منطقه 'تهلیل' ، یعنی 70 هزار بار ختم ذكر «لا إله إلا الله محمداً رسول الله» است.
دادن اطعام، ختم قرآن وهدیه كردن ثواب آن به ارواح شهدا خصوصاً شهدای كربلا از دیگر آداب اهل سنت خراسان شمالی است.
آنان نسبت به نگاهداشتن حرمت ایام محرم و صفر مقیدند و هیچ كدام از مراسم جشن و سرورشان را بخاطر احترام به اعتقادات شیعیان و شهدای كربلا تا پایان عزاداری ها برگزار نمی كنند.
روز عاشورا در همه خانه ها سفره ای پهن می شود و مردم، بزرگان و ریش سفیدان خانه به خانه دعوت می شوند و بعد از خوردن حداقل لقمه ای از غذای صاحبخانه(از جمله قتلمه، چاپاتی، قطاب و... ) به قرائت قرآن مشغول می شوند.
**پرده خوانی یكی دیگر از آیین های عزاداری ایام سوگواری محرم در خراسان شمالی
پرده خوانی از جمله هنرهای نمایشی و تركیبی از فنون قصه گویی است كه به آن شمایل گردانی، پرده داری و پرده گردانی نیز می گویند.
در این استان هر سال در روز دهم ماه محرم( عاشورا) اهالی در قالب هیاتهای عزاداری، سینه زنی ، از همه مهم تر پرده خوانی و نخل گردانی ،تعزیه خوانی ، زنجیر زنی به عزاداری می پردازند
در ایام سوگواری ، در مساجد یا مجالس روضه خوانی پرده هایی نصب می كنند كه وقایع عاشورا را نشان می دهد و روضه خوانان گاهی به تصاویر وقایع عاشورا بر روی پرده اشاره می كنند.
**نحوه برگزاری مراسم پرده خوانی
پرده خوان كه درویش نامیده می شود با آگاهی از برخی روایات مذهبی و صوتی خوش ، بیانی جذاب و رسا آنها را توصیف می كند.
پرده خوان معمولا پارچه ای سیاه یا سبز بر سر می بندد و یا به جای پارچه، كلاهی سیاه یا سبز بر سر می گذار، او به هنگام پرده خوانی نخست طومار را به دیوار نصب و سپس آن را باز می كند.
پارچه سبز روی پرده را كم كم كنار می زند و با چوب دستی خود كه «مطرق» یا «مطراق» نام دارد، به تصاویر مجالس پرده اشاره و با بیان مقدمه ای كار خود را آغاز می كند.
**مراحل پرده خوانی
مراحل پرده خوانی شامل پیش واقعه خوانی، مناجات و فضائل خوانی، مناقب خوانی و نقل قصه و حدیث است. پرده خوان در پایان با لحنی سوزناك گریزی به صحرای كربلا می زند و به نوحه و ندبه می پردازد.
پرده های درویشی معمولا از جنس كرباس و همچون طومار است كه در حدود سه یا چهار متر طول و یك و نیم تا دو متر عرض دارد.
در این پرده ها شمایل حضرت عباس (ع) با دستانی از بدن جدا، طفلان مسلم، خیمه های سوزان، قیام مختار، مجلس جن و انس، معراج پیامبر(ص) به همراه براق، كوثر، ضامن آهو و...كشیده می شود.
شماری از پرده خوانان از روی طوماری كه در دست دارند، داستان واقعه های پرده را می خوانند.
ادبیات پرده خوانی بخشی شفاهی است كه معمولا از اقوال و روایات نقالان گرفته شده و بخشی دیگر كتبی و برگرفته از مقتلها و سوگنامه های مانند روضه الشهدای حسین(ع) «واعظ كاشفی» است.
روی پرده هایی كه پرده های نقل خوانده می شود، مجالسی از وقایع زندگانی پیامبر(ص) و برخی غزوات ایشان و حضرت علی (ع)، حوادث زندگی ائمه و وقایع كربلا، صحنه هایی از بهشت و جهنم و برخی واقعه های برگرفته از قصص، احادیث و باورهای عامه درباره روز قیامت و كیفر و پاداش گناهكاران و مؤمنان به تصویر درآمده اند.
**اجرای تعزیه وشبیه خوانی
در روستای استاد از توابع شهرستان فاروج هرساله از نخسیتن روز ماه محرم تا روز تاسوعا وعاشورا، گروه تعزیه خوان روستا این واقعه را به نمایش می گذارند، این گروه نسل به نسل تعزیه خوان هستند وهمچنان براساس نسخه های قدیمی شان در ماه محرم اجرا می كنند.
این تعزیه خوانی سبقه زیادی در روستای استاد فاروج دارد.
بازسازی واقعه حركت كاروان امام حسین به شام هم رسمی است كه درتیتكانلوی فاروج رایج ودر روزهای عاشورا اجرا می شود.
به آتش كشیده شدن چادرهای كاروان اسرا و تازیانه زدن به اسراو... به نمایش گذاشته می شود، حركت كاروان هم از شهرتیتكانلو تا امامزاده مرشد انجام می شود.
براساس رسمی دیرین، همه روستاهای مجاور تیتكانلو در این روز در امامزاده مرشد اجتماع وبراساس آئین هایشان عزاداری می كنند.
دیگ های حلیم پای ثابت برنامه های عزاداری بویژه در روستاها
**حلیم؛ غذای ویژه محرم و صفرتقریبادر همه جای خراسان شمالی است
محرم كه می‌شود بوی حلیم در هر كوچه و خیابانی به مشام می رسد؛ غذای مخصوص این ایام كه از گندم و گوشت و حبوبات تهیه می‌شودو پختن آن خود سنتی ویژه با آداب و ترتیب دیدن دارد.
نخست آن كه در تهیه حلیم همه سعی می كنند به نوعی مشاركت داشته باشند، آنان كه دستشان به دهانشان می رسد یا احیانا نذری دارند گوسفند و یا حبوبات و گندم مورد نیاز حلیم را تأمین می كنند، بانوان حبوبات را تمیز و آماده كرده و جوانان نیز حلیم را برای آماده شده می كوبند كه اصطلاحا به آن 'چمه زنی' می گویند.
طبخ حلیم و خصوصا مرحله چمه زنی آن كه تا چندین ساعت طول می كشد بسیار طاقت فرسا است اما جوانان و عزاداران به عشق امام حسین(ع) و میهمانان سفره او برای مشاركت در پخت این غذا صف می ایستند.
آیین‌های عزاداری ماه محرم در خراسان شمالی با كیفیت و شور و حال خاصی برگزار می‌شود اما آنچه كه بیش از همه به چشم می‌آید نمایش اعتدال و دوری از افراط و تفریط و خرافه در این آیین‌ها است.
7187/ 6042 گزارش از مرضیه مهربان** انتشاردهنده: سیدحسین قدسی
بجنورد- ایرنا- برافراشته كردن علم های حسینی در خراسان شمالی، آغازی بر سوز دل ها و همنوایی با كاروان عشاق كربلا است كه مردمان كرمانج، ترك و تات هر ساله در آستانه ایام محرم با شركت در آئین ویژه 'علم بندان'، آن را اجرا می كنند.
