در همين راستا، روز گذشته دو خبر مهم از سوي رسانه‌هاي خبري باعث شد تا روند ماجراي جمال خاشقجي وارد فاز جديدي از تحولات شود. خبر نخست به صورت دقيق منتشر شد؛ اينكه تلويزيون دولتي عربستان مرگ خاشقجي را تائيد و اعلام كرد كه او طي يك درگيري در داخل ساختمان كنسول‌گري اين كشور در استانبول تركيه كشته شده است. در اطلاعيه تلويزيون عربستان آمده است كه اين روزنامهنگار منتقد حكومت پس از ورود به كنسول‌گري با برخي از افراد درگيري لفظي پيدا كرده و با وخامت اين درگيري او كشته شده است. در همين رابطه پادشاه عربستان نيز پس از 17 روز سكوت، از مرگ خاشقجي ابراز تاسف كرده و خواستار بررسي دقيق‌تر تمامي ابعاد اين ماجرا شده است.
پس از واكنش شديد افكار عمومي بين‌المللي نسبت به ناپديد شدن جمال خاشقجي و گسترش يافتن دامنه آن به بحث‌هايي همچون تحريم، تنبيه و حتي توافق براي بركناري محمد بن سلمان، متعاقب سفر مايك پمپئو وزير خارجه آمريكا به رياض و آنكارا، بحثي مبني بر بي‌خبر بودن ملك سلمان از ماجراي قتل خاشقجي مطرح شد. در همان زمان برخي از ناظران معتقد بودند كه پمپئو، سعودي‌ها را متقاعد كرده كه قتل اين روزنامهنگار را بر عهده بگيرند به طوري كه القاء شود نيروهاي خودسر دست به چنين عملي زده و پادشاه عربستان از اين قضيه كاملاً مبرا است. در حقيقت ملك سلمان واقعاً از اين ماجرا بي‌خبر بود، چرا كه در همان زمان نيز كارشناسان در پاسخ به چنين اظهاراتي عقيده داشتند كه تمامي تصميم‌ها توسط محمد بن سلمان وليعهد سعودي گرفته مي‌شود و او مسئول مستقيم قتل جمال خاشقجي است.
پس لرزه‌هاي اوليه اين ماجرا، ابتدا دامن شاهزاده جوان سعودي را گرفت و حتي برخي از گمانه‌زني‌ها حاكي از آن بود كه اروپايي‌ها در حال رايزني با آمريكا براي كنار گذاشتن محمد بن سلمان هستند. دومين پس لرزه با انتشار خبر مرگ يكي از افسران نيروي هوايي عربستان در يك حادثه رانندگي ايجاد شد و پس لرزه سوم نيز با انتشار اطلاعيه تلويزيون عربستان و متعاقب آن بركناري و دستگيري چندين نفر از مقامات امنيتي عربستان باعث افزايش دامنه تبعات قتل خاشقجي در استانبول شد.
**سفير عربستان در پاكستان جانشين احتمالي عادل الجبير
اما نكته مهمي كه مي‌توان آن را به موازات تنش‌هاي ايجاد شده براي سعودي‌ها مد نظر قرار داد، خبر بركناري عادل الجبير وزير خارجه عربستان و جايگزيني او با سفير فعلي عربستان در پاكستان است. در همين راستا، روز گذشته روزنامه اردو زبان «نواي وقت» گزارش داد كه در نشست اخير كابينه دولت عربستان به رياست پادشاه اين كشور، ملك سلمان با جايگزيني نواف سعيد المالكي به جاي عادل الجبير موافقت كرده است. عادل الجبير كه از سال 2015 سكان‌دار دستگاه ديپلماسي عربستان بوده و يكي از اركان همراهي با سياست خارجي تهاجمي وليعهد عربستان تلقي مي‌شود، مانند محمد بن سلمان خارج از عرف‌هاي مرسوم خاندان سعودي به وزارت خارجه عربستان رسيد.
او نخستين شخصي است كه بدون بستگي داشتن به خاندان سلطنتي در راس يكي از مهم‌ترين وزارتخانه‌هاي عربستان قرار گرفته است. الجبير كه به واسطه شغل پدرش، سال‌ها در خارج از عربستان زندگي و تحصيل كرده است، در سمت‌هايي همچون دستيار سفير عربستان در آمريكا، سخنگوي سفارت عربستان در واشنگتن، عضو هيات نمايندگي عربستان در سازمان ملل و سفير عربستان در آمريكا فعاليت داشته است.
پس از قدرت گرفتن محمد بن سلمان به عنوان وزير دفاع و سپس وليعهد شدن او، عادل الجبير به واسطه ارتباطات گسترده‌اي كه در آمريكا داشت در كمال تعجب وزير خارجه عربستان شد. همراهي و توجيه خروج از استراتژي محافظه‌كارانه و ورود به سياست خارجي تهاجمي، جنگ يمن، جذب سرمايه‌گذاري خارجي و نيز پول پاشي‌هاي هنگفت به لابي‌هاي عربستان در سراسر دنيا از جمله كارهايي بود كه وي با حمايت محمد بن سلمان مسئوليت آن را برعهده داشت. هر چند پيش از اين در محافل خبري صحبت‌هايي از بركناري عادل الجبير شنيده مي‌شد، اما اگر اين خبر منابع پاكستاني دقيق باشد، مي‌توان گفت همزماني آن با ماجراي چالش‌هاي قتل جمال خاشقجي براي عربستان نكته قابل تاملي است.
سعودي‌ها اكنون با فشار بي‌سابقه بين‌المللي مواجه هستند و حالا پس از سال‌ها سكوت در قبال سياست خارجي اين كشور، قتل روزنامهنگار منتقد حكومت باعث شده تا دورنماي وليعهد عربستان با ابهام مواجه شود؛ به خصوص اينكه پس از توفان انتقادات از عربستان در اروپا و آمريكا، اينك مقامات غربي نيز از لزوم برخورد و مقابله با سعودي‌ها سخن مي‌گويند. در همين رابطه گزارش‌هايي منتشر مي‌شود مبني بر اينكه سفارت‌خانه‌هاي عربستان در خارج از اين كشور به محلي براي شكار مخالفان تبديل شده است. از سوي ديگر دونالد ترامپ رئيس ايالات متحده آمريكا نيز در داخل و همزمان با انتخابات سرنوشت‌ساز كنگره تحت فشار قرار گرفته تا موضعي جدي در قبال رياض اتخاذ كند.
روزنامه تايمز در مقاله خود ترامپ را با يك آزمون مهم روبه‌رو مي‌بيند كه بايد به سرعت پاسخي درخور به جنايات خانواده سلطنتي عربستان بدهد. از سوي ديگر برخي از رسانه‌هاي پرنفوذ مانند نيوزويك نيز سياست‌هاي ترامپ را عامل اصلي جاه‌طلبي‌هاي شاهزاده جوان عنوان كرده و گزارش دادند: لغو چندين قرارداد نظامي كافي نيست، زمان آن است كه وزارت خزانه داري آمريكا تحريم‌هاي گسترده‌اي را عليه پادشاهي عربستان اعمال كند. زمان نمايش براي محمد بن سلمان تمام شده است. زمان پايان كل نظام استبدادي است كه بن سلمان افراطي‌ترين نماينده آن است. به نظر مي‌رسد ترامپ در مواجهه با چنين وضعيتي بار ديگر قصد دارد با ابهام آفريني، اين تهديد را براي دولتش به فرصت تبديل كند.
رويه او طي چند روز اخير روندي كجدار و مريز بوده، به طوري كه يك بار صحبت از جديت و برخورد با عربستان را مطرح مي‌كند و بار ديگر از اعتماد خودش به سعودي‌ها مي‌گويد. او همچنين تصريح مي‌كند كه اگر قرار باشد عربستان را تحريم كنيم، تحريم تسليحات شامل جريمه‌ها نخواهد شد، زيرا اگر سعودي‌ها از آمريكا سلاح نخرند از چين و روسيه تامين تسليحات مورد نيازشان را خواهند كرد. همچنين در تازه‌ترين صحبت‌ها رئيس ايالات متحده آمريكا براي كاستن بار فشارهاي افكار عمومي و رسانه‌ها اعلام كرده كه عربستان متحد خوبي در منطقه خاورميانه است و ما براي مقابله با ايران به آنها احتياج داريم.
**بازگشت به لاك محافظه‌كاري
در هر صورت آنچه به نظر مي‌رسد، مسير عربستان به خصوص در سياست خارجي با راهبردهاي اين كشور پيش از قتل خاشقجي تفاوت‌هاي چشم‌گيري خواهد داشت. آنها مجبور خواهند بود كه در چند جبهه به مقابله با فشارها پرداخته و احتمالاً تا آينده نزديك بار ديگر به لاك محافظه‌كارانه خود باز خواهند گشت. در اين ميان جنگ فاجعه آميز يمن، حمايت از گروه‌هاي افراطي، هزينه‌هاي كلان براي لابي‌گري در سراسر دنيا و نيز برخورد با منتقدان و مخالفان اكنون پرونده‌هايي هستند كه روي ميز قرار گرفته و به عقيده تحليل‌گران با شرايطي كه به وجود آمده، بعيد است به زودي سعودي‌ها از آن خلاص شوند.
در نتيجه بايد در اين ميان قرباني‌هايي براي اشتباهات و جاه‌طلبي‌هاي محمد بن سلمان تراشيده شود كه گويا نخستين قرباني پرنفوذ نيز عادل الجبير خواهد بود. اين مساله زماني اهميت مي‌يابد كه بدانيم منابع آگاه اعلام كردند كه هدف از سفر پمپئو به رياض رايزني و مشاوره به سعودي‌ها براي خارج شدن از اين بن‌بست است كه يكي از مهم‌ترين محورهاي آن تبرئه شدن پادشاه عربستان از ماجراي قتل خاشقجي است. در همين رابطه كارشناسان تاكيد دارند اگر هدف از فشارها تغيير در ساختار آينده خاندان سعودي و كنار گذشتن وليعهد باشد يا اينكه هدف تنبيه او و امتيازگري از محمد بن سلمان باشد، به طور يقين به موازات تغيير در سياست خارجي عربستان، مقامات بيشتري از اين كشور پايشان به ماجراي خاشقجي باز شده و به عنوان مقصر معرفي خواهند شد.
منبع: روزنامه ابتكار؛ 1397،7،29
گروه اطلاع رساني**2059**2002
با گذشت چندين روز از ناپديد شدن جمال خاشقجي روزنامهنگار مشهور عربستاني، هر روز ابعاد جديدي از سرنوشت او و همچين پس لرزه‌هاي ناشي از قتل وي توسط خاندان سعودي روشن مي‌شود.
