به گزارش ایرنا، در این بین، بسیاری از كتاب هایی چاپ می شوند كه متاسفانه خواننده ای جز فامیل و دوستان آن نویسنده یا مترجم ندارند كه شاید بتوان دلیل آن را به غیر از ضعف بازاریابی و شبكه توزیع كتاب در محتوای بی كیفیت آن نیز جست و جو كرد.
با این اوصاف، چنین كتاب هایی از كیفیت لازم برخوردار نیستند تا بتوانند جایگاه خود را در بازار ملی پیدا كنند، چه رسد به اینكه بخواهد در سطح بین المللی مطرح شود. بنابراین یكی از راهكارهایی كه كارشناسان حوزه كتاب برای انتشار كتاب های با محتوای باكیفیت ارایه می كنند، رعایت حق كپی رایت (حق تكثیر) است.
جالب است كه فقط هفت كشور در دنیا به قانون كپی رایت نپیوسته اند كه ایران جزء یكی از آن ها است؛ این مساله باعث شده كه از یك سو نویسنده ایرانی هنگام نوشتن كتاب ، امیدی به بازار بین المللی نداشته باشد و شاید این مساله در كیفیت محتوا تاثیرگذار باشد؛ به هرحال اگر نویسنده ایرانی بداند كتابی كه می نویسد شاید در سطح جهانی غوغا كند، بهتر روی كتابش تمركز كند.
از سوی دیگر برخی مترجمان نیز فقط به فكر این هستند كه كتابی را بدون اجازه نویسنده ترجمه كنند و به بازار كتاب بفرستند؛ اگر این مترجمان ملزم بودند بابت این كتاب اجازه بگیرند و حق كپی رایت پرداخت كنند بی شك در انتخاب محتوا دقت بیشتری می كردند و از سوی دیگر هركسی كه آشنایی كمی با زبان داشت جرات این را به خود نمی داد كه به راحتی به بازار ترجمه كتاب ورود پیدا كند.
از سوی دیگر بازار كتاب به ویژه این روزها با مسائل و مشكلات مختلفی درگیر است كه موجب شده كتاب در تیراژهای پایین منتشر شود و سود چندانی برای انتشاراتی ها و نویسندگان نداشته باشد درحالیكه با قانون كپی رایت ، یك كتاب را می توان بارها و بارها فروخت و می تواند درآمد ارزی به همراه داشته باشد.
خبرنگار ایرنا با گفت و گو با تعدادی از دست اندركاران حوزه نشر و كتاب و گو مشكلات حوزه قانون كپی رایت را واكاوی كرده است.
* اقتصاد نشر جهانی از كتاب دو نوع درآمد دارد
مدیرعامل آژانس ادبی و ترجمه «پل» درباره تاثیر مراعات قانون كپی رایت بر اقتصاد نشر می گوید: اقتصاد نشر جهانی از كتاب دو نوع درآمد متصور است یكی مربوط به فیزیك كتاب است كه این فیزیك كتاب می تواند پرینت، به صورت شنیداری، الكترونیك یا سی.دی باشد؛ یعنی ارائه های مختلف از كتاب كه فیزیك دارد.
مجید جعفری اقدم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا می گوید: یكی دیگر از محل درآمد اقتصاد نشر، مبادله كپی رایت كتاب است. یعنی كتابی كه در ایران به زبان فارسی، ناشر ایرانی چاپ كرده این كتاب قابل واگذاری به ناشران دیگر در كشورهای مختلف است تا به زبان های مختلف ترجمه و توسط ناشران آن كشورها چاپ شود نه اینكه ما اینجا كتابی را ترجمه كنیم و خارج بفرستیم. این را مبادلات رایت نمی گویند، تبادل transaction می گویند كه تعریف دارد.
وی ادامه می دهد: گردش مالی تبادل رایت در دنیا بیش از سه برابر فیزیك كتاب است. چون هر كتاب صدها بار كپی رایت آن واگذار می شود ، یك بار به روسیه، یك بار تركیه، به زبان های مختلفی در هر كشوری واگذار می شود، بنابراین با توجه به وضعیتی كه در نشر ایران به وجود آمده، - كُندی و بحران كاغذ موجب شده تا اكثر موسسات انتشاراتی با مشكل روبرو باشند و در حال تعطیلی هستند- ، ورود به بازار كپی رایت یكی از راه های نجات است.
وی اضافه می كند: ناشران می توانند كتاب های خود را به دنیا عرضه كنند تا بتوانند از محل كپی رایت درآمد داشته باشند، این را كپی رایت می كنند.
*كتاب های خارجی در ایران چتر حقوقی ندارند
مدیرعامل آژانس ادبی و ترجمه «پل» درباره مشكلات حق كپی رایت در ایران می گوید: در این زمینه مشكلات زیادی داریم، یكی از مشكلات ما همان عضو نبودن ایران در قانون كپی رایت جهانی است به طوری كه در دنیا هفت كشور عضو قانون كپی رایت نیستند كه یكی از آن كشورها ایران است. این هم دست ارشاد و جاهای دیگر نیست، حاكمیتی است كه مشكل آن را حل كند.
جعفری اقدم می افزاید: اگر ایران عضو قانون كپی رایت شود این تبادل رایت خیلی سرعت خواهد گرفت. بیشتر ناشران خارجی بیشترین مشكلی كه دارند می گویند چون شما عضو رایت نیستید چتر حقوقی اینجا وجود ندارد. فردا شما قراردادها را مراعات نكردید ما جایی نداریم كه برویم شكایت كنیم.
وی ادامه می دهد: اما به آنان می گوییم كه درست است كه ایران جزو قانون كپی رایت نیست اما ناشر ایرانی كتاب شما را در ایران ترجمه و چاپ كند ، كار غیرقانونی نمی كند، قانون به او اجازه می دهد اما كار غیراخلاقی می كند كه اثر فرد دیگری را بدون اجازه و اطلاع او می آید به فارسی ترجمه و چاپ می كند.
وی خاطرنشان می كند: خوشبختانه در 10 سال اخیر حداقل نزدیك به 30 تا 40 ناشر ایرانی پیدا شده اند كه به رغم عضو نبودن ایران در كپی رایت، خودشان قانون كپی رایت را مراعات می كنند یعنی وقتی می خواهند كتابی را ترجمه كنند با ناشر خارجی قرارداد كپی رایت منعقد می كنند چون دوست دارند خودشان هم فردا از ناشرانی كه كپی رایت می گیرند به آن ناشران ، كپی رایت بفروشند.
مدیرعامل آژانس ادبی و ترجمه «پل» می گوید: مبادله رایت دو طرفه است و دو طرفه اتفاق می افتد. آینده، آینده خوشبینی است چراكه ناشران ما به تدریج متوجه فواید فضای رایت می شوند و رفتار حرفه ای آنان به تدریج اصلاح خواهد شد. بازارها را می شناسند و ورود پیدا می كنند.
جعفری اقدم می افزاید: از زمانی كه ما در وزارت ارشاد بحث كپی رایت را شروع كردیم شاید دو تا سه ناشر با فضای رایت آشنایی نداشتند اما در حال حاضر به راحتی می توان 50 نفر در حوزه نشر را پیدا كرد كه به این فضا ورود پیدا كرده اند و صدها ناشر دیگر در این زمینه مطلع شده اند كه می شود در این ساز و كار وارد شد.
وی یادآور می شود: به طورمثال آژانس ادبی پل طی یك سال گذشته 150 رایت ایرانی را به كشورهای عربی مانند مصر و الجزایر و همچنین آمریكا، انگلستان، قزاقستان و صربستان واگذار كرده و نزدیك به 43 كپی رایت از ناشران خارجی برای ناشر ایرانی خریده است.
وی تصریح می كند: توافقاتی برای فروش رایت با یك ناشر عمانی داشتیم. نزدیك به 22 عنوان كتاب توافق اولیه انجام شده كه به ناشران چینی واگذاركنیم.
*98 درصد ناشران ایرانی قانون كپی رایت را رعایت نمی كنند
مدیرمسئول اننتشارات هزاره ققنوس نیز درباره مشكلات ناشران در رابطه با قانون كپی رایت می گوید: ایران چون عضو قانون كپی رایت نیست، مسائل و مشكلات خود را دارد و ناشران ایرانی تلاش می كنند این مشكلات را با قراردادهای داخلی كه بین ناشر ایرانی و ناشر خارجی بسته می شود، حل كند.
رضا حاجی آبادی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا می افزاید: می توان توافق نامه هایی بین این ناشران منعقد شود كه هم اعتبار قانونی داشته باشد و هم به نوعی باعث جلب اعتماد طرف مقابل می شود، طرف مقابل یعنی آن كشوری كه دارای قانون كپی رایت هست و ما كه نداریم.
وی تصریح می كند: 98 درصد ناشران ایرانی قانون كپی رایت را رعایت نمی كنند؛ ناشران ایرانی سالهاست كه بدون اجازه ناشران خارجی از آثار غیرایرانی آنها استفاده می كنند.
وی ادامه می دهد: ناشران ایرانی به ندرت حق كپی رایت را رعایت می كنند با وجودی كه كار سختی نیست و با توجه به اینكه زبان فارسی ، زبانی نیست كه ناشر خارجی را بخواهد از بابت اینكه كتابش از متن اصلی خارج شود، دلواپس كند . برای مثال اگر ناشر آلمانی بخواهد رایت از زبان انگلیسی واگذار كند به خاطر گستره زبان انگلیسی شاید مقداری دستش بسته شود اما وقتیكه اثری به زبان فارسی بازگردد برای آن ناشر اصلی خیلی موضوع نگران كننده ای نیست و حتی یك امتیاز است.
*ناشر ایرانی حتی بدون پرداخت پل می تواند حق كپی رایت را بگیرد
مدیرمسئول اننتشارات هزاره ققنوس می گوید: ناشران می توانند با یك مكاتبه ساده ، شرایط را برای ناشر خارجی توضیح دهند ، حتی می توانند با موافقت بدون پرداخت پول هم اجازه چاپ را در ایران بگیرند. این بسیار می تواند اعتبار اخلاقی ایران در جوامع ادبی دنیا را افزایش دهد اما متاسفانه همین كار را نیز انجام نمی دهند.
حاجی آبادی می افزاید: به طور مثال انتشارات هزاره ققنوس با این شرط با چینی ها كار می كند كه مبادله دو طرفه داشته باشد یعنی در ازای آثاری از زبان فارسی به چینی ، كاری از چینی به فارسی برگردانده می شود و به طورمثال در نظر است كتاب مربای شیرین هوشنگ مرادی كرمانی به چینی برگردانده شود.
*تاثیر مشكلات ارزی در بی توجهی ناشران ایرانی به حق رایت
مسئول فروش رایت كتاب های طوطی (بخش كودك انتشارات فاطمی) می گوید: با توجه به اینكه ایران جزو هیچ كنوانسیون كپی رایتی در دنیا نیست، ناشر ایرانی تا همین چند سال پیش و حتی بسیاری از آنان همین الان هم به قانون كپی رایت اهمیتی نمی دهند و اجازه نشر كتاب ها را از ناشران خارجی دریافت نمی كنند.
مهدی امیر در گفت و گو با خبرنگار ایرنا می افزاید: بی توجهی ناشران ایرانی به حق كپی رایت، یك بُعد فرهنگی دارد ، قانون كپی رایت از دیرباز در ایران جا نیفتاده است اما از سوی دیگر نمی توان مشكلات ارزی، گرانی و نوسان های زیاد بازار نشر ایران را در بی توجهی به قانون كپی رایت، نادیده گرفت.
وی در پاسخ به این سئوال كه آیا پرداخت حق رایت، ناشر ایرانی را از قانون كپی رایت می ترساند، می گوید: به هرحال مبلغی كه برای كپی رایت پرداخت می كنیم طبق عرف دنیا است. بسیاری از ناشران خارجی با توجه به اینكه وضعیت ایران را درك می كنند، تلاش می كنند كه با ایران حتی در واقع كمتر و با ملایمت بیشتری رفتار كنند.
*كپی رایت، فیلتری برای انتخاب كتاب های خوب
مسئول فروش رایت كتاب های طوطی تصریح می كند: تیراژ كتاب ها در ایران كم است به طور مثال در حال حاضر چین بسیاری از اوقات ، تیراژ كتاب ها را با پنج هزار كپی آغاز می كند اما ما با دو هزار كپی آغاز می كنیم. بنابراین تلاش می كنیم رایت برای كتاب هایی باشد كه خواننده آن بیشتر باشد، موضوع آن طوری باشد كه برای خواننده و كودكان ایرانی جذاب باشد.
امیر می افزاید: همین كه می خواهیم مبلغی بپردازیم تا حق كپی رایت را بخریم، فیلتری ایجاد می كند تا ناشر روی محتوای كتاب حساس شود و هركتابی در ایران چاپ نشود و به كیفیت كتاب اهمیت بیشتری داده شود.
وی اضافه می كند: انتشارات طوطی كپی رایت را برای همه كتاب های خود رعایت می كند و به طورمثال اخیرا حق نشر كتاب مدرسه حشرات باحال را از چین خریداری كرده است؛ قبلا چند كتاب از جمله كتاب «كلاغ سیاه به سفر می رود» به چین فروختیم . كتاب تك خال از نویسنده ایرانی نیز به زبان های تركی ، كره ای و فرانسوی (كبك كانادا) فروخته شده است.
*تاثیر كپی رایت در درآمد حاصل از كتاب
به هرحال در ایران شمار نویسندگانی كه از راه كتاب ، روزگار بچرخانند كم است و نویسندگی را كمتر می توان در ایران جزو شغل برشمرد و از سوی دیگر در جهان امروز كمتر شاهد شاهكارهای ادبی ایران معاصر هستیم.
درآمد حاصل از یك كتاب بستگی به میزان فروش آن دارد؛ فروش آن نیز به عوامل مختلفی مانند تیراژ كتاب، بازار توزیع و فرهنگ كتابخوانی و همچنین ظرفیت كتاب در ارایه به خوانندگان دیگر كشورها از طریق رعایت حق كپی رایت دارد. بازار نشر ایران می توانند از طریق كپی رایت، مخاطبانی فراتر از مرزهای خود پیدا كند و درآمد ارزی داشته باشد. در شرایطی كه بسیاری از ناشران با بحران های مختلفی مواجه هستند می توان به بازارهای خارجی امید داشت.
گزارش از سادات حسینی خواه
اجتمام*9185*9105*
تهران - ایرنا - كتاب به ویژه در ایران كمتر از بعد اقتصادی مورد توجه قرار می گیرد و بسیاری از نویسندگان و در آن سو مترجمان كتاب به ویژه نویسندگان و مترجمان تازه كار و آماتور، كتاب را با هدف یافتن اسم و رسم چاپ می كنند.
