به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا، ادبیات در ایران همواره دستخوش تحولات و متأثر از اوضاع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگ جامعه بوده و در این میان ادبیات کودک و نوجوان نیز از این مسأله مستثنی نبوده و در هر دوره‌ای با سیر نزولی یا صعودی درونمایه های متفاوت، سبک‌ها و انواع ادبیات از قبیل آثار ترجمه شده، کهن و کلاسیک روبرو بوده است. در واقع ادبیات کودک و نوجوان قلمرو گسترده‌ای از نوشته‌ها و سروده‌های ادبی به شمار می‌رود که در آن حس و حال کودکانه حاکم و با زبان مناسب کودکان نوشته می‌شود. دنیایی که نویسنده با فراهم ساختن محیطی لذت بخش به شناساندن خویشتن، ایجاد احترام به اصالت انسانی، علاقه مند کردن آنان به مطالعه و تقویت صلح در جهان می‌پردازد.
اهمیت این حوزه سبب شد تا شورای کتاب کودک در ۱۳۴۱ خورشیدی با هدف کمک به روند شکل‌گیری ادبیات کودکان اصیل و غنی، فعالیت خود را آغاز کند و مدتی بعد کانون پرورش فکری کودک و نوجوان تشکیل شود. با پیروزی انقلاب اسلامی توجه به این حوزه در جامعه و میان مسؤولان اهمیت بیشتری پیدا کرد و بهانه‌ای شد تا شورای فرهنگ عمومی، ۱۸ تیر سالروز درگذشت مهدی آذریزدی نویسنده پیشکسوت ادبیات کودک و نوجوان را روز ادبیات کودکان و نوجوانان نامگذاری کند. آذر یزدی در مدت فعالیت خویش به ساده نویسی قصه برای کودکان اهمیت ویژه ای قائل بود و بیش از ۲۰ عنوان کتاب برای کودکان و نوجوانان نوشت و از خویش آثاری همچون قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب، قصه‌های تازه از کتاب‌های کهن، قند و عسل، گربه ناقلا و گربه تنبل را به یادگار گذاشت.
اهمیت این موضوع بهانه‌ای شد تا پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز ادبیات کودکان و نوجوانان با مصطفی رحماندوست شاعر، نویسنده و مترجم کتاب‌های کودکان و نوجوانان به گفت وگو بپردازد.
متن این گفت وگو را در ادامه می‌خوانیم:
ایرنا: نوشتن برای گروه سنی کودکان و نوجوانان با توجه به پیچیدگی‌های آن به لحاظ ادبیات و زبان نیازمند چه ساختار و تکنیک‌های خاصی است؟
رحماندوست: نخستین و مهم‌ترین موضوع به رسمیت شناختن مخاطب است. یعنی باید تمامی ویژگی‌های روان شناختی، قدرت زبانی و درک مفاهیم گروه سنی کودک و نوجوان شناخته شود و برای این امر رعایت نیازها و توانمندی‌های گروه سنی مخاطب ضروری به نظر می‌رسد. دومین نکته توجه به ویژگی‌های اثر از جمله تصویر، گرافیک، نوع نوشته بر اساس محتواست تا تمامی نیازهای این قشر برآورده شود. ادبیات کودک و نوجوان باید مورد توجه قرار گیرد و پتانسیل‌های بالقوه آن به بالفعل تبدیل شود. بیشتر نویسندگان این حوزه بدون شناخت کامل و دقیق از مخاطب آثار خود به این عرصه گام می نهند و به ارائه آثاری می‌پردازند که مخاطب نمی‌تواند با آنها به خوبی ارتباط برقرار کند. بنابراین مهم‌ترین ضعف بارز ادبیات کودک و نوجوان، نداشتن شناخت از مخاطب است.
ایرنا: کودکان و نوجوانان با دنیای وسیعی از اطلاعات مواجه هستند و این نسل با شعرها و ادبیات جدید از طریق فضای مجازی آشنا می‌شوند، با فرض خواندن مطالب آموزنده این شبکه‌ها آیا سرانه مطالعه در کشور افزایش می‌یابد؟
رحماندوست: با توجه به اینکه در دنیای کنونی حذف کتاب‌های مکتوب هر لحظه ممکن است اتفاق بیفتد و به دلیل اینکه کودکان و نوجوانان وقت مطالعه عمیق ندارند و سطحی نگر شده اند این شبکه‌های اجتماعی به نوعی مطالعه سطحی را پیشنهاد می‌کنند و در مرحله نخست برای آن فردی که کتاب نمی‌خواند خوب است اما این روند نمی‌تواند ادامه دار باشد و باید تمهیداتی اندیشیده شود تا شبکه‌های اجتماعی به طرف کتاب‌ها بروند تا این قشر از جامعه به کتاب خواندن علاقه مند شوند. البته خواندن کتاب‌های دیجیتال یا سخنگو هیچ تفاوتی با کتاب‌های مکتوب ندارد بلکه فرهنگسازی مطالعه در این زمینه اصل مهمی است که باید در میان گروه سنی کودک و نوجوان نهادینه شود. دنبال کردن فضاهای مجازی به وسیله کودکان و نوجوانان تنها به علت خواندن کتاب نیست بلکه بیشتر آنها برای سرگرمی، جذب این شبکه‌ها می‌شوند. کتاب بخشی از نیاز روزمره افراد به شمار می‌رود که می‌تواند آینده جامعه را درخشان کند اما دنیای مجازی به هیچ وجه حوزه مطالعه را سرو سامان نداده و این امر می‌تواند در برخی مواقع آسیب‌های جدی و بی شماری را به کانون خانواده وارد سازد. بنابراین ایجاد محدودیت‌ها، کنترل و نظارت بر این فضاها از پدید آمدن بسیاری معضلات و ناهنجاری‌ها می کاهد.
ایرنا: ادبیات بزرگسال ایران تا حدودی در کشورهای دیگر شناخته شده است، آیا ادبیات کودک و نوجوان نیز می‌تواند به این فضاهای رقابتی دست پیدا کند؟
رحماندوست: ادبیات کودکان و نوجوانان در کشور همواره با فراز و فرودهایی همراه بوده و تصویرگری کتاب‌های کودک و نوجوان نیز پیشرفت چشمگیری در این سال‌ها داشته است و امروز کتاب‌های کودک به زبان‌های دیگر ترجمه می‌شوند و چند سالی است که این کتاب‌ها به زبان‌های دیگر چاپ و منتشر می‌شوند. حدود ۳۰ میلیون جلد کتاب سالیانه برای کودکان و نوجوانان منتشر می‌شود که اگر این شمارگان را بر جمعیت کودکان ایران تقسیم کنیم به طور تقریبی به هر کودک یک جلد کتاب می‌رسد.
ایرنا: نیازسنجی برای یافتن سلایق گروه کودک و نوجوان چه ضرورتی دارد؟
رحماندوست: مهم‌ترین نیاز ادبیات کودک و نوجوان شناخت دقیق مخاطب، نیازها و سلایق او است. بسیاری از کتاب‌های کودک و نوجوان امروز بدون توجه به سلایق مخاطب و نیاز آنان منتشر می‌شوند و بیشتر با حال و هوای نویسندگان، مترجمان، ناشران و سیاست گذاران فرهنگی چنین کتاب‌هایی تهیه می‌شوند که با سلایق کودکان و نوجوانان فاصله دارد. نبود فرهنگ مطالعه چه برای کودکان بچه‌ها و چه برای بزرگترها در کشور از جمله معضل‌هایی به شمار می‌رود که دامنگیر همه شده است. وقتی درصد خواندن و مطالعه کردن بالا نباشد، صنعت مستقل نشر از فعالیت خود باز می‌ماند و ارائه آزاد نوشته‌ها، به دلیل اینکه از طرف مردم پشتیبانی اقتصادی نمی‌شود مشکل پیدا می‌کند. سطح فرهنگ پایین می‌آید، قدرت ابتکار و خلاقیت و همین طور تولید علم نیز کاهش می‌یابد. این بزرگترین مشکل فعلی جامعه در حوزه ادبیات است و هیچ ربطی هم به گروه سنی خاصی ندارد. مشکل مطالعه با توصیه و سخنرانی حل نمی‌شود بلکه باید برای آن برنامه کلان ملی داشت که این موضوع در دراز مدت به نتیجه مطلوب خود می‌رسد. اگر شاعران و نویسندگانی که امروز در این عرصه فعال هستند، نتوانند پابه پای این نسل حرکت کرده، نیازهای آنها را بشناسند و آثار خود را متناسب با این نیازها تولید و ارائه کنند به طور قطع روز به روز فاصله شأن با کودک و نوجوان امروزی بیشتر خواهد شد. البته منظور تولید و انتشار آثاری است که کودک و نوجوان امروز بتواند همچون آینه‌ای تصویر و دنیای خود را در آن ببیند.
ایرنا: ارزیابی شما از وضعیت فعلی ادبیات کودک و نوجوان و نشر آثار آنها در کشور چگونه است؟
رحماندوست: ارزیابی این حوزه نیازمند ارائه آمارهای دقیق و عینی است. شاید حدود ۱۰ هزار عنوان کتاب در سال منتشر می‌شود که رقم بسیار خوبی است، البته رقم بالایی از این عناوین به کتاب‌های کمک‌آموزشی اختصاص دارد. حدود ۳۰۰ نویسنده به طور اختصاصی در حوزه ادبیات کودک فعالیت می‌کنند و این اتفاق خیلی خوبی برای ادبیات کودکان و نوجوانان محسوب می‌شود. افزون بر آن انجمن‌هایی مثل انجمن شعر کودک، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان و خانه شعر کمک می‌کنند تا این نویسندگان در کنار یکدیگر به تبادل نظر و همفکری بپردازند.
ایرنا: نهادهای دولتی در حمایت حوزه ادبیات کودکان و نوجوانان چه نقشی دارند؟
رحماندوست: فرهنگ باید در صدر تمامی برنامه‌های اجرایی کشور قرار گیرد اما متأسفانه هیچ برنامه خاصی از طرف دولت‌ها در حوزه کودکان وجود ندارد. بنابراین متولیان فرهنگی باید با شناسایی درست و دقیق زمینه‌های رشد این حوزه را فراهم آورند زیرا تنها نامگذاری روزی به این نام گره‌ای از مشکلات موجود را باز نمی‌کند. همچنین معرفی نشدن نویسندگان کتاب‌های کودک و نوجوان در کشور مسأله‌ای ناخوشایند است که از بی‌توجهی متولیان فرهنگی به مقوله فرهنگ خبر می‌دهد.
نظر شما