جهانی بدون خودرو؛ رویاپردازی یا واقعیت؟

 31 شهریور برابر با 22 سپتامبر، «روز جهانی بدون خودرو» نامگذاری شده است و بر این اساس، در این روز در شهرهای مختلف جهان مراسم‌هایی در این رابطه برگزار شد. برخی کشورها به این موضوع توجه ویژه‌ای دارند؛ از جمله در انگلیس، کانادا، فرانسه، کلمبیا و ... برنامه‌های مختلفی به همین مناسبت قرار بود برگزار شود که می‌توان به «خاموش کردن خودروها، پیاده‌روی عمومی و استفاده از دوچرخه» اشاره کرد.

سرآغاز ماجرا
روزهای بدون خودرو برای نخستین بار در دهه 1970 در «بوگوتا» پایتخت کلمبیا کلید خورد و محبوبیت پیدا کرد؛ هنگامی که دولت وقت، با یک طرح ابتکاری، خیابان‌های شهر را برای کاستن از ترافیک در تعطیلات آخر هفته و مناسبتی بست.
این مساله سبب شد تا مردم نیز از آن استقبال کرده و با دوچرخه یا پیاده‌روی، تردد کنند. با تداوم این روند در این شهر، روز بدون خودرو، اکنون به «هفته‌ای بدون خودرو» در جهان تبدیل شده تا همه ساله، در این روزها، شهرهای مختلف جهان هر کدام در یک هفته منتهی به 22 سپتامبر، برنامه‌های کنار گذاشتن خودرو و ترویج پیاده‌روی و استفاده از دوچرخه را برگزار کنند.

در سال‌های اولیه شروع این پویش، شهرهایی در ایسلند، بریتانیا و فرانسه از آن استقبال کردند تا اینکه پویش غیررسمی جهانی روزهای بدون خودرو در سال 1995 در سراسر جهان برگزار شد. بعد از آن، نخستین پویش ملی در سال 1997 توسط انجمن حمل‌ونقل زیست محیطی در انگلیس به طور رسمی آغاز به کار کرد؛ سپس فرانسوی‌ها در سال 1998 به عنوان «شهر بدون خودروی من» به استقبال از آن رفتند تا اینکه در سال 2000 به عنوان یک ابتکار عمل در سراسر قاره سبز توسط کمیسیون اتحادیه اروپا پویش آن به رسمیت یافت.
در همان سال، کمیسیون اتحادیه اروپا برنامه را به مدت یک هفته برگزار کرد. همچنین در سال 2000 ، روزهای بدون خودرو به صورت یک شبکه جهانی به نام (Carfree Day) دامنگیر شد.

مسوولان شهری در بسیاری از کشورها با توجه به اینکه کاستن از تردد خودروها، به کاهش آلودگی هوا از یک سو و استفاده مردم از وسایل حمل و نقل بدون ایجاد آلودگی همانند دوچرخه و... منتهی می‌شود، از چنین برنامه‌های مناسبتی بشدت استقبال کرده و برای تداوم این برنامه‌ها و الزام دولت به تدوین مسیر راهی که سرانجام آن، به صفر رساندن تردد خودروها و جایگزینی آنها با وسایل حمل‌ونقل عمومی برقی باشد، اقدامات مختلفی انجام داده‌اند.

باتوجه به معضلات ترافیک‌های درون شهری که به افزایش آلودگی‌های ناشی از خودروهای با سوخت فسیلی منتهی می‌شود، روز جهانی بدون خودرو، به ویترینی برای علاقه‌مندان محیط زیست و هوای پاک تبدیل شده که، چگونه مردم می‌توانند در شهرهای مختلف روزهایی با هوای پاک و بدون آلودگی صوتی را شاهد باشند.
براین اساس، مسوولان شهری در جهان بویژه در اروپا همه ساله از 16 تا 22 سپتامبر، برنامه‌های مختلفی با عنوان تعهدپذیری نسبت به برنامه‌ریزی برای داشتن وسایل حمل‌ونقل شهری پاک، تدارک می‌بینند.
 

نگاه ویژه برخی کشورها به عواقب تردد خودروهای شخصی
روزهای بدون خودرو فرصتی بسیار خوبی برای شهرهای شلوغ و پرترافیک دنیا فراهم کرده تا بدانند آلودگی‌ها به چه میزان بر زندگیشان تاثیر می‌گذارد.
انتشار گازهای گلخانه‌ای یکی از منابع اصلی آلودگی هوا در فضای باز به ویژه در شهرهاست. طبق آمارهای اعلام شده، آلودگی هوای محیط به تنهایی موجب مرگ 4.2 میلیون نفر در سال 2016 شده و این روند همچنان در حال افزایش است.
حمل‌ونقل، سریع‌ترین منبع در حال تولید گازهای گلخانه‌ای ناشی از سوخت‌های فسیلی و بزرگترین عامل ایجاد تغییرات آب‌و هوایی است. در واقع، خودروهای بی‌کیفیت درکنار سوخت‌های هرچند پالایش شده اما آلوده‌زا، به بحرانی‌تر شدن آلودگی و افزایش تولید گازهای گلخانه‌ای، دامن زده است.
سوخت خودروها، دود کارخانه‌ها، گازهای صنعتی و ... از جمله دلایلی است که سبب شده یک فرد با قرار گرفتن در زمان کوتاه‌ و طولانی مدت در معرض این آلاینده‌ها، دچار مشکلات سلامتی شود؛ به گونه‌ای که عفونت‌های تنفسی، بیماری‌های قلبی‌، سکته مغزی و سرطان ریه، سلامت جامعه را هدف قرار داده است.
مبتلایان به آسم و بیماران ریوی و قلبی، بیشترین افرادی هستند که در کنار کودکان وسالمندان، این آلودگی‌ها زندگی آنها را با خطر مرگ تهدید می‌کند.

برخلاف آنچه که گفته می‌شود «آلودگی هوا در خارج از خانه و سطح شهر» سلامتی مردم را به خطر انداخته، هوای داخل خانه‌ها و ساختمان‌ها نیز می‌تواند آلوده‌تر از هوای بیرون باشد.
براساس منابع آمریکایی، ‌بسیاری از مردم بویژه زنان و سالمندان، 90 درصد وقت خود را در داخل خانه می‌گذرانند، جایی که غلظت بعضی از آلاینده‌ها معمولاً 2 تا 5 برابر بیشتر از غلظت‌های معمولی در فضای باز است. همچنین افرادی که بیشتر مستعد ابتلا به اثرات آلودگی هستند (کودکان سالمندان و بیماران، قلبی، عروقی و تنفسی) تمایل دارند زمان بیشتری را در خانه بگذرانند.
تحقیقات نشان داده، آلاینده‌های هوا در محیط داخلی ساختمان‌ها و خانه‌ها شامل رادون، دود و گردوغبار سرب است. مونوکسید کربن، دیوارهای مرطوب یا ترکیبات آلی فرار نیز هوای داخل خانه را آلوده می‌کند.

 

راهکارهای مختلفی برای کاستن از این آلودگی‌ها پیشنهاد شده است. برخی کشورها یکی از اقداماتی که برای ترویج بیشتر کاهش تردد خودروها با هدف کاستن از آلودگی‌ هوا و صوتی انجام می‌دهند، بستن خیابان‌ها در 2 روز تعطیلات آخر هفته است که با استقبال مردمی نیز مواجه و سبب شده تا توجه به سلامتی از طریق استفاده ازدوچرخه یا پیاده‌روی، دوچندان شود.
به جز این اقدامات، در هفته منتهی به 22 سپتامبر، در بسیاری از شهرها همچون پاریس، بسیاری از خیابان‌ها برای تردد خودروها بسته می شود؛ زیرا تجربه این اقدام نشان داده که سبب کاهش 40 درصدی آلودگی هوا و 50 درصدی سروصدا در مرکز شهر منجر شده است. پیامدهای مثبت این اقدام چنان چشمگیر بوده که شهرداری پاریس پیشنهاد داده که حداقل یک بار در ماه، روزهای بدون خودرو اجرا شود.
برخی کشورها نیز این روزها از فرصت استفاده کرده و برای ترویج کاستن از تردد با خودرو شخصی، در این مناسبت‌ها اقدام به برگزاری مسابقات با خودروهای برقی تا اسب‌سواری و ... می‌کنند. به طور نمونه می‌توان به «اسب‌سواری در سائوپائولو برزیل، پیک‌نیک خیابانی در وین اتریش و مسابقات دو در جاکارتا اندونزی» اشاره کرد.

لس‌آنجلس آمریکا نیز که به داشتن ترافیک شهرت دارد، مردم از رفت‌وآمدهای طولانی، آلودگی هوا، تصادف‌های متداول و تأخیرهای زیاد شکایت دارند. این مساله سبب شد تا مسوولان شهری پیشنهاد تعطیلی چند ساعته بخشی از شهر در روزهای آخر هفته برای کاهش ترافیک وسایل نقلیه را در پیش گرفته و شهروندان را به دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی تشویق کنند.


نگاه سازمان ملل
با توجه به پیامدهای سنگین این آلودگی‌ها که فراملی بوده و کره زمین را به سمت نابودی پیش برده است، سازمان ملل به مشارکت کشورها برای حرکت به سمت سوخت‌ها و وسایل نقلیه پاک و حمایت از یکدیگر در رفع آلودگی هوای شهری از طریق به کارگیری استانداردهای کارآمدتر در وسایل نقلیه تاکید دارد.
مسوولان سازمان ملل تصریح کرده‌اند، « بیشتر شهرها برای تحرک در اتومبیل طراحی شده اند و زمان آن فرا رسیده است که این کار را تغییر دهیم و شروع به طراحی شهرها در مورد تحرک انسانی کنیم."

همچنین سازمان ملل توجه ویژه‌ای به کسانی دارد که در کشورها، نقش مهمی در کاستن از تردد خودروها و گام برداشتن به سمت وسایل حمل‌ونقل پاک دارند؛ براین اساس نام و یاد «دیگو اوزوریو»، ترویج‌کننده استفاده از دوچرخه در بوگوتا کلمبیا را گرامی داشته است.
هدف او، متقاعد کردن ساکنان شهر از مزایای دوچرخه سواری بر سلامتی و کاستن از آلودگی هواست. اوزوریو در این رابطه گفته است، «قدرت شهرهای آمریکای لاتین دردستان خودروهاست و ما به پایان رسیدیم که خود را نابود کنیم؛ دیگر جایی برای پارک‌ها و پیاده‌روها باقی نمانده است؛ ما انسان‌ها را فراموش کرده‌ایم. زمان آن رسیده که این فضای گمشده را احیا کنیم.»

بخش محیط زیست سازمان ملل از دولت‌ها و دیگر ذینفعان کشورهای در حال توسعه برای سرمایه گذاری در زیرساخت‌های دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی پشتیبانی می‌کند. هرچند که اولویت دولت‌ها و سرمایه‌گذاران، در توسعه خیابان‌ها و جاده‌ها برای تردد خودروهاست.
سازمان بهداشت جهانی و بخش محیط زیست سازمان ملل برای توجه به اهمیت پیامدهای تداوم آلودگی هوا، پویش‌های مختلف تشکیل شده در کاستن از تردد خودرو و انرژی‌های پاک را حمایت می‌کند. همچنین به برخی کشورها کمک می‌کند تا سیاست‌ها و برنامه‌هایی را برای کاهش آلودگی هوا تهیه کنند.
 

«جهان بدون خودرو» به دنبال چیست؟
سیاست در پیش گرفته شده برای کاستن از تردد خودرو در هفته آخر منتهی به فصل تابستان، یک هدف بلندمدت را دنبال می‌کند: «جامعه را از سلطه خودروها خارج کند.»
در لندن، برنامه‌ریزان شهری امیدوارند که این رویداد، ضمن تشویق کودکان به بازی ایمن در جاده‌های بدون ترافیک، آگاهی‌بخشی به مردم برای تردد کمتر با خودرو و حرکت به سمت استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی پاک را بیشتر کنند.
همچنین این ابتکار می‌تواند به «برنامه‌ریزان و سیاستمداران شهری فشار آورد تا اولویت از خودروهای شخصی به سمت حمل‌ونقل پاک، دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی اختصاص دهند.»
این برنامه در سالیان اخیر در شهرهایی همچون لندن، پاریس، کوالالامپور در مالزی، شهرهای چین و اندونزی با استقبال بهتری برگزار شده است.
«صادق خان» شهردار کنونی لندن در این زمینه ابراز امیدواری کرده برگزاری این رویداد «به مردم الهام بخشد تا به عنوان بخشی از کارهای روزمره‌شان، پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری را تداوم بخشند.»
امروز لندن برای برگزاری این مراسم، بیش از 16 مایل (27 کیلومتر) مسیرها در مرکز لندن را بست.
شهردار لندن پیشتر گفته بود که می‌خواهد تا سال 2041، بیش از 80 درصد کل سفرهای پایتخت را با پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری یا استفاده از وسایل نقلیه عمومی انجام دهد در حالی که این میزان اکنون به 63 درصد می‌رسد.
به گفته واشنگتن پست، نامگذاری این رویداد سبب «بهبود حمل‌ونقل عمومی، توجه بیشتر به دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی و توسعه اجتماعی می‌شود تا شغل‌ها به خانه‌ها نزدیکتر باشند و مردم با پیاده‌روی خریدهای خود را انجام دهند.

دانشمندان و متخصصان می‌گویند یک فرد با انجام سه اقدام اساسی، تأثیرات بسیار مثبتی بر محیط زیست می‌گذارد: «خوردن گوشت کمتر، زندگی در خانه‌های کوچک و عایق‌بندی شده و رانندگی کمتر».
نکته اشاره شده در این رابطه، حرکت به سمت کاستن از خودرهای شخصی و البته گسترش شبکه حمل‌نقل عمومی با انرژی‌های پاک است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد با وجود آگاهی‌رسانی گسترده، تعداد معدودی از جوامع با ممنوعیت تردد اتومبیل شخصی در محدوده شهرشان، مفهوم رانندگی کمتر را پذیرفته‌اند. البته بیشتر این جوامع، شهرهای کوچک جزیره‌ای هستند که گردشگری در آنجا رونق دارد.
واقعیت کنونی در شهرهای بزرگ جهان نشان می‌دهد، همچنان آمادگی لازم برای استفاده از کاهش آلایندگی از طریق ممنوعیت تردد خودروهای شخصی وجود ندارد.

 

گام‌های عملی برای گسترش خودروهای برقی
کشورهای مختلفی در جهان بویژه آمریکا و چین، تاکنون گام‌های بزرگی برای توسعه خودروهای برقی با هدف کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی به ویژه بنزین برداشته‌اند؛ به طوری که شرکت‌های بزرگ و معتبر خودروسازی جهان در این دو کشور در حال رقابت برای کسب سهم خود از این بازار بزرگ هستند.
استقبال چین از این مساله بیش از کشورهای دیگر است زیرا بزرگترین مصرف‌کننده نفت و مشتقات سوختی در جهان بوده و تولید خودروهای برقی برای آنها مقرون به صرفه است.

چین اکنون بیش از ۵ میلیون و ۶۴۰ هزار دستگاه خودروی برقی و با انرژی جدید در اختیار دارد و در این زمینه پیشرو دیگر کشورهای جهان است. طبق آمار انجمن خودروسازی چین، در سال ۲۰۱۸ میلادی در این کشور یک میلیون و ۲۷۰ هزار دستگاه خودروی برقی تولید و یک میلیون و ۲۵۰ هزار دستگاه از آنها به فروش رسیده که این ارقام در مقایسه با یک سال پیش از آن ۶۰ درصد رشد داشته است.
در سه ماه نخست سال ۲۰۱۹ میلادی نیز بیش از ۳۰۰ هزار دستگاه از خودروهای برقی و انرژی جدید موسوم به «ان یی وی» تولید و به همین میزان نیز فروش به ثبت رسیده است که این ارقام در مقایسه با دوره مشابه سال ۲۰۱۸ میلادی رشدی ۱۰۰ درصدی نشان می دهد.
اکنون بیش از ۲۰۰ برند مختلف به فروش انواع مدل‌های برقی شده در چین مشغولند که از مشهورترین آنها می‌توان به تسلا، ب‌ام و، فولکس واگن، دایملر، فورد، جنرال موتورز، نیسان و میتسوبیشی اشاره کرد.
دولت‌های بسیاری همچون هلند، انگلستان، فرانسه، نروژ، اسپانیا، یونان، مکزیک، چین و هند از جمله پیشگامانی هستند که می‌خواهند برای جلوگیری از آلودگی هوا و حفظ محیط زیست، تولید و فروش خودروهای بنزینی و دیزلی را تا دهه ۲۰۳۰ و ۲۰۴۰ میلادی ممنوع و متوقف اعلام کنند.