بازار تاریخی قیصریه لار، گذشته پرآوازه‌تر از امروز

وقتی تاریخ این سرزمین را برایت بازگو می کنند که نمادهای برافراشته از گنبدهای طلایی و خاکستری این بنای تاریخی که حکایت از  اقتدار و فرهنگ و تمدن ان روز این سامان وحتی ایران باستان را داشته و روزگاری مردمان این دیار از وجود این کاخ ها و نماها فخرفروشی می کردند ، بازاری که شاهراه مبادلات اقتصادی و تجاری بازرگانان و تجار از ممالک مختلف بود و حتی بسیاری از مورخان و گردشگران خارجی در توصیفش سخن رانده اند، اما اکنون با تماشای وضع امروز این بنای تاریخی احساس می کنی همه این توصیف ها و واقعیت ها، شاید یک افسانه بود.

بازار لار در برگ‌های تاریخ
دن گارسیا سیلوا فیگوئرا که سفیر اسپانیا در دوران شاه عباس اول بود، در سال ۱۰۲۶ قمری و در سفر به ایران بازار لار را چنین توصیف می‌کند: «این بازار بدون شک یکی از زیباترین و فاخرترین بناهای سراسر قاره آسیاست و می‌تواند با مجلل‌ترین فروشگاه‌های اروپا برابری کند»
سفر دن گارسیا به هند و ایران ۱۰ سال به طول انجامید که دقیقا دو سال و هفت روز آن را در ایران گذرانیده، از شهرهای لار، شیراز، اصفهان، کاشان، قم، قزوین و ده‌ها شهرک و دهکده دیگر در این مسیر دیدار کرده است. وی سیاستمداری پخته و مردی عالم و دقیق النظر است که در سفرنامه خویش، وضع جغرافیایی - سیاسی و اجتماعی بخشی بزرگ از ایران دوران شاه عباس اول را مورد مطالعه قرار داده است.

با گذری بر سیر تحولات تاریخی و با تورق و تعمق در لابلای صفحات پرشکوه تاریخ ایران باستان بیشتر می توان به ارزش و منزلتی که بازار پررونق آن روزگار قیصریه و نقشی را که در تحولات اقتصادی و مراودات تجاری و بازرگانی و حتی از منظر سیاسی و فرهنگی در گستره جغرافیایی آن زمان داشت، پی برد.
آنگونه که مورخان در کتُب و سفرنامه های تاریخی نگاشته اند نقشی را که بازار قیصریه در ساختار کالبدی شهر قدیم لار و همچنین کارکردی که در سیر تحولات سیاسی ، اقتصادی و حتی فرهنگی برای مردمان این سامان به ارمغان آورده و البته با سابقه‌ی طولانی تاریخی‌ (بیش از هزار سال) توانسته مبادلات تجاری، اقتصادی و حتی سیاسی لار قدیم را از بصره تا سواحل غربی هندوستان گسترش دهد.
اما هرچه تاریخ را به عقب تر برگردانیم، حقیقتی تلخ آشکار می شود که بازار قیصریه در گذشته و بدون شک رونق و آوازه ای بلند تر از امروز داشت و البته آینده ای مبهم تر از اکنون را باید برایش ترسیم کرد.

بازاری به قدمت تاریخ
بر اساس نظر مورخان محلی تاریخ ساختمان اولیه قیصریه لار به ۹۰۰ سال پیش برمی‌گردد و از «کلاه سیاه» به‌عنوان معمار این بنا یاد می‌کنند که حتی در برخی منابع و پژوهش های حاضر نیز تاریخی حدودا ۱۳۵۰ ساله را برای این بازار قدیمی در نظر گرفته اند.
اصطلاح قیصریه به مراکز تجاری یا مغازه‌هایی اطلاق می‌شود که امکان اقامت شبانه در آن نباشند. این اصطلاح از آغاز قرون وسطی (قرن ۱۰میلادی) تا عصر حاضر، چه در قلمرو کنونی کشورهای عربی و چه در ایران، به معنی «فضاهای تجارتی و صنعتگری» به کار می‌رود.
قیصریه‌ها عمدتاً به دستور پادشاهان یا حکام وقت با طراحی و برنامه‌ریزی قبلی و تا حدودی با توجه به نیازهای اقتصادی شهر و ارتباطش با حوزه نفوذ آن ساخته می‌شد. از این رو نظم کالبدی و فضایی داشته است. این بخش مسقف نسبت به سایر قسمت‌های بازار از نظر معماری و تزیینات، زیباتر و دل‌بازتر بوده، در آن کالاهای گران‌بها از جمله فرش، منسوجات یا طلا و جواهرات فروخته می‌شد.
این بازار که به شکل صلیبی ساخته شده، شکل و طرح خود را حداقل در چهارصد سال اخیر هنوز تا حدودی حفظ کرده است.
هر چند برخی سابقه‌ تاریخی بازار لار به قبل از اسلام و برخی دیگر ساخت آن را به صدر اسلام نسبت می‌دهند؛ اما بازار پیش از قدرت یافتن صفویه وجود داشته و در زمان شاه عباس (حدود سال ۱۰۱۵ قمری)، تعمیری بنیادین شده است.
طرح و ساخت بازار قیصریه لار چنان زیبا بوده است که مورد توجه دیگر حکمرانان فلات بزرگ ایران و نیز تجار خارجی عصر صفویه و حتی بعد از آن قرار گرفته است. به احتمال زیاد سبک معماری بازار لار بر ساخت بازار چیت‌سازهای اصفهان، حتی بازار بخارا و نیز بر بازار وکیل شیراز اثر گذاشته باشد.
بازار قیصریه یکی از زیباترین عرصه‌های تبلور معماری اصیل ایرانی مطرح بوده‌ و اطراف و پیرامون بازار قیصریه را بخش قابل توجهی از این مرکز تجاری تاریخی مسقف و شامل بخشهای مختلفی از جمله کاروانسراها، حمام، مسجد، میدان، آب انبار، چهارسو و چندین سرای بزرگ احاطه کرده است.
بازار لار چندین بار مورد مرمّت قرار گرفته که از جمله می‌توان به زلزله‌ای که در عصر صفوی رخ داده است اشاره کرد که به دستور شاه عباس صفوی در سال ۱۰۱۵ قمری توسط حاجی قنبرعلی بیک جهرمی (وزیر شیراز ) به دست استاد نورالدین محمد؛ بنّا احمدسیاه تعمیراتی انجام شد.
همچنین می‌توان از نوسازی بازار قیصریه در دوره ناصرالدین شاه به دستور فتحعلی خان گراشی، حاکم فارس، نام برد. در این مرمت و بهسازی عصر قاجاریه نشانه‌ها و یادگارهای تازه‌ای از شیوه معماری این عصر به مجموعه «لار» افزوده شد.

ویژگی‌های بازار
بازار قیصریه شامل دو شبکه شمالی و جنوبی است که مدخل ورودی جنوبی آن از میدان جدیدالاحداث لار شروع و به محل‌های شمالی قدیمی بازار ختم می‌شود.
رشته دیگر شرقی و غربی است که در تقاطع بازار شمالی‌جنوبی دارای یک چهارسوق وسیع است. چهارسوق به صورت هشت گوش است و در چهار گوش آن چهار باب مغازه در هر سمت احداث شده ‌است.
بازار قیصریه لار سرمشقی برای ساختن سایر بازارهای قدیمی ایران بود و از روی طرح این بازار، بازارچه بلند اصفهان و سپس بازار وکیل شیراز در دوره زندیه بنا شد.
طاق‌های ضربی با این ارتفاع در سایر بازارهای قدیمی ایران دیده نمی‌شود. جالب‌ترین بخش بازار قیصریه لار طرح چهارسوق آن است که در نوع خود از نظر معماری منحصربه‌فرد است. گنبد سنگی چهارسوق طرح بسیار جالبی دارد و ارتفاع آن از ۱۸ متر تجاوز می‌کند.
روی طاق ضربی چهارسوق بادگیر (خشیخان) ساده‌ای زده‌اند که باعث تهویه بازار می‌شود. به علت ارتفاع زیاد طاق چهارسوق، این تهویه به طور کامل انجام می‌گیرد، به همین دلیل بازار قیصریه در تابستان‌ها دارای هوای فوق‌العاده خنکی است.
طاق عظیم ضربی چهارسوق که روی یک هشتی قرار دارد، پس از گذشت صدها سال کوچک‌ترین خللی نیافته ‌است و با آن شکوه نخستین چشم را می‌نوازد.
چند نمونه از درهای قدیمی مغازه‌ها هنوز در محل خود باقی است، کف خیابان و میدان جنوبی بازار از کف بازار بلندتر است و به همین جهت ارتفاع بازار پایین‌تر از سطح آن قرار دارد، یک پلکان سنگی نیز رابط خیابان به بازار است.
بازار قیصریه همچنین دارای کارونسرا و تیمچه نیز هست ، تیمچه به معنی کاروانسرای کوچک است و در دوره‌های معاصر به‌ کاروانسراها یا سراهای کوچک و سرپوشیده تیمچه گفته می شود.
به بیانی دیگر همچنین گذرهایی که به فضای مرکزی و راسته‌ها راه دارند و دورتادور فضای مرکزی را در بر می‌گیرند، که به آن‌ها غلام گردان یا تیمچه می‌گویند.
ترکیب فضای مرکزی و غلام گردش‌های بازار متاثر از بینش و ادراکات فرهنگی، علمی یا به بیان کلی‌تر جهان‌بینی ایرانیان پیش از اسلام و در ارتباط با فرهنگ غنی مشرق زمین به ویژه بین‌النهرین است.
قیصریه به فضایی گفته می‌شده که از لحاظ خصوصیات معماری به یک راسته‌ فرعی، دالان یا تیمچه و در مواردی به یک سرا شبیه بوده است و غالبا به عرضه‌ کالاهای گران‌بها و منسوجات عالی اختصاص داشته است.

راسته‌ها
بازار قیصریه همچنین دارای چهار گذر عمود بر هم است که شکل صلیبی آن را می‌سازند.
راسته جنوبی میدان برای نحوه قرارگیری‌اش نسبت به میدان شهر «راسته میدان» خوانده می‌شود.
راسته شمالی را به سبب نزدیکی‌اش به برکه‌ای به همین نام در خارج، ولی نزدیک به آن «راسته آب‌فروشان» نامیده‌اند.
راسته غربی را به سبب نوع فعالیت شغلی‌ای که سابقا در آن غالب بوده «راسته کمرگیری» می‌نامند. راسته شرقی نیز «راسته قصاب‌ها« (یا مسگرها) نامیده می‌شود.
همچنین بازار را تعدادی کاروانسرا از دوره صفویه احاطه کرده ‌است که هر یک از آنها نمونه بارزی از معماری روزگار صفوی است، از جمله در گوشه جنوب‌شرقی میدان جدیدالاحداث، کاروانسرای جالبی است که سردر آن رو به خیابان باز می‌شود.
سردر ورودی دارای گچ‌بری‌های دل‌انگیز و زیبایی است که از طریق دالان طولانی به صحن کاروانسرا مربوط می‌شود. صحن کاروانسرا دارای طرح چهارگوش است و در چهار طرف آن چهار ایوان با سبکی بسیار جالب بنا شده که دارای طاق‌های بیضوی و جناقی است و هم اکنون از حجره‌های اطراف کاروانسرا به‌عنوان انبار استفاده می‌شود.

ساماندهی بازار تاریخی قیصریه مطالبه ای به حق
به همان میزان که سرخی خاک و رسوب های برجای مانده از تاریخ کهن لارستان را می توان ازفضای بیرونی و گنبدهای برافراشته بر بازار قیصریه نظاره کرد در داخل بازار اما  به سبب برخی چینش های نامنظم مغازه ها و سیستم های معیوب و ناقص تاسیسات برق باید سرخی آتش و بروز فاجعه ای دردناک را به انتظار نشست.
اگرچه تکان های زلزله مهیب اردیبهشت سال ۱۳۹۹ هنوز بر جان و روان مردم و البته شهر قدیم لار سنگینی می کند، اما تراژدی غمبار و قصه تلخ ویرانگری ها و زخم های کهنه بر پیکر نیمه جان بناهای تاریخی به عنوان هویت و نماد تمدن و فرهنگ این سامان دردی فراتر از آن زلزله ویرانگر برای مردم است.
با گشت و گذاری در سطح شهر قدیم لار و فضای پیرامونی بازار قیصریه به وضوح می توان عمق فاجعه و بی مهری های روا داشته بر چهره افسرده و مخروبه های  تاریخی و آب انبارهای اطراف بازار قیصریه را دید.
وقتی با مردم این دیار هم سخن می شوی  از اینکه هویت هزار ساله و نگین شهرو دیارشان یعنی بازار قیصریه و دیگر بناهای تاریخی و ارزشمند این شهر که حتی  با وقوع آن زلزله مهیب استحکام و قوام خود را به رخ کشیدند، به چنین فرجام ناخوشایندی دچار شده اند به وضوح می توان افسردگی و غم و حسرت را در وجود آنها جستجو کرد.
سامان دادن به بازار قیصریه به عنوان نگین شهر و میراث گرانسنگ این دیار و سایر بناهای تاریخی از جمله آب انبارها و سنگ نوشته ها در اطراف این بنای زیبای تاریخی مطالبه بحق و مغفول مانده مردم از سالیان متمادی است.
برخی بی نظمی های حاکم در ساختار و چینش راسته ها و عدم تناسب مغازه های موجود با کالبد سنتی و قدیمی بازار، سبب بروز مشکلات و چالش هایی فرا روی رونق و پویایی این بنای تاریخی شده است.

گذشته ای پر رونق تر از امروز
آنچه از فحوای کلام و دل نگرانی برخی افرد قدیمی و کهنسالان لاری می توان تحلیل و تفسیر کرد این است که وضعیت امروز بازار قیصریه لار با گذشته آن حتی به نسبت چند دهه قبل به لحاظ رونق و فعالیت رسته ها و هیاهوی بازار تفاوتی فاحش  یافته است.

یکی ازبازاریان قدیمی لاری در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: بازار قیصریه بدون آب انبارها و گنبدها و بناهای زیبا و معماری اصیل آن در اطراف خود، بی معناست.
وی که اکنون و به قول خودش پس از حدود ۶۰ سال کار تجاری و اقتصادی در کشورهای حوزه خلیج فارس و بازار قیصریه بازنشسته شده و اینک در کنار فرزندان در بازار امام و در شهر جدید لار مشغول گذران زندگی است، می گوید: هیاهو و جنب و جوش گذشه بازار قابل قیاس با این دوره نیست.
این مرد پا به سن گذشته لاری معتقد است که آنچه باعث رونق بازارقیصریه و برکت شهر لار قدیم بود ، نیک اندیشی و حضور فعال خیرین در آب انبارها و سردخانه هاو مساجد اطراف این بازار بود.

 مشارکت بازاریان برای ساماندهی بازار
البته نکته حائز اهمیت در این رهگذر آن است که برای تکمیل ، ترمیم و ساماندهی بازار قیصریه علاوه بر مسئولیت پذیری متولیان امر و دستگاه های دولتی برای تحقق وعده ها مشارکت و سهیم شدن خود مردم و بازاریان نیز ضرورتی غیرقابل انکار در این زمینه است.
نوید عباس پور عضو هیات امنای بازار قیصریه در این زمینه به خبرنگار ایرنا می گوید: استارت کار برای مشارکت و سهیم شدن بازاریان و اصناف مختلف برای کمک به ساماندهی و همراهی مسئولان امر زده شده و استقبال نیز با قوت ادامه دارد.
وی بدون اشاره به مبلغ جمع آوری شده بازاریان گفت: بدون شک سهم بازار و مشارکت بازاریان در راستای ساماندهی و احیای این بافت ارزشمند تاریخی قابل ملاحظه خواهد بود.
عباس پور یادآور شد: آنچه که بیشتر بازاریان لاری را رنج می دهد برخی بی عدالتی ها و عدم توزیع عادلانه منابع و اعتبارات و همچنین بی مهری برخی مسئولان استانی و ملی نسبت به مردم لارستان در زمینه ساماندهی و احیای بافت ها و بنایای تاریخی این دیار کهن است.
وی با بیان اینکه بازار قیصریه  لار برغم همه پیشنیه تاریخی اش و عمق و تاثیربسزایش در هویت تاریخی و فرهنگی استان فارس ولارستان و حتی الگویی برای سایر بازارهای کشور اما همچنان مورد بی مهری و مظلومیت و مهجوریت قرار دارد.
وی خواستار تمرکززدایی و تخصیص اعتبارات ویژه برای ساماندهی بازار قیصریه لار شد و گفت: اعتبارات قطره چکانی برای ساماندهی، تعمیر و بهبود وضعیت این بازار به جز تلف کردن وقت چیز دیگری به دنبال نداشته و با ادامه چنین روندی از آثار وبناهای تاریخی لار و همچنین بازار قیصریه چیزی باقی نخواهد ماند.
عباسپور با بیان اینکه حدود ۱۸۰ مغازه دار در قالب حدود ۱۲ صنف اعم از پارچه فروش، مس گری، عطاری فروشان و لوزام آرایشی در این بازارفعالیت دارند ، گفت: تاریخ پرشکوه این بازار در میان وعده های عملی نشده گم شده است.

برخی اقدام ها برای ساماندهی کارشناسانه نیست
عباسپور همچنین به حفر یک تونل بیش از یک متر و ۱۸۰ سانتی متری برای ساماندهی و عبور کابل های برق بازار توسط میراث فرهنگی اشاره کرد و و گفت: وجود حفر این کانل عمیق ، خاطره ای بد را در ذهن بازاریان و حتی مردم لار و دلسوزان به آثار ارزشمند تاریخی بوجود آورده است.
این عضو هیات امنای بازار قیصریه لار ادامه داد که اکنون و با شروع هر اقدامی از سوی متولیان امر بازاریان را با دلهره مواجه می سازد.

آینده بازار قیصریه پشت دیوار وعده ها
عملیات اجرایی و کار مرمت، بازسازی و احیای بافت تاریخی بازار قیصریه لار از از حدود دوهفته قبل و البته به امید تحقق وعده‌های داده شده برای تخصیص اعتبار مورد نیاز برای این اثر تاریخی ارزشمند آغاز شده است.
مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان لارستان گفت: از مجموع ۲۰ میلیارد ریال رقم تخصیصی در سفر چهارم شهریور سال ۱۳۹۸ علی اصغر مونسان وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری به  شهرستان لارستان هنوز مبلغی ابلاغ نشده است.
سیما علویه، در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: اگرچه ازحدود دو هفته پیش کار مرمت و بازسازی این اثر تاریخی توسط پیمانکار و با نظارت استادکاران مرمت شیراز آغاز شده اما به هیچ وجه اعتبار موجود جوابگوی کار مرمت و احیای این اثر نیست.
علویه بیان کرد: در سفر مونسان به شهرستان لارستان و بازدید از بازار قیصیریه مبلغ ۷۰ میلیارد ریال برای مرمت، بازسازی و احیای بافت های تاریخی در شهرستان های لارستان، خنج و گراش و از محل اعتبارات ملی و وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تخصیص یافت.
مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لارستان گفت: از این رقم و وعده وزیر هنوز مبلغی برای مرمت و بازسازی بازار تاریخی قصیریه برغم پیگیری های متعدد اختصاص نیافته است.

پرونده ثبت جهانی پس از ۱۱ سال همچنان خاک می خورد
پرونده مربوط به ثبت جهانی بازار قیصریه لار با وجود قدمت بیش از ۱۳۵۰ ساله‌اش همچنان در میان راهروها و بروکراسی های اداری و البته کمبود اعتبار خاک می خورد.پرونده مربوط به ثبت جهانی بازار قیصریه لار با وجود قدمت بیش از ۱۳۵۰ ساله اش همچنان در میان راهروها و بروکراسی های اداری و البته کمبود اعتبار خاک می خورد.
به گفته مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لارستان پرونده ثبت جهانی بازار قیصریه معطل ورود گروهی از کارشناسان و باستان شناسان از مرکز است که حدود ۱۱ سال تاکنون همچنان این مشکل رفع نشده است.
علویه در توضیح دلیل این چالش می گوید که به دلیل نبود اعتبار و تامین بودجه لازم برای دستمزد این اکیب کارشناسی، پرونده ثبت جهانی این اثر گرانبها ۱۱ سال است که به تاخیر اتاده است.
به گفته علویه، به  جریان انداختن ثبت جهانی بازار پس از ۱۱ سال انتظار مستلزم بازبینی توسط کارشناسان تهران و تامین اعتبارلازم در این راستاست.

نیاز ۴۰ میلیارد ریال برای ساماندهی و احیای بازار قیصریه
مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لارستان همچنین میزان اعتبار مورد نیاز برای ساماندهی و بهبود وضعیت و احیای بافت تاریخی بازار قیصریه را رقمی افزون بر ۴۰ میلیارد ریال عنوان کرد و گفت: یکی از چالش های موجود در تاخیر و کندی روند احیای این بافت نبود اعتبار و تزریق بودجه های قطره چکانی است.
علویه یادآور شد: سالانه حدود ۵۰۰ میلیون تا یک میلیارد ریال از محل اعتبارات استانی و میراث فرهنگی استان و شهرستان برای ساماندهی و احیای این بافت تخصیص می یابد که این اعتبار به هیچ وجه جوابگو نیست.
وی تاکید کرد: از آنجا که این اعتبارات جوابگوی حجم کارها و اقدام های لازم برای ساماندهی بازار نیست و علاوه بر ذهنیت منفی در بین مردم و بازاریان هر ساله نیز مشکلی بر مشکلات و چالش های موجود این بنای تاریخی افزوده می شود.

ضرورت ورود دادستانی
علویه همچنین با اشاره به برخی ساخت و سازهای غیرمجاز در اطراف بازار از جمله ساختمان برخی بانک‌ها خواستار ورود دادستانی مرکز لار و سایر مسئولان امر برای کاهش ارتفاع و جلوگیری از ادامه این روند شد.
وی گفت: البته نامه ای سرگشاده نیز با امضای بازاریان قیصریه در اختیار دستگاه ها و نهادهای امنیتی و قضایی در این راستا قرار گرفته و امیدوار به همکاری این آنها برای رفع این چالش ها هستند.
علویه ادامه داد که احیا و ساماندهی حجره های طبقه دوم بازار قیصریه که اکنون توسط مالکان انبار شده و تبدیل به چایخانه و کافه سنتی شده از دیگر چالش های موجود برای انجام اقدام‌های احیایی این بازار است.

لزوم هم افزایی برای احیای بازار
وی با بیان اینکه اداره اوقاف و امورخیریه شهرستان لارستان با اینکه حدود ۳۰ سال است اجاره بافت های تاریخی از جمله مسجد چهاربرکه وکارگاه های مربوط به بنای تاریخی دهن شیر را دریافت کرده اما تاکنون اقدام عملی خاصی برای ساماندهی و احیای این بافت ها انجام نداده است.
مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لارستان تصریح کرد: شهرداری و شورای اسلامی شهر قدیم لار نیز باید با هم افزایی و تخصیص اعتبارات ویژه برای احیای بازار و بافت های تاریخی اطراف ان نیز همت بیشتری به خرج دهد.
علویه گفت: بهتر است که مدیریت و محوریت کار احیای بافت تاریخی بازار قیصریه از حوزه شهرداری و شورای شهر به اداره کل راه و شهرسازی انتقال یابد و بدون شک این امر برای پیگیری ، نظارت و حتی تلاش برای دریافت اعتبارات بیشتر نیز به صلاح تر و مناسب تر خواهد بود.

بازار قیصریه لار در سال ۱۳۱۷ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
شهرستان لارستان در سال ۱۳۸۸ با تصویب هیات دولت به فرمانداری ویژه ارتقا یافت.
این شهرستان به مرکزیت شهر لار  با جمعیتی حدود ۲۳۰ هزار نفر در فاصله حدود ۳۸۰ کیلومتری شیراز در جنوب استان فارس واقع شده است.