استاد دانشگاه شیراز: صبر استراتژیک در موضوع برجام بهترین گزینه‌ است

دکتر فریبرز ارغوانی پیرسلامی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه برجام ظرفیت بسیار خوبی در پیوند دادن اقتصاد کشور به اقتصاد دنیا داشت، به آسیب‌شناسی فضای بین‌المللی پرداخت و گفت: محور تلاش‌های ایران پس از خروج آمریکا از برجام، هدایت وضعیت برجام به شرایط عادی بوده است که گام درستی تلقی می‌شود.
این استاد دانشگاه که در پنجمین سالگرد امضای برجام توسط ایران و طرف‌های گفت و گو در گروه ۱+۵ سخن می‌گفت، افزود: اقدام‌هایی همچون پایان دادن قطعی به برجام یا خروج از پروتکل الحاقی بیش از اینکه در مقطع فعلی جنبه عقلانی سیاست خارجی را تقویت کند، دمیدن بر جنبه‌های شعاری و هیجانی است و کار را دشوارتر می‌سازد.
ارغوانی تقویت صبر استراتژیک کشور در حوزه سیاست خارجی را ضروری ارزیابی کرد و اظهار داشت: بعد از خروج آمریکا از برجام و بدعهدی و ناتوانی کشورهای اروپایی در پاسخ به نیازهای ایران در تعهدات برجامی، ایران صبری استراتژیک پیشه کرد.
وی ادامه داد: جمهوری اسلامی ایران تلاش کرد با احاله دادن وضعیت به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و مدیریت تحریم، اوضاع را به سمتی ببرد که بتواند شرایط برجامی را به حالت عادی بازگرداند و مشکلات به وجود آمده را جبران کند.
عضو هیات علمی بخش علوم سیاسی دانشگاه شیراز گفت: این صبر استراتژیک تا امروز ادامه داشته و دشواری‌های بسیاری هم به ما تحمیل کرده است؛ هم در اقتصاد داخلی هم در محدودشدن گزینه‌های سیاست خارجی در تعامل با دنیا؛ اما باتوجه به نزدیک بودن زمان رفع تحریم‌های تسلیحاتی در ماه اکتبر و نیز انتخابات ایالات متحده آمریکا که تا پایان سال جاری تکلیفش قطعا مشخص خواهد شد، بهترین گزینه است.

صبر استراتژیک به‌مثابه رفتاری کنش‌مند قابل تداوم است
این استاد روابط بین‌الملل با بیان اینکه صبر استراتژیک به‌مثابه رفتاری کنش‌مند قابل تداوم است، افزود: طرف مقابل، به‌ویژه آمریکا متوجه تلاش ایران برای تداوم این صبر بوده و برای از بین بردن آن یا خود به اقداماتی تحریک‌آمیز دست زده یا یا از طریق اسرائیل در منطقه مسبب آن بوده است.
ارغوانی ادامه داد: این اقدامات با هدف از بین رفتن شکیبایی ایران و واکنش‌ نشان‌دادن بودن است تا وجه ایران‌هراسانه در نظام بین‌الملل تقویت شود و درنتیجه آن فشارها بر ایران افزایش یابد؛ از همین رو تداوم این صبر استراتژیک در مقطع فعلی بسیار لازم است.

شرایط موجود محصول برجام نیست
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز در ادامه اظهار داشت: ممکن است برخی معتقد باشند شرایط موجود محصول برجام است؛ اما معتقدم چنین نیست؛ یعنی ایراد اصلی به برجام به عنوان یک توافق سیاسی میان ایران و کشورهای غربی وارد نیست، بلکه در نکاتی دیگر است. 
ارغوانی با اشاره به اینکه حوزه‌های زمینه‌ای برجام مورد توجه قرار نگرفت، گفت: تمام هم و غم و اهتمام دولت و مجموعه حاکمیتی بر این قرار گرفت که به توافق برجام برسیم و مساله هسته‌ای حل شود؛ اما همزمان باید به این موضوع نیز توجه می‌شد که از ابتدا مولفه‌های مختلفی در تشدید مشکل هسته‌ای موثر بود و به‌ویژه نباید از نقش کشورهای منطقه‌ای غافل شد. 
وی افزود: با نگاهی تاریخی به تنش هسته‌ای ایران می‌بینیم برخی کشورهای منطقه‌ نقش اصلی در تحریک کشورهای غربی برای اعمال تحریم‌ها و ایران‌هراسی ایفا کردند.
این استاد روابط بین‌الملل گفت:‌ برخی همسایگان ایران بنا به ملاحظات امنیتی و موضوع بقا که دستور کار اصلی بسیاری از این کشورهاست، برای خروج از تهدیدی که از جانب ایران برای خود متصور بودند، آمریکا و کشورهای اروپایی را تحریک می‌کردند؛ اما همزمان با برجام و حتی بعد از توافق نهایی، باید تلاش‌های مستمری برای بهبود روابط با این کشورها انجام می‌شد.
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز بیان داشت: کشورهای همسایه باید توجیه می‌شدند که مساله هسته‌ای ازاساس تهدیدآمیز نبوده که حال، برجام بخواهد برای آن‌ها تهدیدآمیز باشد؛ چون عمده این کشورها برجام را به‌منزله عادی شدن جایگاه ایران تلقی می‌کردند و گمان می‌کردند آمریکا قصد دارد آن‌ها را در منطقه رها کند.

ظرفیت بسیار خوب برجام در پیوند دادن اقتصاد ایران با اقتصاد جهان
ارغوانی با اشاره اینکه برجام ظرفیت بسیار خوبی در پیوند دادن اقتصاد کشور به اقتصاد دنیا داشت، گفت: قرار بود بعد از برجام در بخش سرمایه‌گذاری گام‌های مثبتی برداریم که به دلایل مختلف این اتفاق در سطح مورد انتظار نیفتاد و همان حداقل‌هایی هم که در حال انجام بود با موانعی روبرو شد.
این استاد دانشگاه در پاسخ به پرسشی درباره هجمه‌ برخی افراد به دولت به خاطر  دستیابی به برجام گفت:‌ برجام از مفاد قرارداد تا زمان اجرا، صرفا محدود به نقش دولت نبود؛ بلکه تصمیمی حاکمیتی بود که اجرای آن به دولت سپرده شد.
وی ادامه داد: مسائل اینچنینی که دامنه و کلیت امنیت ملی کشور را در مخاطره قرار می‌دهد، معمولا در حوزه وظایف دولت نیست و از ابتدای انقلاب تا امروز موضوعاتی از این دست که به امنیت ملی مربوط بوده است، هیچ‌گاه به‌طور کامل به دولت‌ها واگذار نشده و در سطح کلان به آن رسیدگی شده است؛ یعنی مجموعه‌ای از کارگزاران در سطوح مختلف که نقش مهمی در برنامه‌ریزی‌های امنیتی دارند با رصد وضعیت داخلی و بین‌المللی به تصمیماتی رسیده‌اند که در مورد برجام هم همین اتفاق افتاد.

اروپای معاصر، تابعی از آمریکا
این تحلیلگر حوزه روابط بین‌الملل در مورد جایگاه اروپایی‌ها در برجام و سیاست خارجی، ابراز داشت: اروپا بعد از جنگ جهانی دوم مرکزیت خود را در روابط بین‌الملل از دست داد و با تبدیل به اتحادیه اروپا با تمرکز بر ایفای نقش اقتصادی و گره زدن چالش‌های امنیتی به مدیریت جمعی ناتو و آمریکا، نقش اصلی و محوری را که در قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم داشت، از دست داد.
ارغوانی با تاکید بر اینکه جایگاه اروپا در روابط بین‌الملل معاصر ازلحاظ نقش و کارکرد تابعی از سیاست‌های آمریکاست، اظهار کرد: اروپا خسارت بسیاری در جنگ جهانی دوم دید؛ درنتیجه امنیت خود را به آمریکا گره زد و با کمک اقتصادی این کشور توانست از ویرانه‌های جنگ برخیزد؛ از همین رو باید نقش اروپا را در این چارچوب دید؛ بنابراین در برجام هم اروپایی ها نقش درجه اول را نداشتند و صرفا در نقش تسهلیگر مذاکرات ایران و آمریکا وارد شدند.

راه‌حل میانه اروپایی              
استاد روابط بین‌الملل دانشگاه شیراز افزود: همین نقش اروپاییان در قطعنامه‌ای که به شورای حکام ارائه دادند هویدا بود. اروپایی‌ها با ارائه این قطعنامه به‌دنبال راه‌حلی میانی بودند تا هم فشار شدید آمریکا را مبنی بر ممانعت از پایان تحریم‌های تسلیحاتی ایران، کاهش دهند و هم از خروج خود از برجام پیشگیری کنند، موضوعی که آمریکا به صراحت از آنان خواسته بود.
وی با بیان اینکه اروپایی‌ها از سوی دیگر درصدد هشدار به ایران به دلیل کاهش تعهدات برجامی و گزارش‌های اخیر آژانس بودند، گفت:‌ بنابراین ارائه پیش‌نویس قطعنامه شورای حکام راه‌حل مقطعی اروپایی‌ها  برای کاهش فشار آمریکا و واکنش به کاهش تعهدات برجامی بود.

افکار عمومی از فشارهای خارجی آگاه است
ارغوانی ابراز داشت: علاوه بر راهکارهای یادشده عرصه داخلی را هم نباید فراموش کرد. تحریم‌های اقتصادی هم‌اکنون فشار زیادی را به اقتصاد کشور وارد کرده و با محدود شدن صادرت نفتی نیازمند اتخاذ تدابیر اقتصادی برای آرام کردن بازارهای داخلی هستیم.
وی با بیان اینکه افکار عمومی کشور از فشارهای خارجی آگاه است، گفت: تمام اهتمام باید بر این باشد که با اقدامات عملی ثبات و آرامش در سیاست و اقتصاد داخلی کشور ایجاد شود تا بتوان از این شرایط دشوار، بهتر عبور کرد.

متغیرهایی که خارج از اراده ما بودند
ارغوانی با اشاره به اینکه دولت برجام را گزینه راهبردی خود تلقی کرد، افزود: نیاز بود در حوزه اقتصاد سیاسی با رفع سوءمدیریت‌ها و چالش‌های داخلی شرایط حرکت اقتصادی را تشویق کنیم.
وی اظهار داشت: در عرصه خارجی نیز متغیرهایی که از حوزه اختیار ما خارج بودند اثر خود را گذاشتند و شرایط امروز را برای ما رقم زدند؛ برای مثال در آمریکا شخصی بر سر کار آمد که از برجام خارج شد، این متغیر در کنترل ما نبود؛ اما می‌توانستیم در همان بازه زمانی کوتاه در عرصه داخلی شرایط را به سمتی ببریم که با این وضعیت مواجه نشویم.
این عضو هیات علمی دانشگاه شیراز با بیان اینکه در عرصه سیاست خارجی خصوصا در وضعیت کنونی، یعنی همزمانی رفع تحریم های تسلیحاتی و نیز مطرح شدن پرونده ایران در شورای حکام و همزمان، فشارهای حداکثری آمریکا با شرایط ویژه و پیچیده‌ای در عرصه بین‌الملل روبه‌روهستیم، اهمیت پویایی و فعالیت جدی دستگاه دیپلماسی برای گشودن مسیرهای جدید در این شرایط را یادآور شد.

روابط با همسایگان تقویت شود
ارغوانی در ادامه با اشاره به سیاست‌های منطقه‌ای ایران گفت: در سطح منطقه‌ای اولین اقدام مهم این است که به تله اقدامات تحریک‌آمیز نیفتیم تا همسایگان و کشورهای پیرامونی به تحریک قدرت‌های غربی تشویق نشوند.
وی افزود: از سوی دیگر باید تلاش ویژه‌ای صورت گیرد تا روابط با کشورهای منطقه، خصوصاً کنش‌گران اصلی مانند عربستان تا جایی که ممکن است بهبود یابد.
این استاد روابط بین‌الملل یادآور شد:‌ اگرچه این کار با توجه به معادلاتی در منطقه وجود دارد و فشار کشورهای غربی به عربستان برای انزوای بیشتر، بسیار دشوار است، به هر حال ایران می‌تواند از طریق ابزارهایی که قبلا هم نشان داده میتواند از آن‌ها برای توسعه و بهبود روابط با کشورهای منطقه‌ای اقدام کند، در این راستا گام بردارد.
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز بیان کرد: این اقدام افزون بر اینکه نقش تحریک‌آمیز کشورهای عربی را بر غرب کاهش می‌دهد، در سطح منطقه‌ای مانع از نزدیکی این دسته از کشورها به رژیم صهیونیستی می‌شود.
وی تنش‌زدایی از روابط با کشورهای همسایه، مخصوصا کشورهای عربی را راهکاری برای شکست برنامه‌ریزی رژیم صهیونیستی درراستای نزدیک شدن به این کشورها دانست.

بهره‌گیری از توان دیپلماتیک و سازمانی چین و روسیه سازنده است
این استاد دانشگاه شیراز در ادامه گفت:‌ گزینه راهبردی بعدی در شرایط فعلی فراتر از سطح منطقه‌ای به سطح بین‌المللی مربوط می‌شود یعنی جایی که قدرت‌هایی مانند روسیه و چین ایفای نقش می‌کنند.
ارغوانی به‌کارگیری هرچه بیشتر توان دیپلماتیک و سازمانی این دو کشور را سازنده توصیف کرد و گفت: روسیه و چین هم اعضای برجام هستند و هم در شورای امنیت از حق وتو برخوردارند و از همین رو می‌توانند در رد قطعنامه‌های پیشنهادی نقش سازنده‌ای برای ایران ایفا کنند؛ از سوی دیگر این دو کشور به لحاظ سیاسی و اقتصادی وزن بالایی در روابط بین‌الملل دارند.

لزوم بهره‌گیری از اختلاف چین و روسیه با آمریکا
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز با اشاره به همکاری‌های چین و روسیه در مقطع فعلی، عنوان داشت: این دو کشور هم در جلسه اخیر شورای امنیت و هم در رای اخیر که در جلسه شورای حکام به قطعنامه پیشنهادی اروپایی‌ها دادند، به نفع ایران وارد عمل شدند.
وی گفت:‌ باید بدانیم از چه مسیرهایی با این دسته از کشورها وارد کنش می‌شویم و راه‌حل‌هایمان صرفا معطوف به این دو گزینه نباشد، زیرا سوابق روابط ما با آن‌ها نشان داده در برخی مقاطع، آنها گردش محسوسی به سمت کشورهای غربی داشته‌اند و به قطعنامه‌های ضد ایرانی رای مثبت داده‌اند و ایران را در برخی بزنگاه‌ها تنها گذاشتند؛ البته امروز شرایط درمقایسه با گذشته متفاوت است. 
وی ادامه داد: هم روسیه و هم چین در دوران ریاست جمهوری ترامپ انتقادات شدیدی به سیاست خارجی غرب، خصوصا ایالات متحده آمریکا داشته‌اند.
ارغوانی گفت: چین درگیر جنگ تجاری گسترده با آمریکاست  و به دنبال ابزارهایی است که از آن طریق، فشارها را به‌ویژه در موضوع تایوان و هنگ‌کنگ کاهش دهد و چنین وضعیتی مهارت دیپلماتیک ایران را می‌طلبد که از این اختلاف حداکثر بهره‌مندی را ببرد.
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز با اشاره به اختلافات روسیه با آمریکا و اتحادیه اروپا در موضوع اوکراین، بیان داشت: جدای از این‌ها، برخی حوزه‌های مشترک هم با این دو کشور داریم؛ مثلا در برخی موضوعات منطقه‌ای، ایران قدرت چانه‌زنی بیشتری با روسیه در مقطع فعلی دارد و می‌تواند از امتیازهای بیشتری برخوردار شود.

برای قضاوت درباره برنامه راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین زود است
ارغوانی در بخش دیگری از سخنان خود به برنامه راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین اشاره کرد و  قضاوت درباره این موضوع را زودهنگام دانست و بیان داشت: ما نیازمند شفاف‌سازی ویژه در بعد زمانی هستیم؛ یعنی باید زمانی از این توافق بگذرد تا جنبه‌های مختلف آن روشن شود؛ افزون بر این مواضع همزمان ایران و چین هم باید در مورد این سند بررسی شود.
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز یادآور شد: آنچه اکنون می‌دانیم این است که توافقی ایجاد شده که هنوز به تایید مراجع قانونگذاری دو کشور نرسیده و موضع رسمی چین را هم نمی‌دانیم؛ از همین رو تحلیل‌ها در مقطع فعلی گویای تمام ابعاد آن نیست و قضاوت‌ها نباید به پیامدهای آن موقوف شود.
وی ادامه داد: اینکه تصور کنیم کشورهای اروپایی با مشاهده این توافق به آمریکا نزدیک خواهند شد یا ممکن است موضع سخت‌تری درقبال ایران بگیرند یا اینکه  برای جلوگیری از حضور چین در بازار ایران، همکاری خود را با ایران گسترش دهند، نیازمند گذر زمان و مشخص شدن ابعاد مختلف این موضوع است.
وی با اشاره به اینکه نباید در بلندمدت درباب نگرانی اروپایی‌ها از این سند اغراق کرد، گفت: اروپایی‌ها به عنوان یک کنش‌گر نسبت به اتفاقات سیاست خارجی ایران حساس هستند و آن را رصد می‌کنند اما نباید در این زمینه اغراق کرد؛ زیرا در وهله اول نیاز اروپا به ایران  مبتنی بر اقتصاد است، اقتصادی که مهمترینش در حوزه انرژی بوده است؛ اما دستکم در یکی دو سال اخیر شاهد این هستیم که آنها توانسته‌اند از بازارهای دیگر نیاز خود را جبران کنند.
استاد روابط بین‌الملل دانشگاه شیراز ادامه داد: از سوی دیگر اینکه تصور کنیم با ورود چین به صنعت انرژی ایران و سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌تواند بر آن مسلط شود، چندان مصداق ندارد.
ارغوانی با بیان اینکه در صورت رفع تحریم‌ها، ایران ناگزیر خواهد بود روابط اقتصادی خود را با کشورهای اروپایی گسترش دهد، ابراز داشت: درست است که در حال شکل‌دادن همکاری‌هایی با چین هستیم، باوجود رشد، توسعه و پیشرفت این کشور در بخش‌های مختلف، چین همچنان در حوزه فناوری نیازمند غرب است.
ارغوانی گفت: چین در توسعه میدان‌های نفتی و گازی، ایجاد زیرساخت‌ها و انتقال تکنولوژی و سرمایه‌گذاری‌های گسترده نیازمند توسعه روابط با کشورهای اروپایی خواهد بود، آن‌ها به این موضوع آگاه هستند و می‌دانند در صورت رفع تحریم‌ها باز هم ارتباط با غرب شکل‌ خواهد گرفت.
وی افزود: اعتقاد بر این است که همکاری‌های ما با چین در چارچوب همکاری بلندمدت، زمانی موثر است که ما بتوانیم در سیاست خارجی روابط متوازنی با همه قدرت‌ها داشته باشیم و اگر این سند راهبردی را در زمانی به امضا برسانیم که روابط ما با غرب هم عادی باشد، مطمئنا کشورهای غربی حاضر می‌شوند با امتیازهای بیشتر وارد رقابت شوند که بیشترین نفع را به ما می‌رساند.

سیر تحولات برجام در یک نگاه
سه‌شنبه ۲۳ تیرماه ۱۳۹۴ سرانجام دو سال مذاکرات فشرده دولت یازدهم و دو دهه مذاکره ایران با ۶ قدرت جهانی به پایان رسید و آمریکا، انگلیس، روسیه، چین، آلمان، فرانسه توافق کردند تا در قالب برجام حقوق هسته ای ایران را به رسمیت شناخته و تحریم‌های جهانی علیه جمهوری اسلامی را ملغی کنند.
ایران هم برای اعتمادسازی در سطح بین الملل اقدامات متقابلی انجام داده و سطح همکاریهای خود را با آژانس بین المللی انرژی اتمی گسترده‌تر دنبال کند.
برجام به یکی از مهم‌ترین توافق‌های بین المللی تبدیل شد و توانست بسیاری از ایران هراسی‌های رژیم صهیونیستی و آمریکا و هم پیمانان منطقه‌ای کاخ سفید را خنثی کند.
دو ماه بعد یعنی ۲۳ مهرماه مجلس نهم این توافق را به تصویب رساند و به این ترتیب نمایندگان مجلس هم در جریان مفاد این توافق نامه قرار گرفتند. برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام سه ماه بعد در ۲۷ دی ماه ۹۴ به مرحله اجرا درآمد و تا ۱۸ اردیبهشت ۹۷ توانست در سایه رفع تحریم‌ها رشد اقتصادی ایران و صادرات نفت و میزان سرمایه‌گذاری را در کشور افزایش دهد.
در این تاریخ «دونالد ترامپ» رییس جمهوری آمریکا ادعاهای خود در زمینه برجام را جامه عمل پوشاند و از این توافق خارج شد. بسیاری از تحلیلگران همان زمان از پایان برجام سخن گفتند اما با تداوم حضور پنج کشور دیگر عضو این توافق،  برجام پابرجا ماند.
ایران یک سال بعد از خروج آمریکا از برجام سیاست صبر راهبردی را در پیش گرفت ولی بعد از یک سال و بعد از مشاهده بی‌عملی سایر شرکای برجام و با هدف توازن بخشی به این توافق کاهش تعهدات برجامی خود را به شرکای برجام اعلام و طی پنج مرحله از تعهدات فنی هسته‌ای خود کاست به طوری که دیگر ایران به محدودیت‌های برجامی عمل نمی‌کند و صنعت هسته‌ای صرفا بر اساس نیازهای کشور مسیر خود را طی می‌کند.
با این حال ایران بارها اعلام کرده است که اقدامات ایران بازگشت پذیر است و هر گاه سایر شرکای برجام به تعهدات خود در قبال ایران عمل کنند ایران هم از کاهش تعهدات خود عقب‌نشینی خواهد کرد و کاهش تعهداتش هم در راستای حفظ این توافق بوده است.
۲۲ مهرماه امسال،  یکی از مهمترین فرازهای برجام یعنی پایان تحریمهای تسلیحاتی ایران فرامی‌رسد؛ آمریکا در ماه‌های اخیر همه تلاش خود را کرده است مانع از تحقق این اتفاق شود اما دستگاه دیپلماسی ایران تلاش‌های گسترده‌ای برای پایان این تحریم‌ها به کار بسته است.