کارنامه واکسن مقابله با کووید ۱۹ از آغاز تاکنون

معمولا تولید یک واکسن بین پنج تا ۱۰ سال زمان لازم دارد و سریع‌ترین واکسنی که تاکنون تولیدشده، در دهه ۱۹۶۰ میلادی برای بیماری اوریون و در مدت چهار سال ساخته شده است. واکسن‌ها باید سه مرحله از آزمایشات بالینی را با موفقیت طی کنند تا امکان ارزیابی آن‌ها در سازمان‌های ممیزی و اخذ تاییدیه برای تولید انبوه فراهم شود. این فرایند نیز ممکن است مدت زیادی به طول انجامد.

پس از این مرحله نیز، تولید انبوه، قیمت‌گذاری و تعیین اولویت‌های توزیع واکسن با دشواری‌های متعددی همراه است. به منظور کاهش زمان تولید واکسن SARS-CoV-۲ بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده در تلاش هستند تا فازهای مختلف آزمایشات بالینی را به صورت همزمان پیش ببرند و سازمان‌های ممیزی نیز اعلام کردند تمام تلاش خود را برای کوتاه‌تر کردن مدت زمان لازم برای صدور تاییدیه و مجوز تولید به کار گیرند.

در این گزارش چند مورد از واکسن‌های SARS-CoV-۲ را که به فاز سوم آزمایشات بالینی رسیده‌اند و انتظار می‌رود به زودی مجوز تولید انبوه را دریافت کنند، معرفی می‌کنیم.

واکسن شرکت Novavax
این واکسن که توسعه آن با نام NVX-CoV۲۳۷۳ توسط یک شرکت بیوتکنولوژی واقع در مریلند آمریکا آغاز شد، پروتئین‌های تاجدار ویروس را مهندسی کرده و آن‌ها را با نانوذراتی با شکل خاص ترکیب می‌کند. این پروتئین‌ها به همراه ترکیبی که سلول‌های سیستم ایمنی را تحریک می‌کند و به شخص تزریق می‌شود تا واکنش ایمنی بدن را ایجاد کند. در مرحله اول آزمایشات بالینی این واکسن، ایمنی و اثرگذاری آن در تولید پادتن ویروس مورد تایید قرار گرفت و گزارش آن در نشریه New England Journal of Medicine  منتشر شد.

در تاریخ ۲۴ سپتامبر سال جاری میلادی فاز سوم از آزمایشات بالینی Novavax در انگلیس آغاز شد و قرار است اثربخشی واکسن روی ۱۰ هزار داوطلب مورد آزمایش قرار گیرد. علاوه بر این ۴۰۰ نفر از داوطلبان واکسن آنفلوآنزا را نیز به همراه واکسن Novavasx دریافت می‌کنند تا میزان ایمنی استفاده همزمان از دو واکسن نیز مورد آزمایش قرار گیرد.

واکسن شرکت Johnson & Johnson
توسعه این واکسن با نام JNJ-۷۸۴۳۶۷۳۵ در یکی از بزرگترین شرکت‌های چندملیتی جهان واقع در نیوجرسی آمریکا در حال انجام است.

این واکسن با استفاده از آدنوویروس ساخته شده و در آن بخشی از دی ان ای ویروس SARS-CoV-۲ به آدنوویروس سرماخوردگی عادی که به صورت ژنتیکی دست‌ورزی شده و قابلیت تولیدمثل در بدن را ندارد، وارد شده است.

آدنوویروس‌ها گونه‌ای از ویروس‌های فاقد غشا، دارای دی ان ای دو رشته‌ای خطی و با ابعاد متوسط هستند که با استفاده از گیرنده‌های خود به سلول‌ها می‌چسبند. این ویروس‌ها عامل ۲ تا ۵ درصد از عفونت‌های تنفسی اطفال و بسیاری از موارد سرماخوردگی بزرگسالان هستند.

این فناوری قبلا برای تولید واکسن ابولا و نمونه اولیه واکسن‌های زیکا و HIV توسط شرکت Johnson & Johnson  مورد استفاده قرار گرفته است. این واکسن در آزمایشات اولیه تنها با یک بار تزریق، پادتن‌هایی در بدن میمون‌ها ایجاد کرده است که به طور کامل آن‌ها را در برابر ویروس کرونا ایمن می‌کند. گزارش کامل این تحقیقات در قالب مقاله‌ای در نشریه Nature منتشر شده است.

فاز سوم آزمایشات این واکسن در روز ۲۳ سپتامبر سال جاری میلادی آغاز شده و قرار است ایمنی و کارکرد این واکسن توسط ۶۰ هزار داوطلب مورد آزمایش قرار گیرد.

واکسن شرکت Moderna Therapeutics
این واکسن با عنوان mRNA-۱۲۷۳ توسط شرکت بیوتکنولوژی مدرنا واقع در ماساچوست با همکاری انستیتوی ملی سلامت آمریکا تولید شده است.

این واکسن از طریق تزریق بخش‌هایی از مواد ژنتیکی ویروس موسوم به mRna به درون سلول انسان تولید شده است. به این ترتیب پروتئین‌های ویروسی ساخته می‌شود که شباهت زیادی به پروتئین‌های ویروس کرونا دارند و سیستم ایمنی بدن را برای تشخیص این ویروس آموزش می‌دهند. قبلا هرگز مجوز تولید واکسنی با استفاده از این فناوری صادر نشده است و در صورتی که این شیوه موفقیت آمیز باشد، اولین واکسن انسانی در نوع خود خواهد بود. این واکسن باید دو مرتبه و به فاصله چهار هفته دریافت شود تا شخص را به طور کامل ایمن کند.

شرکت مدرنا در تاریخ ۲۷ جولای آغاز فاز سوم از آزمایشات بالینی واکسن خود را اعلام کرد. نتایج فاز اول آزمایشات نشان می‌دهد بدن داوطلبان پادتن‌های ویروس کرونا را تولید کرده و سلول‌های T نسبت به واکسن واکنش نشان داده‌اند. نتایج مرحله دوم از آزمایشات نیز در دست بررسی است. قرار است در فاز سوم ۳۰ هزار داوطلب آمریکایی این واکسن را دریافت کنند. به گفته مقامات مدرنا این شرکت آمادگی دارد تا از سال ۲۰۲۱ میلادی به بعد، سالانه ۵۰۰ میلیون عدد از این واکسن را تولید کند.

واکسن شرکت Pfizer
این واکسن با نام BNT۱۶۲b۲ توسط یکی از بزرگترین شرکت‌های داروسازی جهان موسوم به Pfizer واقع در نیویورک و با همکاری شرکت آلمانی BioNTech تولید شده است.

این واکسن نیز از نوع mRNA بوده و با استفاده از تجربیات پیشین شرکت BioNTech در تولید واکسنی برای سرطان در دست توسعه است. شرکت Pfizer یک قرارداد ۲ میلیارد دلاری برای تامین ۱۰۰ میلیون واحد از واکسن تا ماه دسامبر ۲۰۲۰ منعقد کرده است. البته این قرارداد تنها زمانی که واکسن تایید و تحویل شود، نافذ خواهد بود.

در روز ۲۷ جولای سال جاری میلادی فاز دوم آزمایشات بالینی این واکسن در منطقه‌ای آغاز شد که میزان ابتلا به کووید ۱۹ در آن بسیار بالا بود. در این فاز ۴۴ هزار داوطلب در چند کشور، واکسن را دریافت کردند. نتایج فاز اول و دوم آزمایشات نشان می‌دهد این واکسن موجب تولید پادتن‌ها و تحریک سلول‌های T نسبت به ویروس SARSCoV-۲ می‌شود. انتظار می‌رود تا پایان سال جاری میلادی، بررسی‌های ممیزی این واکسن به پایان برسد و تا پایان سال ۲۰۲۱ مجموعا ۱.۳ میلیارد واحد از این واکسن تامین شود.

واکسن دانشگاه آکسفورد
این واکسن با نام ChAdOx۱ nCoV-۱۹ توسط دانشگاه آکسفورد واقع در انگلیس با همکاری شرکت AstraZeneca در دست تولید است. این واکسن در واقع نوعی بردار ویروسی است که عملکردی شبیه به اسب تروا دارد. برای ساخت این واکسن، محققان پروتئین تاجدار ویروس SARS-CoV-۲ را  به درون یک ادناویروس ضعیف شده که معمولا عامل سرماخوردگی عادی است، منتقل کردند تا پروتئین مذکور موجب تحریک واکنش سیستم ایمنی بدن شود.

نتایج حاصل از فازهای اول و دوم آزمایشات بالینی این واکسن نشان می‌دهد که مصرف آن موجب یک واکنش ایمنی قوی و افزایش پادتن‌ها و سلول‌های T می‌شود که عوارض جانبی خفیفی مانند گیجی و سردرد دارد. اکنون فاز سوم آزمایشات بالینی این واکسن آغاز شده و قرار است مجموعا ۵۰ هزار داوطلب این واکسن را در برزیل، انگلیس، آمریکا و آفریقای جنوبی آزمایش کنند.

واکسن شرکت Sinovac
این واکسن با عنوان CoronaVac توسط یک شرکت داروسازی چینی با همکاری موسسه تحقیقاتی Butantan واقع در برزیل تولید می‌شود.

برای تولید این واکسن از ویروس غیرفعال کرونا استفاده شده است. با وجود این که پاتوژن‌های غیرفعال قابلیت ایجاد بیماری ندارند،‌ هنوز هم توانایی تحریک واکنش ایمنی بدن را دارند.

در تاریخ سوم جولای سال جاری میلادی آژانس ممیزی برزیل مجوز آغاز فاز سوم از آزمایشات بالینی این واکسن را صادر کرد و در حال حاضر نتایج حاصل از اجرای فاز دوم این آزمایشات در دست بررسی است. نتایج اولیه آزمایش این واکسن روی میمون‌های ماکاک نشان می‌دهد که CoronaVac موجب تولید پادتن‌هایی می‌شود که قابلیت نابودسازی ۱۰ گونه از ویروس SARS-CoV-۲ را دارند.

نتایج حاصل از فاز دوم آزمایشات روی انسان نیز کارکرد مشابهی را بدون عوارض جانبی قابل توجه نشان می‌دهد. در فاز سوم قرار است نزدیک به ۹ هزار داوطلب برزیلی این واکسن را مورد آزمایش قرار دهند. علاوه بر این قرار است داوطلبانی در اندونزی و بنگلادش نیز در این فاز از آزمایشات بالینی شرکت کنند.

مترجم: سپیده کاشانی