بهشت عسکریین شهر تربت‌حیدریه عصرهای پنجشنبه مملو از جمعیت شهرودان سوگواری می‌شود که برای تجدید یاد و خاطره و دعا برای آمرزش اموات خود در اطراف سنگهای سیاه و سفید قبرها گردآمده‌اند تا هرکس به فراخور حال روحی معنوی و امکان مالی خود برای عزیز از دست رفته نیکی و روشنایی روحانی را روانه عالم مردگان نماید.
این چنین است که مردی به اتفاق همسر و فرزندانش کنار مزار مادر نشسته و مشغول قرائت کلام‌الله مجید است. در گوشه‌ای دیگر خانمی با پسر ۱۰ ساله‌اش دیس خرمایی برای هدیه به رهگذران و قرائت فاتحه‌ای توسط آنها بر مزار همسر مرحوم خود گذاشته و آرام‌آرام در حالی که قطرات اشک زیر چادر برکشیده بر صورتش روان شده، خطاب به عزیز سفر کرده نجوا می‌کند.
آنسوتر مرد جوانی بسته شکلاتی در دست قطعات شیرین آن را بین مردم تعارف می‌کند، برخی بر می‌دارند و فاتحه می‌خوانند و برخی دیگر تشکر کرده و خدا بیامرزکنان می‌گذرند.
همه اینها رسومی نیک، آرامش‌بخش و رفتار ریشه‌دار در آموزه‌ها و اعتقادات اسلامی و فرهنگ غنی ایرانی در هنگام مواجهه با واقعیت محتوم مرگ در مزار درگذشتگانمان در اقصی نقاط این خاک فرهیخته‌پرور و نیک‌اندیش است.
شهروندان تربتی در این سامان تاریخی که جزیی از پهنه فرهنگ‌پرور خراسان است رسم زیبا و چشمنواز دیگری نیز هنگام حضور در قبرستان دارند که در پیوند با زندگی و طبیعت سرزنده اقدام به پاشیدن دانه‌های زرد و سپید گندم، جو و یا برنج روی مزار عزیزان از دست رفته است.
گرچه اطلاع مکتوبی از پیشینه و سرآغاز این رسم نیکوی مردمان تربت‌حیدریه در دست نیست اما پیران این سرزمین وفادار به سنن و فرهنگهای آیینی، سنیه به سینه به آن عمل کرده‌اند تا پس از پایان عزاداری هنگام ترک قبرستان و وداع با درگذشتگان خود به خصوص در هنگامه سوز و سرمای فصل بی‌برگی طبیعت قدری دانه روی مزار بپاشند تا پرندگان بر آنها نوک زده و خیر شکرانه‌ای از ناحیه این ضیافت بالداران فرود آمده بر مزار مردگان، نصیب روح آمرزش‌طلب آنها در جهان باقی شود.
یکی از پژوهشگر تاریخ تربت‌حیدریه در باب این رسم محلی می‌گوید: کلیت کار به این موضوع باز می‌گردد که در آموزه‌های پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) مهربانی به حیوانات توصیه شده است.
آرزو علومی‌بایگی در گفتگو با خبرنگار ایرنا افزود: اما موضوع ادامه ارتباط با درگذشتگان و سبک کردن بار گناهان دنیوی آنان، از دیرباز برای مردم این خطه چنان مهم بوده و هست که به شکل‌های مختلف به دنبال تحقق آن هستند که یکی از این آداب یعنی ریختن ارزن، گندم، جو، ذرت یا برنج برای پرندگان روی مزار مردگان، به یک رسم غالب تبدیل شده است.
وی ادامه داد: البته نباید فراموش کرد برپایی این ضیافت، خاص پرندگان وحشی و گذری است که فاقد سرپناه برای زیستن هستند والا در قدیم غالب مردم در منزل خود ماکیان (پرندگان اهلی) نگهداری می‌کردند.
دیگر شهروند محقق و آگاه به گذشته تاریخی تربت‌حیدریه هم گفت: پایبندی مردم این خطه به انجام این سنت نیکو چنان شدید است که وقتی به قصد زیارت اهل قبور از منزل خارج می‌شوند اگر در میانه راه به یاد آورند برای پرندگان دان نیاورده‌اند، فورا به منزل بازگشته یا در میانه راه کمی خوراک پرنده، خریداری می‌کنند.
مرتضی شبان در گفتگو با خبرنگار ایرنا افزود: بنا به باور مردمان این دیار، روح مرده آگاه است وهرگاه نزدیکان متوفی برای فاتحه‌خوانی بر سر مزار او حاضر شوند روح فرد درگذشته شاد می‌شود.
وی ادامه داد: هنگام بازگشت نزدیکان از سر مزار، باز روح متوفی تنها می‌شود و لذا نزدیکان هر گاه به آرامستان می‌روند، با خود غلاتی از جنس برنج و گندم و... می‌برند که این عمل ۲ پیام با خود به همراه دارد نخست آن که ثواب دانه‌هایی که برای پرندگان نذر شادی روح اموات می‌شود توسط پرندگان نثار روح مردگان خواهد شد و دوم این که پرندگانی که برای خوردن دانه بر سر مزار فرود می‌آیند سکوت و خلوت مرگبار مزار را از بین می برند.
یک تاریخدان دیگر نیز که تا مقطع فوق‌لیسانس تاریخ ایران در دوره اسلامی تحصیل کرده می‌گوید: هر چند عملکرد مردم تربت‌حیدریه ستودنی است اما از حیث تاریخی کبوتر در فرهنگ جهانی و البته در میان ما ایرانی‌ها، نماد صلح و دوستی است و کبوترها قرن‌هاست میهمان اماکن مقدس هستند و قبل آن نیز به عنوان نسل نخست ماموران نامه‌رسان در بین ایرانیان از قداست و جایگاه خاصی برخوردار بوده و هستند.
بهمن براتی در گفتگو با خبرنگار ایرنا افزود: حتی در متون تاریخی صدر اسلام، روایت‌هایی در باره کبوترهای مسجدالحرام وجود دارد و به عنوان نمونه "دینوری" در "اخبار الطوال" از حرام بودن کشتن کبوترهای حرم امن الهی سخن به میان آورده است.
وی ادامه داد: در حرم‌های مقدس امامان و امامزادگان(ع) از دیرباز کبوتر وجود داشته است و شاید دلیل اصلی این تجمع، امنیتی بود که برای آنها فراهم می‌شد و به عبارت بهتر عبادت و نزدیکی به خدا، وجود انسان را سرشار از آرامش و محبت می‌کند و تجلی این احساس، پاس داشتن حرمت همه موجودات است لذا کبوترها خودشان به حرم امام رضا(ع) می‌آمدند و کسی آنها را نیاورده‌است.
مرکز شهرستان ۲۲۵ هزار نفری تربت‌حیدریه در فاصله ۱۵۰ کیلومتری جنوب مشهد قرار دارد.
نظر شما