نیازی بسیار مهم و ضروری و در عین حال پیچیده و سخت که براحتی قابل انجام نخواهد بود؛ اما دولت سیزدهم این مسیر سخت و البته ناگزیر را انتخاب کرده زیرا هم منابع آبی کشور دیگر یارای ادامه وضعیت را ندارد و هم نیازهای حیاتی کشور در تامین محصولات راهبردی و سایر مسائل به هم گره خورده و به کلافی در هم تنیده تبدیل شده است.
تصور کنید کشاورزان تاکنون محصولی را برداشت می‌کردند و سودهای قابل توجهی هم در نتیجه کشت و صادرات کسب می‌کردند؛ کاشت چه محصولی باید برای آنان جایگزین شود که هم از نظر اقلیم بتواند پاسخگو باشد و هم همان میزان سود ریالی نیز برایشان داشته باشد؟
بگذریم که گاه و بیگاه ناله کشاورزان در هر جای کشور بویژه استان کرمان بالا بود که مثلا وقتی هربار همه کشاورزان پیاز یا سیب زمینی می کاشتند، هم قیمت افت می کرد و هم بازار وجود نداشت و در نهایت نیز سود بیشتر آن به جیب دلالان می رفت.
واقعیت اما اینکه تغییر اقلیم و کاهش منابع آبی زیرزمینی به همراه افزایش هزینه ها، مسئولان حوزه کشاورزی را به سمت تدوین برنامه اصلاح الگوی کشت برده؛ هرچند این اصلاح به نفع کشور و کشاورز است اما اجرای آن پیچیدگی های بسیاری دارد که حساسیت اجرای طرح را بالا می برد و در این گزارش ناظر به مسائل استان کرمان به عنوان یکی از قطب های مهم کشاورزی کشور و منطقه به برخی از موانع و راهکارها اشاره می شود.
به گزارش ایرنا شمال و جنوب استان کرمان ویترین و نمایشگاهی از انواع و اقسام محصولات مختلف باغی و زراعی است؛ استانی که در هیچ فصلی از سال نیست که در جایی از آن محصولی به دست نیاید؛ استان چهارفصلی که در زمان واحد که در یک نقطه محصولات سردسیری برداشت می شود، در جای دیگر آن محصولات گرمسیری را روانه بازار کشور و دنیا می کند.
از پسته، خرما و مرکبات گرفته تا انواع صیفی‌جات و گندم و ذرت؛ از محصولات پر تولید تا زندگی حدود یک میلیون نفر از جمعیت سه میلیونی مردم این استان مستقیم و غیر مستقیم به کشاورزی وابسته است.
اقلیم چهار فصل، خاک مستعد و حاصلخیز به همراه آب و هوای مطبوع و مناسب، سراسر دیار کریمان را به گنجینه و ویترینی برای تولید بیش از ۷۰ نوع محصول باغی و ۵۰ نوع محصول زراعی تبدیل کرده است که اغلب این محصولات از بهترین نوع خود در ایران و جهان هستند.
اقلیم چهار فصل، خاک مستعد و حاصلخیز به همراه آب و هوای مطبوع و مناسب، سراسر دیار کریمان را به گنجینه و ویترینی برای تولید بیش از ۷۰ نوع محصول باغی و ۵۰ نوع محصول زراعی تبدیل کرده است که اغلب این محصولات از بهترین نوع خود در ایران و جهان هستند.
این محصولات کشاورزی در مساحت ۳۹۵ هزار هکتار با عملکرد یک میلیون و ۶۰۰ هزار تن و ۵۴ نوع محصول باغی در ۲۱۷ هزار هکتار با عملکرد پنج میلیون و ۶۴۸ هزار تن با تنوع بالا شامل محصولات گرمسیری، نیمه گرمسیری و درختان میوه مناطق سردسیری کشت می شود.
اما صرفنظر از نیاز حیاتی کشور به محصولات کشاورزی راهبردی و باوجود هشدارهای دهه های گذشته مبنی بر ضرورت محدود کردن کاشت گیاهان و محصولات با مصرف آبی بالا، این مهم کمتر مورد توجه کشاورزان و مسئولان قرار گرفته و امروز وضعیت به مرحله ای از بحران رسیده است که کرمان رکورددار عمیق ترین چاه های کشاورزی کشور شده که جز آبی کم و بی کیفیت از آنها چیزی بیرون نمی آید.
خشکسالی و کاهش نزولات جوی، باعث کاهش چشمگیر کمی و کیفی محصولاتی نظیر پسته، خرما، گردو، بادام و غیره شده که در کنار رشد تصاعدی هزینه های کشاورزی طی سال های اخیر، زنگ خطری جدی نیز برای بقای کشاورزی و امرار معاش کشاورزان در استان کرمان به صدا در آورده است؛ به طوری که بنا به اظهار بسیاری از کشاورزان با ادامه این روند، در آینده‌ای نه چندان دور کشاورزی در این استان نابود و تبعات اقتصادی و اجتماعی وخیم آن نیز خود را نشان خواهد داد.
استفاده بی رویه و ناصحیح از منابع آبی با سهم بیش از ۹۰ درصدی حوزه کشاورزی کرمان از مصرف منابع آبی در کنار کشت بی رویه و بی برنامه محصولات جالیزی که بیشتر مواقع در زمان برداشت نتیجه ای جز کاهش قیمت و متضرر شدن کشاورز در پی نداشته از جمله تبعات بی برنامگی و نداشتن الگوی کشت مناسب است.
همچنین تلنبار و فاسد شدن حجم انبوهی از محصولات برداشت شده که به دلیل مقرون به صرفه نبودن برای برداشت از بین می روند در فصل برداشت در حالی است که منابع گرانبهای آب زیر زمینی برای عمل آوری این محصولات مصرف شده است.
طی سال های گذشته فاسد شدن محصولات کشاورزان در کرمان بارها خبرساز بوده به طوری که مشاهده کرده ایم به عنوان نمونه کشاورزان پیازکار در جنوب استان باوجود زحمات طاقت فرسا و هزینه های فراوان به دلیل تولید بیش از اندازه پیاز در یک محدوده و نداشتن بازار، محصول خود را برداشت نکردند.
زیاد اتفاق افتاده که مشاهده کرده ایم کشاورزان از اینکه سود اصلی محصولاتشان در جیب دلالان می رود هم می نالند یا از هزینه های بسیار بالای تولید که، فروش محصولات کفاف آنها را نمی دهد می گفتند.
در این زمینه بیشتر بخوانید:
- قصه تکراری و پرغصه پیازکاران جنوب کرمان
- فیلم/برداشت سیب‌زمینی در جنوب کرمان و گلایه همیشگی کشاورزان
- فیلم/ برداشت سیب‌زمینی بذری در کرمان و مشکلات کشاورزان
اما برنامه و طرح اصلاح الگوی کشت پس از مدت ها بحث و بررسی روز ۱۸ مرداد در قالب سند راهبردی الگوی کشت کشور با حضور معاون اول رییس جمهور توسط وزارت جهاد کشاورزی رونمایی شد؛ هر چند هنوز جزئیات این طرح به استان هایی که در مرحله آزمایشی طرح قرار دارند اعلام نشده است اما به باور کارشناسان و مدیران حوزه کشاورزی و آب اجرای موفق این طرح می تواند بخش کشاورزی را با رونق و سوددهی روبه رو کند.
اجرایی شدن طرح اصلاح الگوی کشت در شرایطی که استان کرمان با سالانه حدود یک میلیون مترمعکب بیلان منفی آبی مواجه است بسیار می تواند کارگشا و حیاتی باشد به طوری که هم بهره برداران متضرر نشوند و هم در مسیر صیانت از منابع آبی و خاکی اقدامات عملی خوبی برداشته شود.
اجرایی شدن طرح اصلاح الگوی کشت در شرایطی که استان کرمان با سالانه حدود یک میلیون مترمعکب بیلان منفی آبی مواجه است بسیار می تواند کارگشا و حیاتی باشد به طوری که هم بهره برداران متضرر نشوند و هم در مسیر صیانت از منابع آبی و خاکی اقدامات عملی خوبی برداشته شود.
وضعیت آبی در حالی است که کشور همچنان نیازمند واردات برخی محصولات راهبردی مانند دانه های روغنی یا غلات است؛ درحالی که با اجرای الگوی مناسب کشت هم می توان نیاز کشور را برطرف کرد و هم بهره برداران و اقلیم موجود دچار زیان نشود.
پیچیدگی های تغییر الگوی کشت
وضعیت منابع آبی بویژه در شمال استان کرمان به سمت قرمز شدن رفته است و نتیجه کشاورزی سنتی و کشت های پرآب در خشک شدن باغات، فرونشست زمین و کاهش شدید کمی و کیفی محصولات کشاورزی در این منطقه مشاهده می شود.
همه این شرایط درحالی است که استان کرمان مستعد بسیاری از کشت های کم آب بر است.
مدیر باغبانی جهاد کشاورزی شمال استان کرمان معتقد است: با توجه به وضعیت منابع آبی و کاهش کیفیت آب باید کشاورزی در استان کرمان به سمت کم کردن کشت های با مصرف آب بالا و رفتن به سمت اصلاح الگوی کشت و ترویج کشت های کم آب بر برود.
عباس خاصه سیرجانی با اشاره به مزیت فراوان کشت های گلخانه ای بیان کرد: به طور مثال در هر هکتار از مزرعه خیار حداکثر ۵۰ تن محصول برداشت می شود که تقریبا ۱۲ هزار مترمکعب مصرف آب دارد، اما در کشت گلخانه ای مصرف آب به ۳۰۰ مترمکعب کاهش پیدا می کند و ۳۰۰ تن خیار برداشت می شود که نشان دهنده بهره وری ۶۰۰ درصدی با مصرف بسیار کم آب است.
البته تغییر الگوی کشت پیچیدگی ها و مشکلات خاص خود را دارد، بطور مثال در بحث کاشت هندوانه که محصولی آب بر است، باید محصولی جایگزین شود که درآمد آن برابر با در آمد کاشت هندوانه نصیب کشاورز کند
توجه به بازار مصرف در اصلاح کشت
مدیر باغبانی جهاد کشاورزی شمال استان کرمان با اشاره به ارتباط اصلاح الگوی کشت با سبد غذایی جامعه تصریح کرد: در اصلاح و جایگزین کردن کشت حتما نیاز بازار مصرف هم مورد توجه قرار گیرد تا کشاورز پس از کاشت محصول با فروش و صادارت آن با مشکل مواجه نشود.
وی اظهارداشت: زعفران، گل محمدی و سایر گیاهان دارویی و کشت های گلخانه ای از جمله محصولاتی هستند که نیاز به آب کم دارند و می توانند جایگزین کشت هایی با مصرف بالای آب شوند که برای ترویج آنها برنامه ریزی شده است.
خاصه سیرجانی ادامه داد: کشاورزانی که در مناطق کم آب مثل شهرستان رفسنجان اقدام به کاشت محصول پسته می کنند می توانند بخشی از زمین های خود را به کشت های گلخانه ای اختصاص دهند که نیاز است درخواست خود را به کمیسیون تغییر زراعی ارائه دهند و پس از بررسی، مجوز احداث گلخانه صادر شود.
وی خاطر نشان کرد: البته مشکلی که در اغلب مناطق شمالی استان وجود دارد شور بودن آب است که برای کشت های گلخانه ای مناسب نیست و باید حتما از دستگاه های آب شیرین کن استفاده کرد.
افزایش سطح کشت زعفران در شمال کرمان
مدیر باغبانی جهاد کشاورزی شمال استان کرمان با بیان اینکه زعفران از کشت های کم آب بر است که برای کشت جایگزین توصیه می شود افزود: در چند سال اخیر در برخی شهرستان های استان ترویج و رونق زیادی پیدا کرده است و هر سال سطح زیر کشت این محصول نیز در شمال استان کرمان افزایش پیدا می کند.
وی گفت: کشت زرشک نیز از محصولات با نیاز آبی کم در مناطقی از استان در حال انجام است و پیش بینی می شود امسال ۱۸ تن محصول از ۱۶ هکتار سطح زیر کشت بارور استان برداشت شود؛ البته مشکلی که در کاشت محصول زرشک وجود دارد، تامین کم نهال درخت زرشک است که به دلیل تولید کم، در بحث تامین نهال با مشکل روبه رو هستیم.
خاصه سیرجانی اظهار داشت: گل محمدی نیز از کشت هایی است که آب بری کمتری دارد که در چند سال گذشته نیز با ایجاد مزارع گل محمدی در کنار صنایع تبدیلی در نقاطی مانند لاله زار توانسته ایم ضمن صرفه جویی در مصرف آب ارزش افزوده بسیار خوبی برای کشاورزان ایجاد کنیم.
اصلاح الگوی کشت در محصولات راهبردی آسان نیست
وی با اشاره به اینکه در بحث محصولات استراتژیکی(راهبردی) نظیر گندم و اصلاح الگوی کشت براحتی نیست بیان کرد: برای کشت گلخانه ای مسائلی نیز مانند بازار مصرف و صادارت حتما مورد توجه قرار گیرد تا کشاورز دچار مشکل نشود و باید با همکاری مراکز تحقیقاتی جهاد کشاورزی محصولی تولید شود که در سبد غذایی مردم نیز جای داشته باشد.
کرمان در فهرست پایلوت اصلاح الگوی کشت
جنوب استان کرمان با اقلیم مناسب، خاک حاصلخیز و وجود آب یکی از قطب های مهم کشاورزی در کشور محسوب می شود و محصولات زراعی، جالیزی و باغی فراوانی در طول سال از این منطقه برداشت می شود، اما ۲ مساله، کاهش منابع آبی و بازدهی پایین کشت، اصلاح الگوی کشت را در مناطق جنوبی استان ضروری می سازد.
بحث درباره محصولات استراتژیکی(راهبردی) نظیر گندم و اصلاح الگوی کشت براحتی نیست؛ برای کشت گلخانه ای مسائلی نیز مانند بازار مصرف و صادارت حتما مورد توجه قرار گیرد تا کشاورز دچار مشکل نشود و باید با همکاری مراکز تحقیقاتی جهاد کشاورزی محصولی تولید شود که در سبد غذایی مردم نیز جای داشته باشد.
سرپرست سازمان جهاد کشاورزی جنوب استان کرمان گفت: سند الگوی کشت روز ۱۸ مهر از طرف وزارت جهاد کشاورزی رونمایی شد و مراتب به استان ها ابلاغ می شود که طبق مطالعات انجام شده کشت های الگو و کم آب بر به کشاورزان توصیه و ترویج خواهد شد.
احمد احمد پور افزود: با توجه به کمبود آب و نیاز به کاهش محصولات پر آب، کشت محصولات صیفی جات از زمین های کشاورزی به سمت کشت داخل گلخانه ای باید برود که در برنامه های اصلاح الگوی کشت دیده شده است.
اجرای الگوی کشت کاری فرا وزارتخانه ای
وی بیان کرد: ۱۰ استان از جمله کرمان پایلوت(نمونه کشوری) طرح اصلاح الگوی کشت محسوب می شود؛ البته اجرای این طرح یک کار فراوزارتخانه ای است و وزارت جهاد کشاورزی بتنهایی نمی توان این طرح را اجرا کند.
سرپرست سازمان جهاد کشاورزی جنوب استان کرمان اظهار داشت: پیش بینی می شود حدود ۴۰ هزار میلیارد تومان اعتبار برای اجرای طرح اصلاح الگوی کشت در کشور اعتبار نیاز باشد که در بودجه ۱۴۰۲ دیده می شود.
وی با بیان اینکه ۹۸ درصد کشاورزی در کشور توسط بخش خصوصی اجرا می شود تاکید کرد: برای اجرای موفق الگوی کشت ۲ شرط ایجاد جذابیت برای کاشت محصولات استراتژیک و محدودیت برای محصولات آب بر حتما ضروری به نظر می رسد.
لزوم اختصاص یارانه برای اصلاح الگوی کشت
احمدپور تصریح کرد: باید دولت از کشاورزان با ارائه راهکارهایی مانند تخصیص یارانه کشت در بحث اصلاح الگوی کشت حمایت کند تا کشت و برداشت محصولات کشاورزی برای کشاورز مقرون به صرفه باشد.
وی با اشاره به اجرای طرح های اصلاح کشت در جنوب کرمان بیان کرد: از سال قبل کشت گندم در سراسر کشور بر اساس الگوی قراردادی انجام می گیرد که با قرارداد بین جهاد کشاورزی و کشاورز مقداری از نهاده ها تامین می شود.
به گفته احمدپور گندم بر اساس خرید تضمینی و قیمت مصوب از کشاورزان گندمکار خریداری و دانه های روغنی نیز در قالب کشت قراردادی وارد فهرست شده اند که در جنوب کرمان گیاه کلزا نیز بر همین اساس کشت و برداشت می شود.
افزایش کشت گلخانه ای در جنوب کرمان
سرپرست سازمان جهاد کشاورزی جنوب استان کرمان خاطر نشان کرد: در جنوب استان کرمان از ۲ سال گذشته کشت ها در بهار و تابستان محدود شده است و به دلیل بارندگی بیشتر و تبخیر کمتر آب به سمت کشت در فصول پاییز و زمستان تغییر کرده و حتی در بحث کشت های زیر پلاستیک با مقیاس کوچک نیز محدودیت ایجاد کردیم و به سمت کاشت و برداشت در گلخانه های بزرگ رفتیم زیرا در این مکان ها مقدار مصرف آب بشدت کم و مدیریت شده است.
وی با اشاره به کاشت محصول کم آبی مثل گیاه کینوا در جنوب کرمان بیان کرد: این گیاه در مناطقی کاشته شد اما به دلیل نداشتن بازار مصرف آنچنانی، نتیجه مناسبی نداشت لذا ما حتما باید در کنار کشت محصولات به بازار مصرف آن نیز توجه کنیم.
جذابیت کشت قراردادی
احمد پور تاکید کرد: کشت قراردادی و خرید محصولات تضمینی از طرف دولت کشاورز را به سمت کاشت این محصولات می برد و مطلوبیت و جذابیت ایجاد می کند.
وی افزود: تخصیص عوارض بر محصولات پر آبی مانند سبزی و صیفی جات نیز تاثیر مثبتی بر محدودیت کشت این محصولات دارد؛ البته اصلاح الگوی کشت نیاز به زمان دارد و فرصتی به کشاورزان قبل از اجرای طرح اصلاح الگوی کشت داده می شود.
به گزارش ایرنا حال که طرح بزرگ اصلاح الگوی کشت توسط دولت سیزدهم به مرحله اجرایی رسیده، باتوجه به وضعیت منابع آبی و نیز افق های پیش رو، امید برای کشاورزی با کیفیت و بهره روی بیشتر از آب و خاک نیز در دل کشاورزان زنده شده است اما کارشناسان اجرای این طرح را با حساسیت و پیچیدگی های خاصی قلمداد می کنند که نیاز به همکاری سایر نهادها در کنار وزارت جهاد و کشاورزی دارد و تاکید می شود که این اقدام بسیار مهم طوری عملیاتی نشود که با مشکلاتی همراه باشد که سبب دلزدگی کشاورزان یا بروز مشکلات بیشتر برای آنان داشته باشد.
هرچند در استان کرمان مسئولان با تکیه به اعداد و آمارهای مربوط به بهره وری مربوط به کشاورزی و میزان بیلان منفی آب و مقایسه آن با بهره وری در بخش های دیگر صنعتی و معدنی توصیه می کنند که بخشی از کشاورزان به سمت کسب و کارهای دیگری منطبق با شرایط استان هدایت شوند اما این مهم براحتی قابل انجام نیست و از آنجا که پای معیشت مردم و عموما از اقشار متوسط به پایین در میان است می طلبد که هر طرح و اقدامی در این زمینه با حساسیت و ملاحظه لازم کارشناسی و بومی باشد.
از آنجا که پای معیشت مردم و عموما از اقشار متوسط به پایین در میان است می طلبد که هر طرح و اقدامی در این زمینه با حساسیت و ملاحظه لازم کارشناسی و بومی باشد.
ضمن آنکه حمایت ها برای اصلاح الگوی کشت از حوزه کشاورزی باید افزایش یابد، کشاورزان نیز باید در این مسیر با همراهی در اجرای صحیح الگوی کشت از مزایای این طرح بهره مند شوند و از هدر رفتن منابع و سرمایه مالی و انسانی خود جلوگیری کنند تا شاهد تحول عظیمی در بخش کشاورزی کشور و استان کرمان باشیم.
حال منتظر اعلام جزییات مربوط به برنامه اصلاح الگوی کشت در کرمان هستیم تا ببینیم چه برنامه ای متناسب با اقلیم و شرایط بهره برداران در شمال، جنوب، شرق و غرب این استان طراحی می شود که امید است که با تدوین برنامه ای کامل و همه جانبه، این مشکل و بحران مهم دیار کریمان نیز به سمت خوبی برای حل و فصل، هدایت شود.
نظر شما