دل‌های ما چه زمانی تکان می‌خورد؟

السلام علیک یا اهل بیت النبوه... این ابتدای زیارت است. اگرچه در اینجا یعنی در محضر امام رئوف و در مقابل شبکه های ضریحش سلام می دهم ولی انجام مقدماتی لازم است تا دل ها بیشتر متوجه حضرت شود.

قبل از ورود به حرم اجازه می گیری و اذن دخول می خوانی. یعنی خود را در محضر امام می بینی و گر چه امام معصوم(ع) را نمی بینی ولی امام، صدای تو را می شنود و هنگامی که سلام می دهی؛ امام پاسخ می دهد ولی تو نمی شنوی. در هنگام اذن دخول می گویی «خدایا می دانم که پیامبر(ص) و جانشینان آن حضرت زنده هستند و در نزد تو روزی می خورند و آنان جایگاه مرا می بینند؛ سخنم را می شنوند و سلام مرا پاسخ می دهند.»

به یاد سفارش آیت الله بهجت می افتم که می گفت: هنگامی که از حضرت رضا (ع) اذن دخول می طلبید و می گویید «ءادخل یا حجت الله» یعنی ای حجت خدا آیا اجازه ورود می دهید؛ به قلبتان مراجعه کنید و ببینید آیا تحولی در آن به وجود آمده و تغییر یافته است یا نه؟ اگر تغییر حال در شما بود، حضرت به شما اجازه داده است.

احساس می کنم امام به من هم اجازه ورود داده است. می خواهم این شعر را زمزمه کنم «آمدم ای شاه پناهم بده، خط امانی زگناهم بده. ای حرمت ملجا درماندگان، دور مران از در و راهم بده. لایق وصل تو که من نیستم، اذن به یک لحظه نگاهم بده»

سفارش هم شده که وقتی می خواهید این زیارت را بخوانید، فرقی هم نمی کند، چه برای امام رضا یا سایر ائمه، نخستین کاری که بعد از غسل زیارت و انجام مستحبات وارده وارد شده این است که وقتی وارد حرم می شوید و ضریح مطهر را می بینید 30 مرتبه الله اکبر بگویید. سپس اندکی با آرامش به مسیر خود ادامه دهید و گام ها را کوتاهتر بردارید و آنگاه بایستید و 30 مرتبه الله اکبر بگویید. مقدمات تمام شد؟ نه. وقتی نزدیک قبر مطهر می رسید 40 مرتبه الله اکبر بگویید. پس در مجموع 100 بار الله اکبر بگویید. چرا؟ علامه مجلسی می گوید شاید دلیل گفتن 100 تکبیر این باشد که چون بسیاری از مردم علاقه دارند که در حق محبوبان خود یعنی ائمه اطهار، غلو کنند، مبادا از عبارات امثال این زیارت گرفتار غلو و افراط در اعتقاد و سخن شوند یا از بزرگی حق تعالی لباس غفلت به تن کنند.

وقتی زمزمه زیارتت با صدای همهمه زائران حرم رضوی آمیخته می شود؛ احساس عجیبی داری و حضور امام را بیشتر درک می کنی و حالا که امام را مورد خطاب قرار می دهی و به او سلام می کنی، احساس می کنی، قطره اشکی که بر گونه ات می چکد، نشانه ای از قبولی زیارت است و سلام را ادامه می دهی.

دوست داری در این روز که سالروز شهادت صاحب این زیارت است در محضرش یعنی در سامرا باشی تا از نزدیک همان زیارتی را که سفارش کرده بود، برای امام هادی(ع) بخوانی و یک دوره درس توحید و امامت را مرور کنی؛ همان امامی که به ابوالحسن ثالث نیز معروف است؛ همان امامی که در سال ۲۱۲ در اطراف مدینه دیده به جهان گشود و دوران زندگی آن حضرت با چند تن از خلفای بنی عباس به نام های معتصم، واثق، متوکّل، منتصر، مستعین و معتز معاصر بود و دوران امامت آن حضرت از سال ۲۲۰ تا ۲۵۴ بود. همان امامی که در زمان خلافت معتز مسموم شد و به روایتی در سوم رجب سال ۲۵۴ هجری در سن ۴۲ سالگی به شهادت رسیدند و حالا بسیاری از شیفتگان هدایت، دلتنگ حرمش هستند و چه خون ها در دهه اخیر برای دفاع از حرمش به زمین ریخته نشد؛ چه ایرانی و چه عراقی.

حالا فرقی نمی کند که اینجا یعنی حرم امام رضا باشی یا سامرا در محضر امام هادی و عسکری که فرموده اند کلهم نور واحد و در جایی دیگر به نقل از امیرمومنان گفته شده که ان قبورنا فی قلوب محبینا. پس هر جایی می توان این زیارت را خواند و به امام هم سلام داد.

همانگونه که ایستاده ای زیارت جامعه کبیره را ادامه می دهی. جای جای این زیارت جای تامل و تفکر است و ای کاش کسی برایت توضیح می داد. شاید به همین دلیل برخی از بزرگان اخلاق سفارش می کنند که از خواندن ترجمه دعا و زیارت غافل نشوید تا بهتر بفهمید که به امام چه می گویید و از خدا چه می خواهید.

با خودت قرار می گذاری که در یک فرصت مناسب و با فراق بال ترجمه و شرح این دعا را بخوانی؛ اما به کجا مراجعه می کنی و کدام کتاب را می خوانی؟ شرح های بسیاری از زیارت جامعه نوشته شده؛ چه متقدمین که متن های سنگین و قدیمی و چه متاخرین که به روز و جدید است. اما چرا می گوییم جامعه؟ برخی معتقدند این زیارت مضامینی‌ دارد که به وسیله آنها می‌توان همه ائمه را زیارت کرد و برخی هم می گویند شاید علت این نام‌گذاری، تصویر نسبتاً جامعی باشد که در این زیارت‌ها از ائمه (ع) ارائه شده است. زیارت جامعه را شیخ طوسی در تهذیب و شیخ صدوق در من لایحضره الفقیه نقل کرده‌اند. مرحوم مجلسی نیز این زیارت را بهترین زیارت جامعه از نظر متن و سند و فصیح‌ترین و بلیغ‌ترین می داند.

در این زیارت، فضائل انسان کامل و معارف عمیق توحیدی و ولایی مطرح شده و حضرت علی بن محمد(ع) در این زیارت، ائمه اطهار را با جلوه‌هایی گوناگون مطرح ساخته تا زائر، آنان را از زوایای مختلف تماشا کند و آنان را الگوی خود قرار دهد. داستان این زیارت از آنجا آغاز می شود که شخصی به نام موسی بن عبدالله نخعی از امام هادی (ع) خواست تا زیارتی را به وی آموزش دهد تا هم بلاغت کامل داشته باشد و هم اگر خواست یکی از امامان را زیارت کند، از آن طریق باشد که حضرتش این زیارت را بیان فرمود.

شرح های بسیاری هم برای این زیارت نوشته شده که جا دارد یادی کنیم از آیت الله عبدالله فاطمی نیا که امسال جایش خالی است. فاطمی نیا که کتابی به نام ده مجلس پیرامون شرح زیارت جامعه کبیره دارد، درباره این زیارت گفته است: اگر کسی بعضی از فرازهای جامعه کبیره را بفهمد، ممکن است وجودش منشأ خوارق عادات بشود. فلسفه زیارت جامعه به این دلیل بود که لازم بود شیعه تکانی بخورد.

البته این عارف دانشمند برخی از سخنرانی های خود را به شرح زیارت جامعه کبیره اختصاص داد که می توانید این سخنرانی ها را اینجا بشنوید.

کتاب دیگری که این روزها دست به دست می گردد و تشنگان معارف الهی از آن سیراب می شود ادب فنای مقربان تالیف آیت الله عبدالله جوادی آملی است. حجت الاسلام مرتضی واعظ جوادی مدیرعامل بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء گفت: این کتاب یک امام شناسی و عترت شناسی کامل است که نسبت به قرآن ارائه می شود و فرهنگ عترت قرآن در این کتاب به خوبی دیده می شود.

فرزند آیت الله جوادی آملی افزود: هر جا عترت حضور دارد، از قرآن سخن می گوید و هر جا قرآن سخن می گوید، سخن عترت است و اینها یک حقیقت به شمار می آید که در مقام ظهور، دو حقیقت است و اگر عترت تبدیل به کتاب شود، قرآن می شود و چنانچه قرآن تبدیل به انسان شود، عترت خواهد شد.

در صفحات آغازین این کتاب به نقل از آیت الله جوادی آملی می خوانیم: زیارت، حضور عارفانه عاشق در دیار معشوق، دیدار عاشقانه زائر از سرای مزور، اظهار عشق و ارادت محبّ به محبوب، دل دادن صمیمانه دل داده در کوی دلدار، سرسپردن سرباز فداکار در پیش پای سردار، اعلان فروتنی دین دار در برابر دین و پیشوایان دینی و اذان ایمان و دین داری است.

چه واژه هایی که صف در صف خودنمایی می کند و خواننده را مجذوب خود می کند: زیارت، اعلام وفاداری صادقانه مرید است به مراد، ابراز علاقه مطیع است به مطاع و اعلام خودفراموشی جان برکف مخلص است نسبت به جانان. زیارت، عرضه خویشتن بر ترازو و ابزار سنجش است، ایستادن در برابر آینه و معیار کمال و نشانی کوی کمال به انسان تعالی طلب است که به کجا می توان رسید.

این مفسر بزرگ قرآن که معتقد است زیارت، سفری مشتاقانه، آگاهانه و عاشقانه است که از سرای دل آغاز می شود، از راه دل عبور می کند و سرانجام نیز در منزل دل به مقصد و مقصود می رسد و بار بر زمین می نهد، در شرح زیارت جامعه کبیره چه گفته است که به 12 جلد رسیده است! در واقع یک دانشنامه شناخت ائمه معصومین را رقم زده است.

در مقدمه این کتاب می خوانیم: این اثر بیانگر ویژگی‌های ممتاز و مقامات منبع امامان معصوم (علیهم السلام) است که برای زائران آن ذوات قدسی، زمینه ساز معرفت برتر و بیانگر آداب حضور در آستان و پیشگاه آن مقربان درگاه الهی است. معارف فراوان و سودمند این زیارت نامه، به شرح و تفسیر عمیق نیاز دارد تا هم حقیقت مقامات آن بزرگواران و هم میزان اثرگذاری آنان در همه عوالم هستی، هم چیستی بهره‌مندی زائران از ولایت ایشان به درستی تبیین و روشن گردد. زیارت جامعه کبیره یکی از برترین زیاراتی است که با فقرات بلندش به اوج وجود ائمه اطهار (ع) نظر دارد و زمینه معرفت برتر و عرفان کامل تر را فراهم می سازد و نیز ادب حضور در فنا و آستان مقربان معصوم (ع) را به زائر می آموزد.

شما هم اگر به زیارت امام رضا (ع) مشرف شدید یا توفیق زیارت ائمه معصومین در کربلا، نجف، سامرا یا قبرستان بقیع را پیدا کردید، هر زیارت و دعایی را خواستید بخوانید و به تلاوت کلام الهی هم مشغول شوید ولی یاد همه شیفتگان و عاشقان درگاه ائمه اطهار را با خواندن جامعه کبیره خالی کنید.