رهبر معظم انقلاب اسلامی در اجرای بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی، سیاست‌های کلی «علم و فناوری» کشور را در ۶ بند به روسای قوای سه‌گانه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ابلاغ کردند. در این سیاست های کلی بر ارتقای جایگاه جهانی کشور در علم و فناوری و تبدیل ایران به قطب علمی و فناوری جهان اسلام تاکید شده و ضمن تاکید بر روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور با توجه به تحولات علمی و فنی در منطقه و جهان، به گسترش همکاری و تعامل فعال، سازنده و الهام‌بخش در حوزه علم و فناوری با سایر کشورها و مراکز علمی و فنی معتبر منطقه‌ای و جهانی به‌ویژه جهان اسلام، همراه با تحکیم استقلال کشور تصریح شده است.
سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴، جامعه ایرانی را در حوزه علم و فناوری اینگونه توصیف می‌کند: "برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فناوری، دست یافته به جایگاه اول علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب‌غربی با تاکید بر جنبش نرم‌افزاری و تولید علم".
شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای تصمیم‌ساز در حوزه علم و فرهنگ هم طی چهار سند مهم نقشه جامع علمی کشور، سند راهبردی کشور در امور نخبگان، سند دانشگاه اسلامی و سند جامع روابط علمی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، به تبیین چشم‌انداز و راهبردهای علم و فناوری و دیپلماسی علمی در سطوح کلان پرداخته است.
در نقشه جامع علمی کشور، ضمن تاکید بر ارتقای جایگاه زبان فارسی در بین زبان‌های بین‌المللی، بر گسترش همکاری در حوزه‌های علوم و فناوری با مراکز علمی معتبر بین‌المللی تاکید شده است. سند راهبردی کشور در امور نخبگان زمینه‌سازی شناخت و همکاری متقابل نخبگان مسلمان در سراسر جهان به‌منظور تحقق بین‌الملل اسلامی و برپایی تمدن نوین اسلامی، برجذب نخبگان در سطح جهانی به‌عنوان اهداف کلان سند اشاره کرده است.
رهبر معظم انقلاب در دیدار اعضای شورای مرکزی اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا، مسئله علم و پیشرفت علمی را گفتمان رایج کشور در سال های اخیر خواندند و افزودند: مسئله پیشرفت علمی و عبور از مرزهای دانش نباید فراموش و اینگونه تصور شود که توجه به جنبه های دینی و انقلابی موجب غفلت از پیشرفت‌های علمی است.
ایشان در دیدار اعضای شورای‌عالی انقلاب فرهنگی نیز احیای گزاره ضرورت پیشرفت علمی را نیازی مبرم خواندند و با اشاره به نتایج درخشانِ رواج گزاره عبور از مرزهای دانش در دو دهه قبل افزودند: جهش علمی و جهش فناوری از جمله آثار پُر برکت آن حرکت بزرگ بود که باید استمرار یابد.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای افزودند: دانشگاه ها، مراکز علمی و تحقیقاتی و دستگاه های مرتبط، پیشرفت و جهش علمی را سرلوحه جدی کار قرار دهند تا کشورمان از قافله علم عقب نیفتد.
محمد علی زلفی گل وزیر علوم تحقیقات و فناوری دولت سیزدهم معتقد است مراکز آموزش عالی با آینده نگری و حرکت در مرزهای دانش و عرضه محوری، می توانند نقش جهت دهی و راهبری کشور را در آینده و پیشرفت علم و فناوری ایفا کنند.
وی گفت: به یمن پیروزی انقلاب اسلامی، در سایه استقلال سیاسی، آزادی و جمهوری اسلامی، شاهد پیشرفت علم، فناوری و نوآوری در همه عرصه‌ها هستیم. در بدو پیروزی انقلاب اسلامی، تعداد کل دانشجویان کشور ۱۷۰ هزار نفر بود که معادل تعداد دانشجویان دکتری کشور در حال حاضر است. اکنون حدود ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار دانشجو در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی کشور تحصیل می کنند.
وزیر علوم، در خصوص ظرفیت های علمی کشور عنوان کرد: ۲۰ میلیون تحصیل کرده دانشگاهی در کشور وجود دارد که این تعداد شامل ۲۵ درصد جمعیت کل کشور می‌شود.
زلفی گل درباره میزان تولید علم در ایران نیز بیان کرد: تولید علم کشور در سال ۲۰۲۱ در قالب انتشار ۱۱۰ هزار مقاله بود که از این تعداد، حدود ۷۶ هزار مقاله در مجلات تحت نمایه بین المللی منتشر و به کسب رتبه ۱۵ در تولید علم جهان منجر شده است و نشان از تبدیل شدن ایران به مرجعیت علمی جهان با فراهم کردن زمینه مشارکت بین المللی دانشمندان کشور دارد.
وزیر علوم با اشاره به اول شدن جایگاه ایران از لحاظ تولید علم و فناوری در منطقه گفت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی در صحنه آموزش عالی کشور اتفاقات ویژه رخ داد و اکنون دستاوردهای زیادی داریم؛ از جمله اول بودن از لحاظ تولید علم در منطقه، انتشار ۷۸ هزار مقاله علمی پژوهشی در مجلات معتبر بین المللی در سال ۲۰۲۲.
وزیر علوم: بیش از ۳۵ درصد این مقالات با مشارکت محققان و دانشمندان بین المللی انجام شده است که این واقعیت، حکایت از مرجعیت، مقبولیت و دیپلماسی علمی موفق دانشمندان، استادان و دانشجویان کشورمان و توانمندی آنها در عبور از مرزهای جغرافیایی و سیاسی و دستیابی به افقهای جدید علم و علوم نوپدید دارد. در ایران دانشمندان و اساتیدی داریم که دنیا و اندیشمندان جهان آنها را قبول دارند و حاضرند با آنها کار علمی مشترک انجام دهند.
وی افزود: در سال ۱۴۰۰ مبلغ قراردادهای ارتباط با صنعت دانشگاه ها و پژوهشگاه ها، از مرز ۴۱ هزار میلیارد ریال عبور کرد. در این راستا سامانه نظام ایده ها و نیازها تأسیس، مصوب و در قانون بودجه سال ۱۴۰۱ آمد. انتظار می‌رود این سامانه بتواند حلقه واسطی هوشمند، برای تقویت ارتباط دانشگاه با صنعت و جامعه باشد.
وزیر علوم گفت: ۹۰۰ نفر از اعضای هیات علمی و محققان ایرانی در فهرست دانشمندان یک درصد دنیا قرار دارند و هزار و ۹۰۰ نفر نیز در فهرست دو درصد دانشمندان برتر دنیا هستند. این امر نشان می‌دهد اگر اراده و تلاش در کشوری باشد؛ به رغم توطئه‌ها و تحریم‌های ظالمانه کشورهای استکباری، امکان رشد و پیشرفت با استقلال سیاسی کشور وجود دارد.
وزیر علوم مرجعیت و دیپلماسی علمی را از اولویت‌های دولت سیزدهم و این وزارتخانه اعلام کرده است که در این راستا تلاش می‌شود دانشگاه‌های کشور به مرجع علمی تبدیل شوند و در این زمینه برقراری تبادلات علمی با کشورهای همسایه و سایر کشورها مهم است.
زلفی گل با تأکید بر افزایش دیپلماسی علمی با کشورهای همسایه اظهار داشت: حدود ۶۳۰ میلیون نفر در کشورهای همسایه ما حضور دارند، به همین علت باید ارتباط خود را با همسایگان قوی‌تر کنیم و اولویت نخست ما در تعامل با دنیا همسایگان است.
وی تاکید کرد: دنیای استکبار می داند برای تسلط بر یک کشور باید آن را از نظر علمی، فنی و نوآوری عقب نگهدارد و برهمین اساس همواره تلاش می کند مانع از توسعه و رشد علمی دیگر کشورها شود. مستکبران در صورت تسلط بر یک کشور اجازه رشد علمی به آنها را نمی دهند. دانشجویان باید سفیران شایسته ای برای کشور باشند و با فراگیری علم و فناوری در بالاترین رده، دانایی و علم را در کشور رواج دهند.
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری خاطرنشان کرد: کشورهای دارای مردمانی عالم و دانا هیچ گاه تسلط بیگانه را نمی پذیرند، ضمن اینکه اگر با سایر نقاط جهان دیپلماسی علمی برقرار باشد، آن کشورها هیچ گاه دچار تنش و درگیری هم نمی شوند. از مرز کشوری که توریست، دانشمند و دانشجو با دیگر کشورها رد و بدل شود، هیچ گاه سرباز عبور نمی کند.
وی افزود: جمهوری اسلامی ایران در راستای مرجعیت سازی علمی گام های موثری برداشته است و در ادامه باید برای رسیدن به قله علمی جهاد گونه در راستای کسب علم تلاش کند و به جهاد علمی باید باور و ایمان داشته باشد.
زلفی گل گفت: دانشگاه باید الگوی سایر افراد و از جمله سیاستمداران باشد. دانشگاهیان ما توانستند جایگاه علمی کشور را به قدری ارتقا دهند که از وارد کننده سیم خاردار به تولیدکننده پهپاد تبدیل شویم. دشمنان اعتراف کرده اند که دانشگاهیان ایران جزو دانشگاهیان برتر جهان هستند. جامعه دانشگاهی نباید اجازه دهد داشته هایمان تخریب شود و با تلاش دانشگاهیان اکنون به جایگاه برتر علمی در جهان رسیده ایم.
فناوری نانو سندی بر اثبات ادعای توسعه علمی کشور
یکی از صنایعی که در چند سال اخیر در کشور با رشد خوبی مواجه بود و سندی بر اثبات ادعای توسعه علمی کشور است، صنعت فناوری‌نانو است، عرصه‌ای که ایران را به جایگاه برتر جهانی نیز رسانده است. این دستاوردها حاصل تلاش و همت نهادهای موثر در این حوزه مانند ستاد توسعه فناوری نانو و شرکت های دانش بنیان و خلاق است.
در آغاز دوره چهل سال دوم انقلاب اسلامی و با تمرکز بر پیاده‌سازی توصیه‌های راهبردی مقام معظم رهبری در «بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی» مبنی بر تداوم پیشرفت‌های کشور در فناوری نانو، شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه ۸۷۳ مورخ ٢٤ آبان ماه ١٤٠١، سند ملی توسعه علوم و فناوری نانو را در افق زمانی سال ١٤١٢ تصویب کرد. این سند در تاریخ ٦ آذر ١٤٠١ توسط رئیس جمهور برای اجرا ابلاغ شد. رویکردهای اصلی سند ملی توسعه علوم و فناوری نانو در افق ١٤١٢ عبارتند از:
• مرجعیت علمی و فناوری در حوزه نانو
• ارتقای نوآوری جهانی بر پایه فناوری‌های بدیع مبتنی بر نانو
• ارتقای اثرگذاری اقتصادی - اجتماعی فناوری نانو با تعیین مأموریت های ویژه در حوزه‌های اولویت دار صنعتی
• صادرات پایدار و ارتقای نشان ساخت ایران محصولات نانو در بازارهای منطقه‌ای و جهانی
حجم کل بازار فناوری‌نانو تولید داخل کشور در سال گذشته براساس آخرین آمارها ۲۰۳ هزار و ۴۶۲ میلیارد ریال بوده است که از این میزان ۹۳ درصد مربوط به بازار داخلی و هفت درصد آن بازار صادراتی بوده است.
ستاد ویژه توسعه فناوری نانو، حجم کل بازار فناوری‌نانو تولید داخل را ۲۰۳ هزار و ۴۶۲ میلیارد ریال اعلام کرد که از این میزان ۹۳ درصد یعنی ۱۸۹ هزار و ۲۶۶ میلیارد ریال مربوط به بازار داخلی و ۷ درصد یعنی ۱۴ هزار و ۱۹۵ میلیارد ریال بازار صادراتی بوده است.
همچنین ارزش دلاری حجم فروش محصولات نانوساخت ایران در سال ۱۴۰۰ معادل ۸۸۸٫۵ میلیون دلار بوده است. این میزان با احتساب نرخ برابر قدرت خرید (PPP) معادل ۴۴۱۶ میلیون دلار می‌شود.
گسترش برنامه‌های صادراتی محصولات نانو در سال‌های اخیر و ایجاد پایگاه‌های صادراتی نانو در کشورهای چین، هند، اندونزی، سوریه، ترکیه و عراق بستر ورود کالا، تجهیزات و خدمات فناوری نانو ایران به بازارهای جهانی را فراهم کرده است. تاکنون محصولات نانو ساخت ایران به ۴۹ کشور از ۵ قاره جهان صادر شده است.
در تحقیقی بین‌المللی که با بودجه بنیاد ملی علم ایالات متحده (NSF) توسط محققان دانشگاه معتبر جورجیاتک آمریکا با همکاری محققانی از چین انجام و نتایج آن در مقاله‌ای در سال ۲۰۱۸ منتشر شد، بر قرار گرفتن ایران در میان پنج کشور پیشرو جهان در حوزه نانو صحه گذاشته است و تأکید می‌کند ایران نه تنها در حجم تولید علم نانو بلکه در جهت‌گیری و کیفیت دستاوردهای علمی نیز پیشرو است.
این تحقیق بین‌المللی، به مقایسه کشورها و موسسات علمی و فناوری براساس شاخص جدیدی تحت عنوان «تمرکز بر حوزه‌های درحال ظهور فناوری» می‌پردازد. این معیار نشان می‌دهد که ایران، نه تنها از لحاظ تولید علم نانو در سال ۲۰۱۷ میلادی به رتبه پنجم جهان دست پیدا کرده است، بلکه بیشترین تمرکز را به همراه چهار کشور پیشرفته دیگر، بر نوظهورترین و پیشروترین حوزه‌های علم و فناوری قرارداده است.
در حوزه تولید علم نانو، محققان ایرانی تاکنون با انتشار نزدیک به ۹۵ هزار مقاله در مجلات معتبر نمایه‌شده در ISI، رتبه چهارم جمهوری اسلامی ایران در علم نانو را در جهان در سال ۲۰۲۲ تثبیت کردند. این در حالی است که در سال ۲۰۰۱ میلادی؛ ایران با انتشار ۱۰ مقاله، دارای رتبه ۵۷ بود.
فناوری فضایی
برنامه فضایی ایران با یک رشد سریع در سال ۸۷ با پرتاب ماهواره امید شروع شد. ۱۴ بهمن ۱۳۸۷ ماهواره «امید» با ماهواره‌بر «سفیر یک. آ» برای اولین‌بار در کشور در مدار لئو قرار گرفت که به مناسبت این افتخار ملی ۱۴ بهمن روز ملی فناوری فضایی نامیده شد. با کسب این موفقیت نام ایران در جمع ۱۰ کشور صاحب فناوری پرتابگر دنیا قرار گرفت. این پرتاب غرور، نشاط و شور زیادی در میان مردم ایجاد کرد و در دانشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان نیز شکل خوبی به خود گرفت و نتیجه این شد که دانشگاه‌های زیادی وارد عرصه فناوری برای ارتقای ماهواره‌ها و فناوری‌های مرتبط با فضا شدند و ده‌ها شرکت خصوصی، دانش‌بنیان و دانشگاه‌های برتر به طراحی حوزه‌های فضایی پیوستند.
پس از ماهواره «امید» چهار ماهواره دیگر در مدار قرار گرفت و کشور به چرخه کامل فضایی دست یافت.
«حسن سالاریه» رییس سازمان فضایی ایران می گوید: امروزه مدیریت، حکمرانی و تامین امنیت کشورها بدون حضور در عرصه فضا و استفاده از پایش‌های ماهواره‌ای در سطح زمین امکان‌پذیر نیست. در اختیار قرار دادن منابع فضایی به کشورها و رقابت بر سر سلطه در فضا از حالت انحصاری خارج شده و همه کشورها برای اینکه آینده خود را بسازند ناگزیر به استفاده از مواهب فضا هستند.
سالاریه صنعت فضایی ایران را یک صنعت بومی دانست و گفت: با انتقال فناوری فضایی به حوزه صنعتی به مرحله جدیدی در حوزه فناوری فضایی رسیده‌ایم.
سازمان فضایی ایران روند اجرای برنامه ۱۰ ساله فضایی را آغاز کرد. توسعه زیرساخت‌های پرتاب و ایستگاه‌های زمینی، سرعت بخشیدن به روند طراحی و ساخت ماهواره‌های مخابراتی، پرتاب ماهواره‌های سنجشی با دقت یک متر و کمتر، حرکت در مسیر تعاملات بین‌المللی و اجرای پروژه‌های مشترک، اجرای طرح‌های اکتشافاتی با تمرکز بر توسعه زیرساخت‌ها، برنامه ریزی جهت رسیدن به پرتاب محموله‌هایی با وزن بالا و... از جمله سرفصل‌های برنامه ۱۰ ساله فضایی کشور است.
طبق این برنامه، جمهوری اسلامی ایران در ۱۰ سال آینده تبدیل به یک قطب منطقه‌ای در توسعه فناوری‌های فضایی و ارائه خدمات پرتاب‌های فضایی خواهد شد که این هدف گذاری، با تکیه بر توانمندی داخلی و دانش متخصصان کشورمان باید محقق شود.
پروژه شهید سلیمانی" در واقع اولین پروژه منظومه ماهواره‌ای کشورمان محسوب می‌شود، به دلیل دستاوردهای حاصله در تولید سری ماهواره و شبکه سازی آن، از اهمیت بالایی برای کشور برخوردار است.
سردار «سید مهدی فرحی» جانشین وزیر دفاع و پشتیبانی در این باره می گوید: برای دستیابی به ماهواره‌های سنگین‌تر (۱۰۰ تا ۲۵۰ کیلو) باید تلاش‌های خود را گسترش دهیم و به همین واسطه به لیگ جدید ماهواره‌برها برسیم. ماهواره‌برهای سیمرغ، سیمرغ بهینه، ذوالجناح و در آینده «سروش» و «سریر» در برنامه توسعه ماهواره‌برهای وزارت دفاع هستند. ماهواره‌بر سیمرغ تاکنون چندین پرتاب تحقیقاتی داشته و در حال طی‌کردن سیر بلوغ و تثبیت فناوری‌های خود است. تصمیم داریم در ره‌نگاشت ۱۰ساله برنامه فضایی که تدوین شده، بیش از ۲۰۰ پرتاب را با ۱۰ مدل ماهواره‌بر انجام بدهیم.
سلول های بنیادی
پژوهشگران پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی به عنوان قطب تحقیقات سلول‌های بنیادی در جهان در طول بیش از ۳۰ سال تاسیس این مرکز علمی، توانسته‌اند به موفقیت‌های زیادی ازجمله تولید و پیوند سلول‌های بنیادی جنینی انسانی و درمان بیماری پارکینسون و بیماران مبتلا به تومورهای بدخیم دست یابند.
مرتضی ضرابی مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته های رویان دراین باره می گوید: امروز دانش فنی سلول های بنیادی در ایران بومی شده است و برخی از کشورهای همسایه درخواست راه اندازی بانک خون بند ناف از سوی ایران را دارند.
عبدالحسین شاهوردی رییس پژوهشگاه رویان نیز اظهار داشت: در بحث سلول‌های بنیادی زمانی که نخستین رده سلول‌های بنیادی رویان ثبت شد، نام ما در انجمن بین‌المللی سلول‌های بنیادی جزو شش کشور اول بوده است، امروز نیز در منطقه، تعداد زیادی از کشورها در این عرصه ورود پیدا کرده‌اند و سرعت این دانش بسیار زیاد است به همین خاطر روزی سلول‌های بنیادی مطرح بود و امروز محصولات سلول‌های بنیادی و بحث ژن‌درمانی مطرح است.
بر اساس مستندات بین المللی و رسانه های تحلیل علم از جمله الزویر (Elsevier)، پژوهشگاه رویان جهاددانشگاهی و جمهوری اسلامی ایران همچنان در دو حوزه و شاخه های زیست شناسی و فناوری سلول های بنیادی و علوم تولید مثل پیشتاز و سرآمد منطقه خاورمیانه و جهان است.
سلول بنیادی مادر تمام سلول‌ها است و توانایی تبدیل به تمام سلول‌های بدن را دارد. این سلول‌ها توانایی خود نوسازی و تمایز به انواع سلول‌ها از جمله سلول‌های خونی، قلبی، عصبی و غضروفی را دارند. هم چنین در بازسازی و ترمیم بافت‌های مختلف بدن بدنبال آسیب و جراحت موثر بوده و می‌توانند به درون بافت‌های آسیب دیده‌ای که بخش عمده سلول‌های آنها از بین رفته است، پیوند زده‌شوند و جایگزین سلول‌های آسیب دیده شده و به ترمیم و رفع نقص در آن بافت بپردازند.
این سلول‌ها به دلیل توانایی منحصر به فرد امروزه از مباحث جذاب در زیست شناسی و علوم درمانی است. هم چنین تحقیقات در این زمینه دانش ما را درباره چگونگی رشد و تکوین یک اندام از یک سلول منفرد افزایش داده و مهم تر آنکه به فهم مکانیزم جایگزینی سلول‌های سالم با سلول‌های آسیب دیده کمک کرده است.
سلول‌های بنیادی را بر اساس خصوصیات و ویژگی به سه دسته سلول‌های بنیادی جنینی، سلول‌های بنیادی بالغ و سلول‌های بنیادی خون بندناف تقسیم می‌کنند. سلول‌های بنیادی جنینی از توده سلولی داخلی جنین ۱۶-۱۴ روزه گرفته می‌شود و قادر است تمام سلول‌ها و بافت‌های یک فرد کامل را بسازد.
سلول‌های بنیادی بالغ به سلول‌هایی که پس از تولد از بافت‌های مختلف فرد بالغ جدا می‌شوند، گفته می‌شود. سلول‌های بنیادی خون ساز مستقر در مغز استخوان، مغز، کبد و سایر بافت‌ها از این دسته هستند که قدرت تمایز به برخی از بافت‌ها را دارند. سلول‌های بنیادی خون بندناف از بندناف استخراج شده و همانند سلول‌های بنیادی خون ساز مغز استخوان هستند.
رویانا؛ طلیعه حرکت نوین دانش بیوتکنولوژی در مسیر تولید داروهای نوترکیب
مهرماه ۱۳۸۵ تولد دومین بره شبیه سازی ایران و خاورمیانه به عنوان یک دستاورد علمی بزرگ در مرکز تحقیقات زیست فناوری اصفهان، تجلی توانمندی های علمی دانشمندان ایرانی را فراتر از مرزهای کشور به رخ جهانیان کشید. این موفقیت تاریخی و عبور محققان ایرانی از مرزهای دانش به سرعت به خبر اول بسیاری از رسانه های داخلی و بین المللی تبدیل شد.
رویانا خاطره تلخ تلف شدن نخستین گوسفند همتاسازی شده را که دو ماه پیشتر بعد از تولد آن اتفاق افتاد، از اذهان زدود. نخستین گوسفند همتاسازی شده کشور که جنین آن از طریق انتقال هسته یک سلول بالغ از غضروف گوش گوسفند به درون تخمک بدون هسته گوسفند دیگری به دست آمده بود، ۱۱ مرداد ماه در پایگاه تحقیقاتی پژوهشکده «رویان» در اصفهان به دنیا آمد. این گوسفند ماده با وجود تلاش‌های دامپزشکی بیشتر از چند دقیقه زنده نمایند، اما آزمایش‌های مولکولی درستی همتاسازی را نشان می داد.
ایران با تولد رویانا به جمع حدود هشت کشور دارای توانایی همتاسازی پیوست. محققان رویان که سال‌هاست تحقیقات وسیعی را در زمینه شبیه‌سازی حیوانات آغاز کرده‌اند در سال ۱۳۸۵ با تولد «رویانا» نخستین حیوان شبیه‌سازی خاورمیانه دستیابی خود را به دانش پیشرفته‌ترین شبیه‌سازی حیوانات که در انحصار چند کشور پیشرفته دنیاست به اثبات رساندند.
در فرایند همتاسازی هسته یک سلول بالغ غیرجنسی (پیکری) در تخمکی که هسته آن خارج شده، جایگزین و پس از یک فرآیند خاص، جنین‌های حاصله از طریق جراحی به رحم گوسفند ماده منتقل می‌شوند. موجودی که از این طریق بوجود می آید، کاملا نظیر موجودی است که سلول پیکری از آن گرفته شده است.
روزنامه انگلیسی «گاردین» با انتشار گزارش ویژه ای از دستاورد محققان رویان نوشت: دانشمندان ایرانی، جهش تاریخی و قابل توجهی بدست آورده اند و با زنده به دنیا آوردن نخستین گوسفند همتاسازی شده خاورمیانه، گام بلندی در این زمینه برداشته اند.
براساس این گزارش، هرچند این گوسفند دقایقی پس از تولد تلف شد، اما تولد زنده آن نقطه عطفی است و پایه‌گذار تلاش‌های دیگر برای تولید حیوانات همتاسازی شده است. گوسفند دالی نیز سال های قبل با همین شیوه همتاسازی در انگلیس متولد شد که باعث شد تحقیقات سلولی مورد توجه جهانی قرار گیرد.
شاهوردی، رییس پژوهشگاه رویان تولد رویانا را طلیعه حرکت نوین دانش بیوتکنولوژی در مسیر تولید داروهای نوترکیب می داند.
در ادامه این روند در سال ۱۳۸۸ "حنا" نخستین بزغاله شبیه‌سازی شده ایران به دنیا آمد و پس از آن با تولد "بنیانا"، نخستین گوساله شبیه‌سازی شده در خاورمیانه، آخرین و مهم‌ترین حلقه توانمندی‌های دانش جنین‌شناسی در جهت نیل به اهداف بزرگ بیوتکنولوژی دارویی و زیستی در کشور کامل شد. همچنین شنگول و منگول نخستین بزغاله های تراریخت ایران و خاورمیانه متولد شدند تا تحقیقات وارد مرحله ای نوین شود.
جسد «رویانا» اولین حیوان همتاسازی شده خاورمیانه، پس از تاکسی درمی در پژوهشگاه رویان نگهداری می‌شود تا برای همیشه به عنوان نماد توانمندی دانش بیوتکنولوژی کشور در معرض دید همگان باشد.
این تحقیقات با توجه به اهداف انسانی آن که استفاده از تکنیک‌های همتاسازی در کمک به درمان بیماران است تا تولید حیوانات تراریخته با قابلیت تولید فرآورده‌هایی دارویی مختلف ادامه دارد.
هشتم خرداد ماه سال ۱۳۷۰ مرکز جراحی محدود رویان با هدف ارایه خدمات درمانی به زوج های نابارور و پژوهش و آموزش در زمینه علوم باروری و ناباروری توسط زنده یاد دکتر سعید کاظمی آشتیانی و گروهی از پژوهشگران و همکارانش در جهاد دانشگاهی علوم پزشکی ایران تأسیس شد.
پژوهشگاه رویان از جمله معدود مراکز تحقیقاتی ایران است که به دلیل پژوهش های بنیادی در مرزهای دانش و دستاوردهایی همچون دستیابی به توان تولید سلول بنیادی جنینی انسان و تولید نخستین حیوانات شبیه سازی شده نامش در میان ۱۰ کشور پیشرفته صاحب این فناوری ثبت شده است.
این پژوهشگاه قطب تحقیقاتی و فناوری در تراز بین‌المللی، پیشگام در توسعه علم، فناوری و نوآوری در علوم زیستی با مرجعیت در علوم سلول‌های بنیادی، تولیدمثل، زیست‌فناوری، طب ترمیمی و موثر در ارتقای سلامت جامعه است. رویان به عنوان یکی از مراکز علمی موفق در ایران، دستاوردهای زیادی در حوزه های مختلف درمانی از جمله درمان ناباروری زوجین، سلول درمانی و پیشگیری و خدمات مختلف به بیماران دیابتی داشته است.
حمیدرضا طیبی مشاور و نماینده رییس جهاد دانشگاهی در گفت و گو با ایرنا گفت: یکی از ایرادات ما قبل از انقلاب اسلامی ایران این بود که در زمینه علمی و فناوری صرفا مصرف کننده تولیدات غربی بودیم و در حوزه صنعت نیز صنایع ما عمدتا مونتاژ بود و دانش و قطعات از خارج وارد و در ایران پیچ و مهره می شدند.
طیبی که بین سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۹ و ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۱ مسوولیت ریاست جهاددانشگاهی را بر عهده داشته است: افزود: با پیروزی انقلاب اسلامی و دمیده شدن روحیه خودباوری توسط امام خمینی(ره) در محیط های دانشگاهی و دانشجویی علاقه مند به انقلاب این بحث مطرح شد که چگونه در جهت رفع وابستگی ها اقدام شود.
وی ادامه داد: تشکیل جهاد سازندگی و نارضایتی امام از وضعیت دانشگاه ها چه به لحاظ عدم تولید علم و چه به لحاظ حضور ضدانقلاب و ساماندهی اغتشاشات در کشور و در پی آن وقوع انقلاب فرهنگی، ایده تشکیل یک جهاد علمی و فناورانه شکل گرفت و ۱۶ مرداد ۱۳۵۹ جهاد دانشگاهی به عنوان اولین مولود علمی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران متولد شد.
طیبی گفت: انجام تحقیقات کاربردی تا مرحله تولید نیمه صنعتی و صنعتی در جهت ایجاد خودباوری و رفع وابستگی ها و انجام فعالیت های فرهنگی به منظور صیانت از جوانان در تهاجم فرهنگی به عنوان وظایف اصلی این سازمان در اساسنامه آن مشخص شد. با توجه به جذاب بودن ایده تشکیل این سازمان چه برای دانشجویان و اساتید، شعبه ها یا واحدهای مختلف این سازمان تقریبا در دانشگاه های اصلی و دولتی در سراسر کشور تشکیل شد.
مشاور رییس جهاد دانشگاهی افزود: با شروع فعالیت جهاد دانشگاهی، جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در مهر ۱۳۵۹ توسط صدام شروع شد و طبیعی بود که با توجه به حاکم بودن نگاه علمی و فناورانه در فعالیت ها و ارایه خدمات این نهاد در جنگ، اقدامات جهاد دانشگاهی در زمینه لجستیک جنگ متمرکز شود.
وی در مورد خدمات این نهاد در دوران دفاع مقدس اظهار داشت: در حوزه پزشکی خدمات بسیار ارزنده ای در اعزام پزشک، پرستار و امدادگر توسط جهاد صورت گرفت. در حوزه فنی و مهندسی نیز چه در زمینه ابداعات و فناوری های تولیدی و چه تعمیر تجهیزات جنگی و تامین قطعات و تجهیزات مورد نیاز اقدامات بسیار ارزنده ای انجام شد؛ به نحوی که برخی جهاد دانشگاهی را بنیان گذار دفاع دانش بنیان کشور می دانند.
طیبی گفت: همزمان با جنگ و دفاع مقدس در حوزه غیرنظامی اولا برنامه ریزی شد که هر یک از واحدهای جهاد دانشگاهی تا حد امکان به صورت تخصصی در یک یا چند موضوع فعالیت کنند و ثانیا در حوزه پژوهش و فناوری یک نگاه به حل مشکلات فناورانه روز کشور و یک نگاه هم به تحولات آینده علم و فناوری در دنیا و فناوری های نوظهور باشد که به پیشرفت های بسیار خوبی در تولید فناوری های مورد نیاز کشور منجر شد.
وی افزود: در دهه های ۶۰ و ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ و حل مشکلات کشور در حوزه پزشکی در زمینه درمان ناباروری به خوداتکایی کامل در بی نیازی به رفتن به اروپا و سایر کشورها رسیدیم. در شبیه سازی حیوانات و در علوم جدید در حوزه سلول های بنیادی توانستیم در مرزهای علم حرکت کنیم و مردم حتما تبدیل سلول های بنیادی جنینی به سلول های تشکیل دهنده ماهیچه قلب انسان و تپیدن آن را به یاد می آورند.
طیبی تصریح کرد: در حوزه برق و الکترونیک فناوری های ساخت انواع مبدل های الکتریکی مثل یوپی اس، شارژر، فرستنده های رادیویی موج متوسط (mw)، تجهیزات آزمایشگاه های فشار قوی و در حوزه مکانیک دانش طراحی و ساخت غبارگیرهای صنعتی مثل الکتروفیلترها، فیلترهای کیسه ای و برج های خنک کننده را بدست آورده و به صورت کامل آنها را تجاری سازی و وارد صنعت کشور کردیم.
وی خاطرنشان کرد: یکی از جنبه های بسیار ارزشمند فعالیت های فناورانه جهاد دانشگاهی ایجاد خودباوری به ویژه در بخش خصوصی و ورود به این عرصه ها و عرصه های مشابه است. در زمینه های بیان شده کشور به خودکفایی ۱۰۰ درصد رسید.
طیبی گفت: از اوایل دهه ۸۰ و در دهه ۹۰ و سال های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ سطح فعالیت های فناورانه جهاد به شدت بالا رفت و در حوزه پزشکی علاوه بر ورود به بحث سلول درمانی وارد مباحث جدید ژن درمانی و ویروس درمانی شدیم. ورود بسیار موفق به حوزه درمان سرطان پستان، زخم های دیابت، تولید زخم پوش های مختلف از جمله دستاوردهای جهاد دانشگاهی در حوزه پزشکی هستند.
وی افزود: در حوزه برق و الکترونیک کسب فناوری ساخت مبدل های فرکانسی پرقدرت و ولتاژ بالا برای کنترل موتورهای الکتریکی توان بالا، سیستم انتقال برق دی سی، طراحی و ساخت کامل سیستم رانش قطار ملی مترو و ساخت فرستنده های رادیویی اف ام تا قدرت ۲۰ کیلووات که بالاترین قدرت این فرستنده ها در دنیا است، در کنار ساخت انواع رکتیفایرهای (یکسوساز) پرقدرت صنعتی برای صنایع تولید مس، آلومینیم و روی و رکتیفایرهای پرقدرت برای تغذیه خطوط متروها از جمله دستاوردها در حوزه برق و الکترونیک است.
طیبی ادامه داد: در حوزه مکانیک طراحی و ساخت دکل های حفاری نفت و گاز و کسب دانش فنی و ساخت انواع مته های پیشرفته حفاری برخی از دستاوردهای حوزه مکانیک است.
وی گفت: در حوزه مهندسی شیمی تمرکز بر کسب دانش فنی مواد پیشرفته و پرمصرف شیمی مثل دمولسیفایرها (تعلیق شکن) برای جداسازی آب و آب نمک از نفت بود. اصلاح نژاد دام های سنگین فناوری کامل اصلاح نژاد کم بازده موجود با بالا بردن بهره وری و اصلاح نژادهای هلشتاین و تولید بذور هیبریدی برخی از دستاوردهای حوزه کشاورزی هستند.
طیبی با اشاره به دیداری که به همراه ۲۵ نفر از محققان جوان جهاد دانشگاهی با رهبر معظم انقلاب در آبان ۱۳۹۷ و ارایه دستاوردها برای معظم له داشته اند، اظهار داشت: مبلغ ۳۰ میلیون یورو از صندوق توسعه ملی برای تولید ۳۱ فناوری پیشرفته جدید در اختیار این نهاد قرار گرفت که کسب دانش فنی تولید بچه ماهی سی باس برای پرورش ماهی در قفس، طراحی و ساخت یک واحد نمک زدایی به ظرفیت ۵۰ هزار بشکه، تولید بدنه سرامیکی واحد کاتالیست خودروهای بنزینی، ادامه تولید فناوری اصلاح نژاد دام سنگین برای گاومیش و شتر، ساخت تجهیزات اپراتورهای تلفن همراه و نیروگاه های خورشیدی تنها بخشی از فناوری های در دست تولید نهایی هستند.
مشاور رییس جهاد دانشگاهی تاکید کرد: فناوری های بسیار زیادی تولید شده و توان تولید پیشرفته ترین فناوری ها را داریم، اما هنوز مشکلات زیادی در این زمینه داریم و فاصله ما تا اهداف و چشم اندازها زیاد است.
وی درباره علل این فاصله عنوان کرد: ما هنوز تصمیم جدی برای پیشرفت و تحقق اقتصاد دانش بنیان نگرفته ایم. چین ۴۰ سال پیش تصمیم خود را برای تحول اقتصادی و تحقق اقتصاد دانش بنیان گرفت و الزامات تحقق آن را فراهم کرد و به هدف خود هم رسید و بزودی به اقتصاد اول دانش بنیان دنیا تبدیل می شود. چین در مقایسه با سایر کشورها دارای بیشترین دانشجوی خارجی و موسسات تحقیقاتی در آمریکا به عنوان سمبل امپریالیسم است.
طیبی افزود: بسیاری از سیاسیون همدیگر را قبول ندارند. این کار موجب شده است برنامه ریزی درازمدت در حوزه دانش بنیان صورت نگیرد. بسیاری از مدیران به علت نداشتن خودباوری و طی نکردن مراحل تدریجی پیشرفت باور ندارند که حتی علی رغم کسب فناوری و تجاری سازی موفق آن، می توانیم نیازهای کشور را خودمان تامین کنیم و باید از سایر کشورها وارد کنیم.
وی درباره تحریم و نبود ارتباط بانکی با سایر کشورها اظهار داشت: رفع تحریم نباید به معنی وابسته شدن تلقی شود. بلکه رفع تحریم باید به معنای رفع مشکلات و دستیابی محققان و کارآفرینان به قطعات و مواد اولیه ای باشد که هنوز تولید آنها در کشور اقتصادی و منطقی نبوده، انتقال فناوری و دستیابی به بازار خارجی برای محصولات داخلی تلقی شود.
نظر شما