به گزارش خبرنگار معارف ایرنا رضا اسماعیلی جمعه شب، ۳۰ تیر در ویژه برنامه مُحرم در ادب پارسی که با حضور شاعران و پژوهشگران ادبی به صورت وبیناری برگزار شد، با ارائه تعاریفی از شعر عاشورایی اظهار داشت: در یک تعریف ساده می توان گفت شعر عاشورایی شعری موضع مند، مستند، معرفت محور، تبیینی، تحلیلی و مبتنی بر آموزه های اصیل دینی، معارف توحیدی و فرهنگ عاشورایی است.
وی افزود: شعر عاشورایی آمیزه ای از سوگ و حماسه و عرفان است که به مخاطب خود بصیرت می دهد و جان و جهانش را با فرهنگ و حقیقت عاشورا پیوند می زند. در شعر عاشورایی، شاعر به کربلا و قیام حسینی به چشم یک واقعه حماسی، عبرت آموز و بصیرت افزا نگاه می کند که مقدمه قیامت و رستاخیز است. واقعه سترگ و شگفتی که پیش و بیش از گریستن، باید بر آن نگریست، از آن عبرت گرفت و از درک و دریافت و بازخوانی پیام های انسان ساز آن بصیرت پیدا کرد.
تفاوت های شعر عاشورا و شعر عاشورایی
اسماعیلی به بیان تفاوت های شعرعاشورا و شعرعاشورایی پرداخت و گفت: شعر عاشورایی سیف فرغانی، شعری ماتمی و در جای خود ارجمند و قابل ستایش است اما بعد از خوانش شعر، تنها چیزی که از مضمون و محتوای آن دریافت می کنیم، دعوت به سوگواری و گریستن بر مصیبت اباعبدالله(ع) است ولاغیر اما در خصوص شناخت شخصیت امام عاشورا، این که حسین(ع) که بود، چه کرد، چه اهدافی داشت و چرا باید برای او عزاداری کنیم؟ این شعر هیچ کمکی به ما نمی کند.
وی افزود: شعر سیف نمونه بارزی از شعر عاشوراست؛ شعری صرفا موضوع مند، توصیفی، سوگ مدار، حاشیه بنیاد و غیرمستند (مبتنی بر مقاتل و منابع غیرموثق) و در مواردی اطلاعات شفاهی از قیام حسینی که صرفا به دنبال ایجاد شور و تحریک احساسات مخاطبان است. شعری با این حال و هوا، بیشتر مناسب هیات های عزاداری است که توسط مدّاح دم گرفته شود و در جان عزاداران حسینی شور و ولوله برپا کند. در این شعر هیچ ردّپایی از آموزه های اصیل عاشورایی مثل حماسه، عرفان و شعور و معرفت حسینی دیده نمی شود. این شعر به جورچینی می ماند که قطعه گمشده آن فرهنگ عاشورایی است. فرهنگ عاشورایی یعنی آزادگی، حق طلبی، ظلم ستیزی، مظلوم نوازی و عدالت خواهی که در این شعر مورد غفلت قرار گرفته است.
اسماعیلی ادامه داد: موضوع مند بودن یا موضع مند بودن یک شعر هیچ ربطی به ارزش های ادبی آن ندارد. یعنی شعرهایی که با موضوع عاشورا سروده شده اند، می تواند از نظر ادبی و برخورداری از مولفه های زیباشناختی مثل ساختار، تکنیک، صنعتگری و به کارگیری صنایع لفظی و معنوی در کمال و در شمار فاخرترین آثار آیینی باشد ولی در روایت محض و تصویرگری صورت عاشورا متوقف مانده باشد؛ چنان که شعر سیف فرغانی بی هیچ تردیدی در شمار آثار فاخر ادب آیینی است.
در ادامه این برنامه شاعران اشعار مربوط به ماه محرم و عاشورای حسینی را قرائت کردند.
ای زلف خون فشان توام لیلة البرات؛ وقت نماز شب شده، حی علی الصلات
از منظر بلند،ببین صف کشیده اند؛ پشت سرت تمامی ذرات کائنات
خود، جاری وضوست، ولی در نماز عشق؛ از مشک های تشنه وضو می کند، فرات
طوفان خون وزیده، سر کیست در تنور؟؛ خاک تو نوح حادثه را می دهد نجات!
بین دو نهر، خضر شهادت به جستجو ست؛ تا آب نوشد از لبت، ای چشمه حیات
ما را حیات لم یزلی، جز رخ تو نیست؛ ما بی تو چشم بسته و ماتیم و در ممات
نی عجب باشد که در بحر فنایت تشنه ام؛ تشنگی را تا لب حوض بقایت تشته ام
با فرات و موجهایش تشنگی را کار نیست؛ تشنه هستم من، به تسنیم لقایت تشنه ام
کربلایت جرعه جرعه تشنه از عشق خداست؛ بر تمام صحنه های کربلایت تشنه ام
تشنه ی سوز مناجات شب دیدار تو؛ تشنه ام ، بر جوشش جام دعایت تشنه ام
تشنه بی تاب دردم، تشنه درمان تو؛ تشنه هستم، تشنه بر درد و دوایت تشنه ام
تا ابد در اهتزاز موج های پرچمت؛ می روم تا در هوای داغ هایت تشنه ام
خدا ز عنبر و مشک آفرید جان و تنت را؛ عجیب نیست که دشمن ربود پیرهنت را
به قتلگاه کشیدی ز خیمه‌گاه به صد شوق؛ به روی دست ارادت تو آهوی ختنت را
به نص آیۀ قران، تو شرح ذبح عظیمی؛ که روز واقعه دادی تمام ما و منت را
حدیث عشق چه گویم که نیزه‌های مخالف؛ به نوک خامه نوشتند مو به مو، بدنت را
فرات تشنۀ لب‌های توست، من چه بگویم؛ نبی به نام خدا بوسه زد لب و دهنت را
بیا که شیعه پس از قرن های آتش و آهن؛ به آب گریه نوشته است دل به دل سخنت را
عاشق شد و جانش همه در تاب و تب آمد؛ با وصل به دلدار به فصل طرب آمد
در آینه‌ها دید دل شعله‌ورش را؛ از خویش برون رفت و سپس در عجب آمد
مضمون بلند غزل صبح چه بشکوه؛ در محضر خورشید به رسم ادب آمد
افروخت به تاریکی این خیمه ستاره؛ آن مهر دل افروز که با ماه شب آمد
آیین مسلمانی او داد گواهی؛ پیوستهٔ این عشق به اصل و نسب آمد
می رفت به میدان همهٔ جان و جهانش؛ در بدرقه لا حول ولا...ها به لب آمد
جاری شده باز از لب شط عطر شهادت؛ در کام عطش، داغ به طعم رطب آمد
پیچید به دشت از همه سو نعرهٔ این شیر؛ لشکر به عقب رفت... که ام وهب آمد
دل به دریا زد و به میدان رفت؛ نور چشم حسین(ع) و لیلا بود
صورتش مثل روی ماه نبی؛ در شجاعت شبیه مولا بود
اهل خیمه همه به ذکر و دعا؛ غرق خون شد به روی زین افتاد
خم شد از غم، تمام قامت عشق؛ تا علی اکبرش زمین افتاد
بوسه زد بر رخ علی اکبر؛ آسمان غرق نور بود و سرور
روی بال فرشتگان بهشت؛ از زمین و سیاهی اش شد دور...
ای نام تو همسایه دیرینه اشک؛ جا مانده بغض کهنه ای در سینه اشک
چشم جهان دریا شد از معراج سرخت؛ تصویر تو گل کرد بر آئینه اشک
ماییم و عمری گریه بر داغ عزایت؛ ماییم و دست خالی و گنجینه اشک
آنقدر می گِرییم تا بر گونه هامان؛ بنشیند عکس کربلا با پینه اشک
سنگینی سوگ تو بر دوش زمین است؛ هم عصر عاشورا شده پیشینه اشک
نفرین به دستان شقاوت تا همیشه؛ دردا ! شگفتا ! از دل پر کینه اشک
تا منتقم از راه می آید صبوریم؛ دلتنگ موعودیم در آدینه اشک
خلیل خواست که در راه حق جوان بدهد؛ بنا نبود کسی جز تو امتحان بدهد
نبی شبیه عبایی تو را به دوش گرفت؛ که تار و پود کسا را به ما نشان بدهد
کسی که قدر تو را چون حبیب فهمیده؛ رواست پای غمت لحظه لحظه جان بدهد
ندیده بود به چشمش زمین، ز خلق کسی؛ که خون کودک خود را به آسمان بدهد
نماز از تو بجا مانده و سزاوارست؛ اگر به نام تو هر ماذنه اذان بدهد
کجاست غیر حسینیه مکتب درسی؛ که پای روضه تو عشق یادمان بدهد
در ویژه برنامه محرم در ادب پارسی شاعرانی همچون مهدی باقرخان، امیر عاملی، نغمه مستشار نظامی، ارغوان حیدری، فاطمه ناظری، مهسا ایمانی، زیبا فلاحی و سارا عبدالهی فر حضور داشتند.
نظر شما