به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، مقتل‌خوانی یکی از آیین‌های مذهبی است که در ایام محرم برای روایت آن چه که در کربلا و روز عاشورا گذشته است استفاده می‌شود و در واقع یکی از شیوه‌های عزاداری و روضه‌خوانی است.
مقتل‌خوانی حتی از روضه هم پیشینه طولانی‌تری دارد و می‌توان گفت به قدمت تاریخ واقعه عاشورا است. تفاوت آن با روضه در این است که مقتل مستقیما به سراغ واقعه عاشورا می‌رود و با جزییات دقیق بیان می‌گردد. در جامعه امروز که هیئت‌های مختلفی در ایام محرم وجود دارند تا عزاداران حسینی در آن شرکت کنند و در میان انبوه روضه‌ها و مداحی‌ها، این سنت دیرینه کمرنگ شده است. حال آن که می‌توان گفت تاثیرگذارترین و نزدیک‌ترین روایت‌ها، روایت از طریق مقتل‌های معتبر است.
خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) قصد دارد در گفت وگو با کارشناسان این حوزه به بررسی اهمیت و جایگاه مقتل‌خوانی در تاریخ شیعه و همچنین روش‌های ترویج این مهم، بپردازد.
در چهارمین گفت‌وگو از این پرونده میزبان حجت‌الاسلام محمدمهدی زارعی گلپایگانی بوده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
حجت‌الاسلام زارعی گلپایگانی با اشاره بر جایگاه ویژه امام حسین(ع) گفت: وجود امام حسین(ع) با توجه به قرآن کریم با آیاتی چون آیه تطهیر و مباهله، کلام پیامبر و هم با توجه به فضائلی که برای این حضرت در کتاب‌های شیعه و سنی نقل شده است، جایگاه ویژه‌ای دارد. متاسفانه حجاب معاصرت بین امام حسین(ع) و جامعه معاصر حضرت و رخوت و انحطاطی که در جامعه آن زمان پیش آمده بود، موجب شد که حرکت امام حسین(ع) به درستی درک نشود و با آن مواجهه درستی صورت نگیرد تا آن جا که امام به شهادت می‌رسد.
وی ادامه داد: بعد از شهادت ایشان یک باره دنیای اسلام متوجه عظمت این فاجعه شد و عاشورا در میان اتفاقات تاریخی جزو آن وقایعی شد که به لحاظ تاریخی بسیار به آن پرداخته شد. بسیاری از ماجراهای تاریخی در عصر خود دچار ابهاماتی می‌شوند ولی در ماجرای عاشورا این اتفاق نیافتاده است.
وقتی ملاحسین کاشفی کتاب «روضه‌الشهدا» را می‌نویسد، مورد پسند عموم قرار می‌گیرد و همین کتاب مورد استفاده در مجالس قرار می‌گرفته است. بنابراین کلمه روضه‌خوانی از همان‌جا می‌آید که در واقع همان مقتل‌خوانی است
این کارشناس مذهبی با اشاره بر عوامل گوناگونی که باعث شد مقاتل شکل بگیرند، بیان کرد: مقتل به معنای زمان، مکان و یا نحوه به شهادت رسیدن فرد است که درباره سیدالشهدا(ع) منظور همان نحوه به شهادت رسیدن است. راویانی که ماجرای عاشورا را بازگو کرده‌اند اولا خود خاندان رسالت مانند حضرت زینب(س) و امام سجاد(ع) هستند. برخی از ائمه(ع) که در روز عاشورا حضور نداشتند هم با علم الهی روایاتی را بیان کرده‌اند. بخشی از این روایات را هم سپاه دشمن نقل کرده است. سپاه دشمن به چند دلیل این کار را انجام داده است.
این پژوهشگر مذهبی گفت: اول این که آن‌ها به دنبال جوایزی برای جنایاتی بودند که در کربلا انجام دادند. دوم این که گاهی آن‌ها مورد بازخواست عمومی قرار می‌گرفتند و آن‌ها برای توضیح و توجیه خودشان گزارش‌هایی حتی گاهی نادرست را منعکس می‌کردند.البته گاهی هم برای انداختن تقصیر به گردن دیگری این گزارش‌ها را ارائه می‌کردند. بخشی از روایات هم از دادگاه مختار ثقفی بعد از این که مختار قاتلین واقعه عاشورا را دستگیر کرد، به دست آمده است.
وی افزود: در میان این روایات، مقاتل یک گزارش تاریخی هستند. در این گزارش نوع نگرش افراد و نوع فهمشان از حوادث تاثیرگذار است. بنابراین اختلافاتی در میان مقاتل هم رقم خورده است. در مجموع این مقاتل نوشته شده و میان شیعیان مورد توجه قرار گرفته است. ذکر فضائل امام حسین(ع) و آن چه بر ایشان رخ داده است مورد تاکید ائمه(ع) بوده است.
این کارشناس مذهبی با ریشه‌یابی کلمه روضه‌خوانی عنوان کرد: وقتی ملاحسین کاشفی کتاب «روضه‌الشهدا» را می‌نویسد، مورد پسند عموم قرار می‌گیرد و همین کتاب مورد استفاده در مجالس قرار می‌گرفته است. بنابراین کلمه روضه‌خوانی از همان‌جا می‌آید که در واقع همان مقتل‌خوانی است. منتهی فرق «روضه‌الشهدا» با سایر مقاتل این است که این کتاب فارغ از این که گزارش‌های نامعتبر زیادی دارد، ادبیاتی دلنشین و زیبا دارد که توان ترسیم حوادث را دارد و با ادبیات پخته و موجز وقایع را بیان کرده است.
هبر معظم انقلاب نیز در چندمورد، در خطبه‌های نماز جمعه بخش‌هایی از مقتل را خوانده‌اند که قطعا در جهت الگوسازی بوده است و در فضای مجازی هم منتشر شده است. خوب است که جامعه هیئتی از ظرفیت فضای مجازی برای گسترش این الگوی خوب استفاده کنند
وی افزود: بعدها روضه‌خوانی از خواندن مقتل به یک جلسه‌ای که در آن شخص روضه‌خوان به کتاب مراجعه نمی‌کند و با قدرت حافظه و با استفاده از اشعار وقایع را شرح می‌دهد، تبدیل شد. این تغییر هم نکته مثبت و هم نکته منفی دارد . نکته مثبت آن این است که نکات هنری، تصویرسازی و مضمون‌سازی‌های درست و صحیح امکان مطرح شدن دارد. از طرفی دیگر امکان بیان مسائل ذوقی نادرست و برداشت‌های نادرست در محافل امام حسین(ع) باب می‌شود و تاریخ صحیح را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
حجت‌الاسلام زارعی گلپایگانی با تاکید بر اهمیت ترویج مقتل‌خوانی گفت: این که ما به سمت مقتل‌خوانی برگردیم از این جهت مناسب و مهم است که مخاطب با یک متن تاریخی و معتبر مواجهه شود. این که مقتل‌خوانی گسترش پیدا کند بسیار خوب است منتهی نیازمند به یک هنرمندی و توانمندی ویژه‌ای است که شخص بتواند مقتل را به زیبایی منتقل بکند و جلسه مقتل‌خوانی یک جلسه پرشور و حرارتی باشد که هم مقتل با بعد تاریخی منتقل شود و هم مخاطب ارتباط قلبی با حادثه برقرار کند. عقیده من این است که سازمان تبلیغات اسلامی به عنوان متولی امر تبلیغی می‌تواند در راستای پرورش کسانی که بتوانند مقتل را به زیبایی بخوانند و گویا ترجمه کنند، اقدامی کند.
وی ادامه داد: در امر ترویج مقتل‌خوانی و در این که شکل مطلوبی از ارائه تاریخ عاشورا به عنوان الگو مطرح شود رسانه طبیعتا تاثیرگذار است. رهبر معظم انقلاب نیز در چندمورد، در خطبه‌های نماز جمعه بخش‌هایی از مقتل را خوانده‌اند که قطعا در جهت الگوسازی بوده است و در فضای مجازی هم منتشر شده است. خوب است که جامعه هیئتی از ظرفیت فضای مجازی برای گسترش این الگوی خوب استفاده کنند. البته این محدودیت وجود دارد که برخی از بخش‌های مقتل خصوصیتی دارد که باید آن را در جلسه دریافت کرد و پخش آن در فضای مجازی درست نیست. مثلا برخی از اتفاقاتی که برای امام حسین(ع) رخ داده است، اتفاقات هولناکی است که این مصائب تنها سالی یک بار و در همان روز عاشورا خوانده شود کافی است و شایسته نیست مداوم خوانده شود و موجب آثار نامطلوبی برای انسان می‌شود.
این کارشناس با اشاره بر آسیب‌هایی که در مقتل‌خوانی ایجاد می‌شود گفت: از آسیب‌های این حوزه این است که گاهی عبارت مقتل نیاز به توضیح دارد. معمولا در برخی مجالس که مقتل خوانده می‌شود باید بسیار گذرا رد شد و نمی‌توان توضیح داده شود و این ممکن است برای برخی ابهام ایجاد بکند. آسیب دیگر این است که گاهی هم تعبیرهایی در مقتل آمده که در زبان عربی گویا است اما در زبان فارسی ترجمه آن تعبیر خوبی به دست نیاید.
وی گفت: یکی دیگر از آسیب‌ها تفاوت‌هایی است که ممکن است مابین مقاتل وجود داشته باشد که این امر مخاطب عام را به شدت بهم می‌ریزد و گمان می‌کند که این روایات دروغ است. همچنین باید توجه کرد که در روز عاشورا که معمولا مقاتل در آن روز خوانده می‌شوند، روز جوش و خروش عواطف است و خوانندگان مقاتل باید مدیریت احساسی نیز داشته باشند.
نظر شما