خاورمیانه یکی از بزرگ‌ترین مناطق خشک جهان، با پیامدهای تغییرات اقلیمی مواجه است. این شرایط باعث شده منابع محدود آب شیرین و وضعیت نامطلوب حوزه کشاورزی از چالش‌های بزرگ این منطقه باشد. هرچند منطقه دارای سابقه طولانی در همکاری جمعی میان کشورها نیست اما فشارهای ناشی از بحران‌های زیست‌محیطی می‌تواند تهدیدهای تغییرات اقلیمی را به فرصتی برای همکاری بیشتر بین کشورها تبدیل کند. در این فضای جدید، رژیم صهیونیستی با «پیمان ابراهیم» در سال ۲۰۲۰، به دنبال وارد کردن خاورمیانه به مرحله جدیدی است.
به عبارتی رژیم صهیونیستی درصدد است با استفاده از فناوری محیط‌زیستی به ویژه بهره‌برداری از فناوری تولید آب شیرین، ضریب نفوذ خود در کشورهای خاورمیانه را که همگی با کمبود یا بحران منابع آب روبه رو هستند، افزایش دهد.
«سعید عطار» و «مهرداد ابراهیمیان نجف‌آبادی» در مقاله‌ای به عنوان «محیط زیست خاورمیانه و پیمان ابراهیم: بررسی نقش عادی‌سازی روابط امارات‌متحده‌عربی و بحرین با رژیم اسرائیل در کاهش بحران‌های آب و کشاورزی این کشورها» به این موضوع پرداخته و در پژوهش خود درصددند به این پرسش پاسخ دهند که عادی‌سازی روابط برخی کشورهای عربی مانند امارات متحده عربی و بحرین با رژیم اسرائیل، چه نقشی می‌تواند در بحران‌های زیست‌محیطی این کشورها به خصوص در دو حوزه آب و کشاورزی خواهد داشت؟
این فعالیت تحقیقی، ضمن بررسی شرایط زیست‌محیطی امارات، بحرین و رژیم صهیونیستی در زمان شکل‌گیری پیمان ابراهیم، با روش توصیفی _ تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع نوشتاری به موضوع پرداخته است.
رژیم صهیونیستی به دنبال این است تا با افزایش منافع زیست‌محیطی پیمان ابراهیم، کشورهای عربی منطقه را به عادی‌سازی روابط ترغیب و سرمایه‌های اعراب را جذب کنداسرائیل در تلاش برای بهره‌برداری از بحران آب در خاورمیانه
خاورمیانه اقلیمی عمدتاً خشک بوده با میانگین بارشی که یک سوم میانگین جهانی است. شواهد نشان می‌دهند منطقه در دهه‌های اخیر با تشدید بحران‌های زیست‌محیطی روبه‌رو بوده است. مطالعه تغییرات اقلیمی در خاورمیانه در فاصله سال‌های ۱۹۵۰ تا ۲۰۰۳ (۱۳۲۸ تا ۱۳۸۱) تائیدکننده دو روند کلی افزایش دما و کاهش میزان بارش است. به طور کل مؤلفه‌های شتاب‌دهنده به بحران‌های زیست‌محیطی در منطقه را می‌توان در قالب سه روند مخرب دسته‌بندی کرد: افزایش مصرف، کاهش بارش و افزایش تبخیر در اثر گرمایش منطقه.»
به دلیل قرارگرفتن دو کشور امارات و بحرین در کمربند خشک و عبور مدار «راس‌السرطان» از مرکز این دو کشور، همه ویژگی‌های مربوط به این نوع منطقه آب‌وهوایی مانند پایداری رطوبت بالا و خشکی در آنها دیده می‌شود. بارندگی در این دو کشور نادر و بیشتر در ماه‌های زمستان رخ می‌دهد. متوسط درجه حرارت در تابستان بین ۴۰ تا ۵۰ درجه سانتیگراد است و رطوبت نسبی در این موقع از سال به ۱۰۰ درصد نیز می‌رسد که شرایط غیرقابل تحملی را به وجود می‌آورد. به همین علت، کشاورزی در این دو کشور از رشد زیادی برخوردار نبوده و آنها برای تامین نیاز داخلی خود به شدت نیازمند واردات مواد غذایی از دیگر کشورها هستند به طوری که بیش از ۷۰ درصد نیاز داخلی خود را از خارج تامین می‌کنند.»
اسرائیل نیز در گذشته و اکنون، با همین معضلات و مشکلات روبرو بوده که موجب‌شده این رژیم شرکت‌های بزرگ تولید و تامین‌کننده دستگاه‌ها و تأسیسات آب شیرین‌کن جهان را در خود جای دهد. در طول دو دهه گذشته، توسعه سریع بخش‌های فناوری پیشرفته، باعث مدیریت منابع آب و کشاورزی اسرائیل شده است. به عنوان مثال «کشاورزان اسرائیلی موفق شده‌اند تولید محصولات کشاورزی به دست آمده از هر متر مکعب آب را ۲ برابر افزایش دهند. اسرائیل همچنین به صادرکننده عمده محصولاتی تبدیل شده که برای رشد آنها میزان بالایی آب لازم است.»
با امضای پیمان ابراهیم و عادی‌سازی روابط میان اسرائیل، بحرین و امارات، دو کشور اخیر تلاش دارند با استفاده از ظرفیت‌های پیشرفته اسرائیلی، بحران‌های محیط‌زیستی خود را به شکل بهتری مدیریت کنند. با وجود این‌که پیمان‌های درون منطقه‌ای در خاورمیانه، بیشتر حول مسائل سیاسی و امنیتی شکل می‌گرفتند، همانگونه که برخی، آغاز روند عادی‌سازی روابط اسرائیل با کشورهای عرب پس از وقایع جنگ ۳۳ روزه در سال ۲۰۰۶ را نقطه ثقل روند عادی‌سازی روابط می‌دانند اما در اصل بحران‌های زیست‌محیطی رو به افزایش کشورهای منطقه باعث‌شده بیش از گذشته، تعاملات سیاسی میان آنها دارای ابعاد محیط‌زیستی شود. رژیم صهیونیستی به دنبال این است تا با افزایش منافع زیست‌محیطی این پیمان، کشورهای عربی منطقه را به عادی‌سازی روابط ترغیب و سرمایه‌های اعراب را جذب کند.
از نگاه تحلیلگران، تنش آبی یکی از عوامل مهم در ایجاد آشفتگی خاورمیانه بوده و در آینده احتمالا منبع منازعه خواهد بودخشکسالی خاورمیانه و سواستفاده اسرائیل
از زمان تاسیس اسرائیل، این رژیم همواره با تنش آبی مواجه بوده است.اسرائیل با وجود تنوع آب‌وهوایی، حدود ۹۳ درصد از زمین‌های آن خشک و دارای بارندگی کمتر از ۱۰۰ میلی‌لیتر سالیانه است. به نظر می‌رسد منابع آب تجدیدپذیر در اسرائیل نیز به دلیل تغییرات اقلیمی در حال کاهش هستند. تا دهه ،۱۹۹۰ این رژیم در بدترین خشکسالی تاریخ خود گرفتار بود و منابع آبی آن رو به پایان بودند اما اکنون این بحران را مدیریت کرده است.
در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی - دوره جنگ‌های اسرائیل و همسایگان عرب - احتمالاً پیش‌بینی صادرات آب از سوی اسرائیل به برخی از کشورهای عرب، توهم پنداشته می‌شد. اسرائیل در مواجهه با بارندگی‌های محدود و آب‌وهوای خشک، از دهه ۱۹۶۰ با ایجاد نخستین تأسیسات آب‌شیرین‌کن در شهر جنوبی «ایلات» به‌طور قابل‌توجهی بر آب دریا متکی بود. از دهه ۱۹۶۰ تا دهه ۱۹۹۰ اسرائیل آب مورد نیاز را از طریق دریای جلیله و سفره‌های زیرزمینی تامین می‌کرد اما از دهه،۱۹۹۰ شیرین‌سازی آب به همراه آبیاری قطره‌ای، بازیابی آب و سیاست‌های حفظ منابع آبی، عرصه آب در اسرائیل را افزایش و کمبود آب را تبدیل به مازاد کرد. در واقع، اکنون اسرائیل تنها رژیم در منطقه است که به‌واسطه فراوانی آب برای کشاورزی، بیابان‌های آن در حال کاهش هستند.
پنج کارخانه شیرین‌سازی آب دریا در اسرائیل در فهرست ۱۲ کارخانه بزرگ جهان قرار دارند. تاسیسات شیرین‌سازی «سورک» اسرائیل، بزرگ‌ترین تاسیسات شیرین‌سازی آب در جهان است. علاوه بر این، حدود ۳۰ کارخانه کوچک دیگر برای نمک‌زدایی از چاه‌های آب زیرزمینی نیز در سرزمین‌های اشغالی فعالیت دارند. تحلیلگران بر این نظرند که تنش آبی یکی از عوامل مهم در ایجاد آشفتگی خاورمیانه بوده و در آینده احتمالا منبع منازعه خواهد بود.
به نظر می‌رسد پیمان ابراهیم، فرصتی برای رژیم اسرائیل برای جذب سرمایه‌های بیشتر در حوزه‌های زیست‌محیطی مانند آب و کشاورزی و رفتن به مدارهای بالاتر نوآوری است. این پیمان به شرکت‌های اسرائیلی که در زمینه‌های مختلف از کشاورزی و آبیاری تا تصفیه بذر، نمک‌زدایی و انرژی خورشیدی فعال هستند، این امکان را می‌دهد تا وارد بازارهای امارات و بحرین شوند و با استارت‌آپ‌های محلی کشاورزی آنها شریک شوند. مورد دیگر از جمله همکاری در خصوص تولید فناوری‌های نوین و سازگار زیست‌محیطی، مسیرهایی هستند که با همکاری‌های مشترک در چشم‌انداز آینده، اسرائیل در پی تحقق آن است.
منابع:
د«سعید عطار» و «مهرداد ابراهیمیان نجف‌آبادی» در مقاله‌ای به عنوان «محیط زیست خاورمیانه و پیمان ابراهیم: بررسی نقش عادی‌سازی روابط امارات‌متحده‌عربی و بحرین با رژیم اسرائیل در کاهش بحران‌های آب و کشاورزی این کشورها»، فصلنامه مطالعات بین‌المللی دوره ۱۹، شماره ۲ - شماره پیاپی ۷۴- مهر ۱۴۰۱.
نظر شما