سنت‌های کهن رمضان در هگمتانه از کیسه برکت تا افطارانه

به گزارش ایرنا، مردم مومن و خداجوی همدان دو یا سه روز مانده به ماه مهمانی خدا آیین پیشباز از ماه رمضان را برگزار می کنند و این یکی از سنت‌های دیرین همدانی‌هاست که خود را برای روزه‌داری در ماه رمضان آماده می‌کنند و بیشتر همدانی با روزه گرفتن در روزهای اول، پانزدهم و آخر ماه شعبان به استقبال ماه مهمانی خدا می‌روند.

بر اساس یک سنت کهن کدبانوهای با سلیقه همدانی با پخت انواع شیرینی، نان و غذاهای خاص و محلی خود را برای پذیرایی از روزه داران در هنگام افطار آماده می کنند و در کنار آنها مردان این دیار برای شرکت در مجالس جزء خوانی و ختم قرآن و انجام تکالیف شرعی این ماه، به پاکسازی مساجد و حسینیه ها می پردازند.

افراد مسن هر محله نیز با کمک جوانان و نوجوانان فرش و قالیچه‌های مساجد را می‌شستند و با مُزیّن کردن در و دیوار مساجد و حسینیه‌ها به پارچه‌های مُنقش به آیات قرآن و روایات و اشعار مذهبی به استقبال ماه رمضان می‌رفتند.

مهربانو مادر ۸۶ ساله همدانی که خود به علت کهولت سن و داشتن بیماری توانایی گرفتن روزه را ندارد در مورد آداب و رسوم همدانی ها در ماه مبارک رمضان می گوید: روزه‌های کلّه گنجشکی که در بیشتر خانواده ها برای ترغیب و تنشویق کودکان به گرفتن روزه از اهمیت زیادی برخوردار بود یکی از این سنت ها است که البته در بیشتر استان های کشور وجود دارد.

وی ادامه داد: بچه ها با گرفتن روزه کله گنجشکی کمی به گرسنگی عادت می کنند و صبرشان بیشتر می شود تا وقتی به سن تکلیف رسیدند، هنگام گرفتن روزه کامل با سختی مواجه نشوند.

«کیسه برکت» به امید خیر و روزی برای اعضای خانواده

مهربانو که با بیان این آداب و رسوم، خاطرات دوران نوجوانی و جوانی در ذهنش تداعی می شود و آهی از ته دل می کشد، به سنت کهن کیسه برکت اشاره می کند و می گوید: در آن سالها که برای اقامه نماز ظهر و عصر به مسجد می رفتیم در روز بیست و هفتم این ماه کیسه‌برکت می دوختیم.

وی توضیح داد: در این روش بانوان قطعه‌ای پارچه و نخ و سوزن نیز همراه خود به مسجد می‌بردند و بین نماز ظهر و عصر این کیسه را می دوختند و مقداری پول در آن می‌گذاشتند و بین اعضای خانواده تقسیم می‌کردند چراکه معتقد بودند خیر و برکت نصیب همه اعضای خانه می شود و برکت ماه رمضان به ماه‌های دیگر سال نیز منتقل خواهد شد.

کلوخ‌اندازان؛ سنت دیرینه الوند نشینان برای عبادت و بندگی

این بانوی کهنسال همدانی به جشنی که در آخرین روز از ماه شعبان برگزار می شود اشاره می کند و می گوید: این جشن که نزد همدانی ها به کلوخ‌اندازان شهرت دارند به این شکل است که اگر ماه رمضان در روزهای گرم سال بود اغلب مردم وسایل مورد نیاز و خوراک خود را آماده کرده و به جاهای خوش آب و هوا، پارک ها و بوستان ها می‌رفتند و بساط چای و خوراکی را عَلَم می‌کردند.

وی ادامه داد: در این آیین هنگام عصر و موقع برگشت مقداری کلوخ برمی‌داشتند و نیت می‌کردند تا پایان ماه گناه نکنند و سپس کلوخ را محکم بر زمین می‌زدند چراکه معتقد بودند با شکستن کلوخ، امیال نفسانی خود را زیر پا می‌گذارند.

مهربانو گفت: عده‌ای هم هنگام غروب کلوخی را در دست می گرفتند و رو به قبله می ایستادند و با این دعا که خدایا گناهان و کارهای بد گذشته را شکستیم و خود را برای عبادت و روزه ماه رمضان آماده می‌کنیم، آنگاه کلوخ را محکم بر زمین می‌زدند تا خُرد شود.

نوای سحر با چاوش‌خوانی

به گفته این بانوی همدانی در قدیم الایام که رادیو، تلویزیون، موبایل و سایر وسایل نبود مردم از روش هایی مختلف برای بیدار کردن همسایه ها برای خوردن سحری، مناجات با خدا و اقامه نماز صبح استفاده می کردند.

مهربانو ادامه داد: صدای بانگ خروس، دهل زدن، کوبیدن دیوار همسایه، جار زدن، مناجات، سحرخوانی و چاوش‌خوانی از جمله سنت های مردم همدان در ماه رمضان بود که برای بیدار کردن مردم در سحر استفاده می‌کردند.

این بانوی سالمند همدانی به یکی دیگر از آداب و رسوم مردم همدان در ماه مبارک رمضان اشاره می کند و می گوید جمع‌آوری خرده‌های نان سفره افطاری به این باور که هر فردی که بتواند خرده نان‌های سفره افطاری را تا آخر ماه مبارک رمضان جمع کند و تا روز عید قربان آن را نزد خود نگه دارد و آنها را در آبگوشتی که از گوشت قربانی در عید قربان تهیه می‌شود، بریزد و سپس بخورد، خداوند تمام آرزوها و نیازهای وی را برآورده می‌کند.

افطارانه سنت دیرینه همدانی ها برای نوعروسان

مهربانو به یکی دیگر از سنت های قدیمی همدانی در ماه مبارک رمضان اشاره می کند و می گوید: یک رسم شاد و شیرین از قدیم الایام در بیشتر خانواده های همدانی رواج داشت و هم اینک نیز این آیین البته با کمی تغییر انجام می شود.

وی ادامه می دهد: این سنت جالب «افطارانه» یعنی فرستادن افطاری توسط داماد به خانه عروس است و به این شکل برگزار می شود که مطابق این سنت دیرینه در ماه رمضان پسر جوانی که نامزد دارد، باید افطاری نامزدش را به خانه پدر عروس ببرد.

این مادر همدانی توضیح داد: بردن این افطاری با شیوه و آیین خاصی همراه بود که خانواده داماد مجمعه (سینی مسی) بزرگی را انتخاب کرده و افطاری شامل چند قرص نان، گرده 2 زرده، برنج، روغن حیوانی، یک عدد مرغ و یا ماهی، سیب سرخ، شیرینی، انگشت پیچ و میوه‌های فصل را تزیین کرده و روی آن یه تور قرمز کشیده و به خانه عروس می بردند.

وی ادامه داد: البته پس از اینکه افطارنه توسط خانواده داماد برای خانواده عروس برده می شد، خانواده عروس نیز در شب‌های آینده، خانواده داماد را برای صرف افطاری به منزل خود دعوت می‌کردند و این رسم خوب همچنان در بین همدانی ها رایج است؛ اما نوع افطارانه در گذر زمان دستخوش تغییراتی شده و بیشتر مواقع خانواده داماد قطعه ای طلا نیز همراه این افطارانه به عروس پیشکش می کنند.

مدح حضرت علی(ع) در پشت بام منازل

کارشناس مردم‌شناسی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان درباره آداب و رسوم مردم این استان به خبرنگار ایرنا گفت: در سالهای دور افرادی که صدای خوبی داشتند، به ویژه در روستاها برای مطلع کردن مردم از هنگام سحر، بر پشت‌بام منازل می‌رفتند و چاوش‌خوانی می کردند و در مدح حضرت علی(ع) ذکر می‌گفتند.

فریبا نعمتی ادامه داد: اگر بخواهیم آیینی مخصوص ماه مبارک رمضان را در استان همدان ثبت کنیم، انواع چاوش‌خوانی، سحرخوانی و ذکرخوانی با لهجه‌های مختلف است که باید ثبت معنوی شود.

اگر بخواهیم آیینی مخصوص ماه مبارک رمضان را در استان همدان ثبت کنیم، انواع چاوش‌خوانی، سحرخوانی و ذکرخوانی با لهجه‌های مختلف است که باید ثبت معنوی شود.وی با بیان اینکه برخی از آداب و رسوم مردم همدان در ماه رمضان با آیین‌های مذهبی سایر نقاط کشور مشترک است ادامه داد: دعوت از یک روحانی برای بیان احکام و شرع این ماه توسط کدخدا یا بزرگ روستا قبل از فرا رسیدن ماه رمضان و تمیز کردن مساجد یا حسینیه‌ها از جمله این آداب و رسوم است.

نعمتی افزود: باور مردم بر این بود که تمام نمازهای یومیه خود را در ماه مبارک رمضان باید در مسجد بخوانند و صبح، ظهر و بعد از افطار به مسجد می‌رفتند.

وی خاطرنشان کرد: دادن افطاری در منزل به روزه داران، توزیع شیر و خرما، حلیم، آبگوشت و آش در مساجد، عیدی بردن برای نوعروسان و یا گرفتن هدیه برای خانواده‌های عزادار برای از عزا درآوردن آنها از دیگر سنت‌های رایج در ماه مبارک رمضان در همدان است.

کارشناس گردشگری میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان ادامه داد: همدانی‌ها برای اینکه بتوانند یک ماه را به خوبی روزه بگیرند، شیرینی نو و جدیدی همچون حلوازرده، انگشت‌پیچ و کُماج درست می‌کردند، سنتی که مختص همدان است.

نعمتی خاطرنشان کرد: یکی دیکر از آداب و رسوم همدانی ها برای روز عید فطر پختن آش خشکبار(آش ترش) به علت صفرا بُر بودن است و مردم معتقد بودند پس از یک ماه روزه داری این آش برای دستگاه گوارش مفید است.

وی توضیح داد: آش خشکبار یا «ترش» دارای مقداری حبوبات شامل عدس، نخود و لوبیا و سبزی آش و خشکبار نظیر برگه هلو، برگه زردآلو، آلبالو خشکه، آلوی ترش، سرکه، شیره، رشته آشی و پیاز، نعنا و سیر داغ برای تزئین است.

این تنها بخشی از آیین و رسوم مردم دیار الوند در ماه مبارک رمضان است که البته بسیاری از آنها در زندگی شهری و مدرنیته به فراموشی سپرده و یا کمرنگ شده و برخی نیز به علت تجملات و چشم و هم چشمی دچار تغییرات شده است اما با این وجود نوای دلنشین رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا روح را صیقل می دهد.