بریکس، ضامن استقرار جهان چندقطبی

به گزارش گروه سیاست خارجی ایرنا، تارنمای «راشا تودی» در یادداشتی به قلم «آریامان نیجهوان» پژوهشگر روابط بین الملل، با اشاره به تمایل هند به نقش آفرینی در موضوع جنگ اوکراین نوشت که «نارندرا مودی» نخست وزیر هند در دیدار با «ولادیمیر زلنسکی» اظهار داشت که راه صلح از طریق گفتگو و دیپلماسی است.

طبق این گزارش، تعداد دعوت شدگان به اجلاس سوئیس ۱۶۰ هیات بود اما تنها ۹۰ کشور در این کنفرانس شرکت کردند و در نهایت تعداد امضاکنندگان سند نهایی به مراتب کمتر بود. نکته مهم‌تر این بود که همه اعضای بریکس و کشورهای مشتاق به عضویت در آن از امضای این سند خودداری کردند. برزیل فقط به‌عنوان ناظر حضور داشت، چین نیز هیأتی را معرفی نکرد و روسیه هم دعوت نشده بود. دهلی نو هم گرچه سفیر سابق خود در فدراسیون روسیه را فرستاد تا جدیتش در مورد اقدامات صلح آمیز را نشان دهد اما از امضای سند اجتناب کرد.

هندوستان با وجود اقدامات دیپلماتیک پیشین خود در اوکراین حتی پس از آغاز جنگ، از پذیرش قطعنامه های سازمان ملل در محکومیت روسیه و تحریم ها علیه مسکو خودداری کرده و طرح سقف قیمت نفت که مورد نظر غربی ها بود را اجرا نکرد و علیرغم فشار غرب به خرید نفت خام تخفیف‌دار روسیه ادامه داده است.

دهلی نو بارها بر اهمیت گفت وگو و دیپلماسی تاکید کرده است؛ نخست وزیر این کشور در مجموع تاکنون پنج بار با رئیس جمهور روسیه و چهار بار با زلنسکی صحبت کرد. یکی از کارشناسان معتقد است که هند از معدود کشورهای جهان است که می‌تواند «تلفن را بردارد و در یک روز با رهبران ایالات متحده و روسیه صحبت کند». این نشان دهنده سیاست خارجی متوازن دهلی نو است.

در بخش دیگر این یادداشت آمده است که منازعه کنونی که روسیه یک طرف آن است با تجارب هند همخوانی دارد. اوکراین پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پاکستان پس از آزاد شدن از دست انگلیس به یک کشور تبدیل شدند. هند روابط تاریخی مطلوبی را با همسایه بیگانه خود داشت حتی در طول جنگ سرد که پاکستان مورد حمایت ایالات متحده قرار داشت و اکنون نیز همچنان از آن حمایت می‌کند. روسیه با هجوم تجهیزات غربی به اوکراین و گسترش مداوم ناتو به سمت شرق تا مرزهای روسیه به رهبری ایالات متحده با معضل مشابهی روبرو بوده است. تشابهات تاریخی بین مسکو و دهلی نو ممکن است درک عمیق فرهنگی و سیاسی بین دو ملت را تقویت کند.

شرکت هند در اجلاس صلح در اوکراین، در راستای رویکرد روشن و ثابت دهلی نو است که می گوید صلح پایدار تنها از طریق گفت وگو و دیپلماسی حاصل می‌شود. منطقی نیست، در دوره‌ای که نیروهای اوکراینی مورد حمایت غرب قرار دارند، از مشارکت روسیه در نشست چشم پوشی کرد. البته کرملین دلایل بسیاری داشت که نسبت به این اجلاس تردید داشته باشد. گویا تلاش قبلی برای دستیابی به صلح بین کی‌یف و مسکو در سال ۲۰۲۲ به دستور قدرت‌های غربی خنثی شد، به‌ویژه زمانی که «بوریس جانسون» نخست وزیر انگلیس به طور غیرمنتظره به اوکراین سفر کرد.

نیاز به ضامن‌هایی برای توافقات صلح

طبق این تحلیل، از نظر مسکو، اگر توافقنامه صلح با رضایت طرف‌های متخاصم نهایی شود، به حضور ضامن‌های امنیتی نیاز است. بارها مقامات روسیه در مورد نیاز به یک راه حل طولانی مدت برای مسئله اوکراین اشاره و تاکید کردند که فقط یک آتش بس کافی نیست. در واقع، روسیه خواهان بازنگری کامل در ساختار امنیتی کنونی اروپا است، به گونه ای که فراگیرتر شود و منعکس کننده ساختار چندقطبی نوظهور جهان باشد. همچنین باید ضامن های غیرقابل تغییر و مطمئنی برای معاهدات و توافق‌های صلح وجود داشته باشند.

این امر مانند صلح جدید وستفالیایی است که می‌تواند به کشورهای بریکس از جمله هند، نقشی مشخص‌تر، تعیین‌کننده‌تر و فعال‌تر به عنوان داوران بی‌طرف و ضامن امنیت اعطا کند. بریکس در حال حاضر از نظر سهم از تولید ناخالص داخلی جهانی، سهم رشد تولید ناخالص داخلی و همچنین نسبت جمعیت جهان، از G۷ پیشی گرفته است.

علاوه بر این، در آخرین اجلاس سران بریکس که در سال ۲۰۲۳ در آفریقای جنوبی برگزار شد، این گروه به صورت رسمی اصلاحات در سازمان ملل از جمله شورای امنیت را خواستار شد. همچنین در این اجلاس شش کشور دیگر از جمله سه کشور بزرگ تولیدکننده نفت در جهان - عربستان سعودی، ایران و امارات متحده عربی- به عضویت بریکس درآمدند.

راشا تودی در بخش دیگری تحلیل مبسوط خود عنوان داشت دو انگیزه اساسی که باعث افزایش اعضای بریکس شدند تا حد زیادی بدون تغییر باقی مانده‌اند: نخست افزایش احساسات ضد آمریکایی در سطح جهان و دوم، نیاز به بستری که همبستگی و صدای جنوب جهانی را نشان می‌دهد و بیشتر منعکس کننده شرایط در حال ظهور دوران چندقطبی است.

در سومین سال جنگ اوکراین دورنمای صلح نامشخص است با این حال، تقویت نظام چندقطبی و نهادهای جایگزین قوی‌تر مانند بریکس امید به یک معماری جدید و اصلاح‌شده برای اروپا و یک ساختار نوین امنیتی برای جهان را برجسته می کند؛ معماری که دموکراتیک‌تر است و می‌تواند نماینده جنوب جهانی و ضامن قابل اتکایی برای صلح باشد. هند در شرایط کنونی، به عنوان یکی از اعضای موسس بریکس، می‌تواند از موقعیت خود استفاده کند تا به عنوان موازنه‌دهنده فعال و ضامن امنیت عمل کند و در جهت حل پایدار و مسالمت آمیز مناقشه اوکراین به نحوی که برای همه طرف‌ها قابل قبول است، تلاش کند.