ضرورت شکل‌گیری زیست‌بوم مرجعیت علمی در کشور

به گزارش خبرنگار علم و آموزش ایرنا از فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی، محمدرضا مخبر دزفولی در چهارمین نشست شورای مرجعیت علمی، با تبریک حضور مردم و موفقیت دکتر پزشکیان در کسب اعتماد مردم اظهار کرد: امیدواریم جریان علمی کشور شتاب بیشتری بگیرد چرا که ایشان سابقه علمی خوبی دارند و می‌تواند به جریان علمی کشور شتاب دهد.
وی با اشاره به عضویت پیوسته مسعود پزشکیان در فرهنگستان علوم پزشکی، گفت: موضوعاتی که در فرهنگستان‌ها دنبال می‌شود و دغدغه‌های اعضای آن‌ها را می‌توان به دلیل آشنا بودن رئیس جمهور منتخب در دستور کار قرار داد.
وی افزود: باید صبورانه موضوع مرجعیت علمی را دنبال کنیم، ایجاد تمدن مرجع‌ساز و وحدت علوم نظرات مهمی است که در این نشست بیان شد و باید مورد توجه قرار گیرد.
مخبر دزفولی گفت: همچنین باید مشخص کنیم آیا کل‌نگری در علوم در زمانه کنونی امکان‌پذیر است تا پس از آن وحدت علوم را دنبال کنیم، دانشمندان علوم انسانی باید در این زمینه فکر کنند و با ارائه نظرات کارشناسی رویکردمان را در این زمینه مشخص کنند.
وی افزود: دو نگاه مبنامحور و عمل‌گرایانه درباره مرجعیت علمی مطرح است، اینها مغایر یکدیگر نیست اما باید مشخص کنیم که جمع نگاه عمل‌گرایانه و مبنامحور چه می‌شود و مدل بومی مرجعیت علمی چیست؟
رئیس فرهنگستان علوم با بیان اینکه باید درباره مفهوم علم به توافق برسیم، ادامه داد: آیت‌الله جوادی آملی، علم را عبارت از کشف حقیقت، واقعیت و پی بردن به معلوم می‌داند که از چهار روش تجربه و حس،‌ عقل، شهود و وحی قابل حصول است.
وی عنوان کرد: آیت الله جوادی آملی معتقد است که هر چند آنچه اکنون به عنوان علم رواج دارد تنزل کرده و در نتیجه معرفت‌شناسی طرفدار حس و تجربه به ابطال‌پذیری و اثبات‌پذیری محدود شده است، جنبه‌های نیمه تجربی و عقلی تجریدی و شهودی وحیانی رخت بربسته و در محدوده حس و تجربه علم خلاصه شده است. ایشان بیان می‌کند که البته امروزه از آن مرحله هم تنزل کرده و در حقیقت دیگر علم نیست و به صورت امر کاربردی درآمده است.
مخبر دزفولی ادامه داد: آیت الله جوادی آملی ویژگی علم اسلامی و بومی را تعریف می‌کند، علم مورد قبول ما علمی است که تعلیم و تعلم با رضای الهی باشد، هم معلم و متعلم برای رضای الهی علم را فرا بگیرند و کسب این علم را فریضه است. علم هنگامی اسلامی است که بر اساس آن عمل شود و مسیر صحیح را پیدا کند. ایشان مثال صحیح را در انرژی هسته‌ای نام می‌برد که اگر انرژی اتمی برای اهداف انسانی و ملی استفاده شود، همه توانمندی‌های علمی و فناوری‌های مرتبط با آن، اسلامی است؛ و اگر هدف، نسل‌کشی تخریب و از بین بردن انسان‌ها باشد، نه جایز است و نه مورد رضایت الهی.
وی افزود: آیت الله جوادی آملی نگاه معرفت‌شناسانه به علم را مطرح می‌کنند و معتقدند که بینش و گرایش مادی اولین آسیب را به انسان در بعد معرفتی می‌زند؛ سپس به علوم انسانی و بَعد از آن به علوم تجربی سرایت کرد. در این نگاه مرگ، پوسیده شدن و فنا و نیستی تلقی می شود و نه ورود به جهان دیگر؛ چون اساسا جهان ماورا و جهان پس از مرگ را قبول ندارند که مقابل تفکر الهی است.
رئیس فرهنگستان علوم بیان کرد: برای مرجعیت در بعد عملی و کاربردی نیازمند مدل و الگو هستیم، ممکن است مدل مشترک پیدا نکنیم؛ اما می‌توانیم جلسات مبنامحور را ادامه دهیم. زیست‌بوم مرجعیت از جامعه علمی تا نشر و شناسایی دانشمندان باید ساخته شود.
مخبر دزفولی گفت: باید درباره مرجعیت عمل‌گرایانه در کنار نگاه مبنامحور به تصمیم برسیم. برای ایجاد تراز جدید باید اندیشمندان بزرگ وارد میدان شوند و ما را به اجماع برسانند. برای مرجعیت در بخش کاربردی زودتر می‌توانیم به نتیجه برسیم. اندیشمندان در رشته ها و گرایش‌های گوناگون، الگوی مبنایی و عمل‌گرایانه خود را ارائه دهند تا بتوانیم تلاقی این دو را با مباحثه و بررسی و مدل مطلوب را بیابیم.

باید به تمدن مرجع‌سازی فکر کنیم
در ادامه جلسه، معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی درباره مرجعیت در علوم انسانی بیان کرد: مرجعیت به معنای رسیدن به بقیه نیست. با این رویکرد، مرجعیت محقق نمی‌شود، از طرفی اگر بخواهیم در کنار دیدگاه‌ها و مکاتب موجود، کار خودمان را ارائه دهیم، باز هم به مرجعیت نمی‌رسیم.
محمدهادی همایون تاکید کرد: وقتی مرجعیت حاصل می‌شود که برتری جدی ایجاد شود تا ناچار شوند به مقالات و حتی زبان فارسی مراجعه کنند. در مسیر مرجعیت، جهش علمی موضوعی جدی است.
وی با تاکید بر اینکه علوم انسانی می‌تواند مرجع باشد، گفت: برای مرجعیت در علوم انسانی باید دستاورد و نتایج آن در جامعه مشخص شود و مسائل را حل کند، این در حالی است که هنوز علوم انسانی سر سفره مردم نیامده است.
همایون ادامه داد: در مسیر مرجعیت علمی باید مشخص کنیم که علم مرجع، انسان مرجع یا فناوری مرجع را مدنظر است؟ پاسخ من این است که ما باید به تمدن مرجع‌سازی فکر کنیم.
معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی با تاکید بر ارتباط و اتصال بین علوم بیان کرد: وقتی مشخص شد که علوم مستقل نتیجه‌بخش نیستند، میان رشته‌ای‌ها را راه‌اندازی کردیم، همچنین مسئله‌محوری را دنبال کردیم.
وی با بیان اینکه برای وحدت علوم باید برنامه‌ریزی شود، عنوان کرد: در برخی از علوم معطوف به روش و برخی مبتنی بر الگوی استخراج‌شده، عمل می‌شود. برای ایجاد وحدت در این انواع علوم باید به جمع بندی برسیم.

گنجاندن روند مرجعیت علمی در نقشه جامع علمی کشور
در ادامه عضو فرهنگستان علوم پزشکی در این نشست بیان کرد: جمع‌بندی درباره مرجعیت علمی باید در سیاست‌گذاری کلان مانند نقشه جامع علمی کشور خودش را نشان دهد، هم اکنون که این نقشه در حال روزآمدسازی است باید به این نکته توجه شود.
باقر لاریجانی با طرح این سوال که آیا می‌خواهیم در همه علوم مرجع باشیم؟ عنوان کرد: باید برای مرجع شدن در همه علوم یا برخی از علوم به جمع‌بندی برسیم تا بتوانیم بر اساس آن برنامه‌ریزی کنیم.
وی با اشاره به اهمیت مرجعیت در علوم انسانی اضافه کرد: در شیعه، فقه و اصول پیش‌رو هستیم: اما نتوانستیم این پیش‌رو بودن را به جهان بشناسانیم. برای مرجع شدن در این زمینه‌ها باید اقدامات مختلف صورت گیرد.
لاریجانی با بیان اینکه باید نظرات علمی‌مان را منتشر کنیم، گفت: در موضوعات اسلامی باید مرجعیت خودمان را اثبات کنیم، محتواهای فراوانی در علوم اسلامی داریم که می‌توانیم آن‌ها را به صورت بین‌المللی منتشر کنیم، باید امکانات لازم را فراهم کنیم.

شناسایی و معرفی دانشمندان مرجع
عاون پژوهشی فرهنگستان علوم هم در این جلسه گفت: زمانی مرجع می‌شویم که فرد مرجع داشته باشیم، ابن سینا در زمانه خودش مرجع بود، اطرافش مدرسه فکری تشکیل شد.
علی اکبر صالحی ادامه داد: باید مشخص شود که از کجا باید شروع کنیم. آیا از فرد می‌توان شروع کرد، بعد از آن مدرسه تشکیل شود یا اینکه برعکس عمل کنیم؟ مثلا اگر می‌توانستیم پروفسور مریم میرزاخانی و افراد برجسته دیگر در حوزه ریاضی را به کشور برمی‌گرداندیم، امروز در ریاضی مرجع بودیم.
وی تصریح کرد:‌ برای مرجع شدن می‌توان از مدارس فکری هم شروع کرد، باید مشخص کنیم که در چه حوزه‌هایی می‌توانیم مرجع شویم، آنهایی که مرجع شدند را معرفی کنیم. دانشمندان قوی را شناسایی و ارتباط با اندیشکده‌های جهانی را فراهم کنیم، این‌گونه زودتر به نتیجه می‌رسیم.

تشکیل دبیرخانه دائمی مرجعیت علمی
پیمان صالحی، معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با پیشنهاد تشکیل دبیرخانه دائمی مرجعیت علمی بیان کرد: برای مرجعیت علمی باید در مجامع بین‌المللی مطرح باشیم و دانشمندان ما شناخته شوند؛ دستاوردهای آنها مورد استناد و استفاده در دانشگاه‌ها باشد.
محمدرضا شمس اردکانی، دبیر فرهنگستان علوم نیز در این نشست گفت: اولین عامل تمدن‌ساز علم است، بنابراین مرجعیت علمی مهم‌ترین مولفه تمدن‌ساز است، باید میراث مکتوب را به زبان روز فارسی ‌ دنیا کنیم در این مسیر می‌توان کلان طرح میراث مکتوب علوم مختلف را تعریف و تهیه کرد.