در دولت تدبیر و امید، همه راه‌ها از ایران می‌گذرد

موقعیت خاص ایران در امر ترانزیت بین‌المللی باعث شده است که توسعه بین‌المللی حمل و نقل از رویکردهای اساسی وزارت راه و شهرسازی دولت تدبیر و امید در برنامه‌های راهبردی باشد. در این راستا تلاش دولت‌های یازدهم و دوازدهم این بوده است که علاوه بر تعریف کوریدورهای جدید برای توسعه حمل‌ونقل بین المللی و ترانزیت‌ کالا و مسافر، زیرساخت‌های مورد نیاز آن را در داخل کشور نیز تامین کند.

در این گزارش نگاهی خواهیم داشت به نقش و جایگاه ایران در شبکه حمل و نقل آسیا و به ویژه آسیای میانه.

گذری به بزرگراه‌های آسیا و نقش ایران

پایگاه اطلاع رسانی دولت تصویری دقیق از مهمترین  بزرگراه‌های آسیا و نقش و جایگاه ایران در آن ارائه کرده است:

 بزرگراه ۱ AH: بزرگراه ۱ AH از توکیو ژاپن آغاز می­‌شود و پس از عبور از کشورهای چین، کـره، کشورهای جنوب شرق آسیـا، هندوستان، پاکستان، افغانستان و ایران تا غـرب ترکیه و شهرهای استانبول و ادیرنه ادامــه می­‌یابد و از مرز بلغارستان وارد بزرگراه E۸۰ در شبکه بزرگراهی اروپا می­‌شود.

بزرگراه ۸ AH : این بزرگراه به طول ۴.۸۱۷ کیلومتر از مرز بین روسیه و فنلاند شروع‌شده و به بندر امام در ایران منتهی می­‌شود که هشتمین بزرگراه مهم از کل شبکه بزرگراهی آسیا به شمار می­‌رود.

بزرگراه ۷۰ AH: طول این بزرگراه ۴.۸۳۲ کیلومتر است و از مرز روسیه و اوکراین آغاز و به بندرعباس ختم می‌شود.

بزرگراه ۷۱ AH : این بزرگراه نیز به طول ۴۲۶ کیلومتر از منطقه دلارام در افغانستان واقع در بزرگراه ۱ AH آغاز می­‌شود و در منطقه دشتک استان قزوین واقع در بزرگراه ۷۵ AH به پایان می­‌رسد.

بزرگراه ۷۲ AH : این بزرگراه طول ۱.۱۴۷ کیلومتر تهران را به بوشهر متصل می‌کند که با بزرگراه‌­های ۱ AH، ۲ AH و ۸ AH نیز هم مسیـر است.

 بزرگراه ۷۵ AH:  بزرگراه دیگری است که تجـان در ترکمنستان را به منطقه آزاد چابهار واقع در بزرگراه ۵ AH به طول ۱.۸۷۱ کیلومتر متصل می‌کند.

بزرگراه ۷۸ AH: عشق‌آباد در ترکمنستان واقع در بزرگراه ۵ AH نیز با پیمایش مسیری به طول ۱.۰۷۶ کیلومتر به شهر کرمان واقع در بزرگراه ۲ AH در ایران می­‌رسد و بزرگراه ۷۸ AH را تشکیل می‌­دهند.

بزرگراه ۸۲ AH :  طول این بزرگراه ۱.۲۶۱ کیلومتر است و از مـرز بین روسیـه و گرجستان آغاز می­‌شود و در شمال شهر خوی واقع در آذربایجان غربی در منطقه‌­ای بنام ایواوغلی در بزرگراه ۱ AH خاتمه می‌­یابد.

ایران دروازه جهان به آسیای میانه

بزرگراه‌های فوق در قالب کوریدورهای متفاوتی قرار گرفته و هر یک نقش و جایگاه خاص خود را دارند. برخی از آنها مانند کوریدور شمال-جنوب و کوریدور کتای دروازه ورود به آسیای میانه را شکل داده‌اند.

هرچند کشورهای این منطقه از آسیا  از پتانسیل بالایی به عنوان شرکای تجاری کشورمان برخوردار هستند، اما کاهش هزینه و کوتاهی زمان ارسال کالا به مقصد این کشورها و بلعکس و به ویژه اهمیت آنها برای دو ابر اقتصاد آسیا، یعنی چین و هند مهمترین انگیزه دولت‌ها در ایجاد کوریدورهای یاد شده است.

کوریدور شمال-جنوب

ایجاد کوریدور شمال-جنوب ابتدا در سال ۱۹۹۵ و با همکاری هند، ایران و ترکمنستان کلید خورد، اما بعدها با پیوستن روسیه و ۹ کشور دیگر شامل قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین، بلاروس، آذربایجان و عمان بسیار گسترده شد و از طریق شبکه‌ای وسیع از راه‌ها بخش‌های زیادی از آسیا و اروپا را به یکدیگر متصل می‌کند.

چابهار، بندری است که در جایگاه ارتباطی ایران در منطقه و به ویژه در کوریدور شمال-جنوب نقشی کلیدی دارد. این بندر به طور مستقیم یا غیر مستقیم در مسیر چندین شاه‌راه بین‌المللی واقع شده و به همین خاطر از آن به عنوان «دروازه بزرگ» به کشورهای محصور افغانستان و کشورهای آسیای میانه یاد می‌شود. این بندر مستعد اتصال مراکز تجاری در جنوب آسیا(هند)، خلیج فارس(دوبی) و آسیای میانه و افغانستان است. این بندر ۹۵۰ کیلومتر یا مرز افغانستان، و ۱۸۲۷ کیلومتر با سرخ در مرز ترکمنستان فاصله دارد.

کوریدور کتای

اگرچه نام افغانستان در محور شمال-جنوب به چشم نمی‌آید اما این کشور مکمل خوبی برای ایران، در دسترسی به کشورهای آسیای میانه است. کوریدور موسوم به «کتای»، ایران، افغانستان، تاجیکستان، و قرقیزستان را به یکدیگر وصل می‌کند. این مسیر نیز همچون محور شمال-جنوب بیانگر اهمیت کشورمان در اتصال آسیای میانه به دنیای بیرون است.

در سال ۲۰۱۱ در هشتمین نشست وزرای کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو) در عشق آباد و به درخواست افغانستان تصمیم به ایجاد کوریدور کتای گرفته شد.

 به گزارش ایرنا، این کریدور در نیمه دوم سال ۹۸ در دو مرحله از مسیر هند- چابهار- افغانستان و مسیر بندرعباس- افغانستان- تاجیکستان با استفاده از سند «کارنه تیر» به صورت آزمایشی افتتاح شد. اما در اواخر مرداد سال جاری، استفاده از کوریدور کتای با صادرات چای و تایر خودرو از ایران به ازبکستان آغاز شد و از مرحله آزمایشی عبور کرد. افتتاح این کوریدور علاوه، بر مزیت ترانزیتی و دست‌آوردهای اقتصادی آن که مورد حمایت «اکو- ایرو» نیز هست برای کشورمان به ارتقای امنیت همسایه شرقی نیز کمک شایانی خواهد کرد.

نکته دیگر د رمورد کوریدور کتای این است که ترانزیت کالا در این کوریدور بر اساس مواد کنوانسیون تیر(T.I.R) است. این کنوانسیون در سال ۱۹۵۹ زیر نظر شورای همکاری های اقتصادی سازمان ملل متحد ایجاد شد. در سال ۱۹۷۵ تجدید و اکنون به نام کنوانسیون تیر ۱۹۷۵ شناخته می شود.در حال حاضر ۵۸ کشور به صورت فعال از این سیستم حمل و نقل بین المللی استفاده می کنند.

قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون گمرکی مربوط به حمل و نقل بین‌المللی کالا تحت «کارنه»‌های تیر در ۱ خرداد ۱۳۶۳ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. در این قانون آمده است: به دولت اجازه داده می‌شود به کنوانسیون گمرکی مربوط به حمل و نقل بین‌المللی کالا تحت کارنه تیر(کنوانسیونT.I.R) منعقده در ژنو به تاریخ ۱۴ نوامبر ۱۹۷۵ برابر با ۲۳ آبان ماه ۱۳۵۶ مشتمل بر ۶۴ کاده و هشت ضمیمه ملحق و اسناد الحاق را تسلیم نماید.

افغانستان نیز در ماه سپتامبر ۲۰۱۳ عضویت اش را فعال و حق استفاده از این سیستم را برای خود حفظ کرده است.

از مهمترین ویژگی کنوانسیون تیر عبور کالا از کشورهای مابین مبدأ و مقصد بدون تشریفات گمرکی است که نقش مهمی در کاهش زمان و هزینه حمل و نقل دارد.