به گزارش ایرنا، آغاز به کار جو بایدن به عنوان چهل و ششمین رییس‌جمهوری آمریکا که در کشور افغانستان با حساسیت خاصی دنبال می‌شود، با واکنش‌هایی در افغانستان روبه‌رو شده‌است. بایدن سومین رییس‌جمهور در آمریکا پس از اوباما و ترامپ است که با میراث دولت جرج دبلیو بوش در افغانستان رو به رو می‌شود، اما اکنون چالش‌های اصلی دولت بایدن ناشی از سیاست‌های دولت ترامپ از جمله توافق جنجالی سال گذشته با گروه طالبان است.
رویکرد دولت ترامپ شامل حفظ فشار نظامی بر شورشیان طالبان و همچنین تشدید تعامل‌های دیپلماتیک از جمله با پاکستان بود که منجر به مذاکرات مستقیم واشنگتن با گروه طالبان در سپتامبر ۲۰۱۸ تحت رهبری زلمی خلیل‌زاد از سوی آمریکا و ملابرادر از سوی طالبان و در نهایت توافق اسفند ۹۸ (فوریه ۲۰۲۰) بین آمریکا و طالبان شد.
توافق دولت سابق آمریکا با طالبان هرچند توافق کاملی نیست و انتقادهایی نیز از جمله در خصوص نادیده گرفتن دولت کابل و مشروعیت بخشیدن به طالبان برانگیخت، اما بر چهار محور اصلی متمرکز بود از جمله تعهد طالبان به جلوگیری از فعالیت گروه‌هایی مانند القاعده و داعش در خاک افغانستان، برنامه زمانی برای خروج نیروهای آمریکایی تا اوایل سال ۲۰۲۱ / بهار ۱۴۰۰، آغاز مذاکرات صلح بین دولت افغانستان با گروه طالبان و تعهد کاهش خشونت. در همین چهارچوب دولت و مقامات آمریکا و افغانستان بطور جداگانه بر لزوم آتش بس تاکید کرده‌اند.
هدف‌های مشخص شده در توافق ترامپ با طالبان، با هدف‌های دولت اوباما و مطالبی که بایدن در گذشته مطرح کرده است تفاوت زیادی ندارند، اما تاکتیک‌های اجرایی و مذاکراتی ترامپ جنجالی بوده و دردسر ساز شده است. بایدن بهار گذشته در یادداشتی در "فارن افرز" تاکید کرد که آمریکا باید "اکثریت بزرگ" نیروهای خود را از افغانستان خارج سازد و منافع خود را بصورت محدود حول موضوع "مقابله با تروریسم" تعریف کند.
ضرب‌الاجل خروج کامل نیروهای آمریکایی در حالی نزدیک می‌شود که سایر شروط توافق دولت ترامپ با طالبان از جمله کاهش خشونت و ایجاد نظم نوین سیاسی در افغانستان محقق نشده و به باور کارشناسان، سیاست‌های عجولانه و توییت‌های نابهنگام ترامپ با هدف‌های انتخاباتی تاحدی موجب مخدوش شدن فضای گفت‌وگوهای سیاسی و سوء استفاده‌های طالبان و ایجاد نگرانی‌هایی در افغانستان شده است. حتی برخی منابع آمریکایی از جمله اندیشکده شورای آتلانتیک هم در گزارشی اذعان کردند که سیگنال‌ها و اقدامات ترامپ موجب جسور شدن طالبان و تشدید عملیات نظامی از جمله ترورهای هدفمند مقامات، خبرنگاران و فعالان جامعه مدنی در افغانستان شده است.
نشریه نیویورکر هم در گزارشی خاطرنشان کرد که توافق صلح ترامپ با طالبان تا الان عمدتا به نفع طالبان بوده و این گروه حملات به نیروهای امنیتی دولت کابل را تشدید کرده است. بسیاری از مقامات دولتی نیز طالبان را مسئول موج ترورهای خبرنگاران و فعالان مدنی می‌دانند. همچنین برخی کارشناسان می‌گویند که خروج نیروهای آمریکایی و آزادی پنج هزار زندانی طالبان موجب تقویت نظامی طالبان و افزایش اعتماد به نفس این گروه شده است.
بازبینی دولت بایدن در توافق دولت ترامپ و هشدار طالبان درباره تصمیم‌های سخت
شورای امنیت ملی آمریکا روز جمعه تایید کرد که "جیک سولیوان" مشاور امنیت ملی دولت جدید این کشور در تماس با "حمدالله محب" همتای افغان خود روشن ساخته که آمریکا قصد دارد توافق دولت ترامپ با طالبان را مورد بازبینی قرار دهد و بررسی کند که آیا طالبان به تعهدات خود پایبند بوده است یا خیر.
سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا گفت: سولیوان تاکید کرده که آمریکا با یک تلاش دیپلماتیک قوی و منطقه‌ای، از فرایند صلح حمایت خواهد کرد که هدف آن کمک به هر دو طرف برای رسیدن به یک حل و فصل سیاسی پایدار و عادلانه و آتش‌بس دائمی خواهد بود. به گفته این سخنگو، سولیوان در باره حمایت آمریکا برای محافظت از "دستاوردهای فوق‌العاده" زنان و دختران افغان هم گفت وگو کرده است.
خبر بازبینی دولت بایدن در توافق دولت سابق با طالبان چند روز پس از آن منتشر شد که "آنتونی بلینکن" نامزد وزارت خارجه دولت بایدن در جلسه استماع کمیته امور خارجی مجلس سنا گفته بود که دولت بایدن می‌خواهد "به این جنگ موسوم به «جنگ همیشگی» پایان بدهد" اما در عین حال می‌خواهد "برخی ظرفیت‌ها را برای برخورد با هرگونه ظهور مجدد تروریسم که در وهله اول موجب آمدن آمریکا به افغانستان شد، حفظ کند" .
در حال حاضر تنها دو هزار و ۵۰۰ سرباز آمریکایی در افغانستان حضور دارند که پایین‌ترین تعداد نیرو از زمان آغاز مناقشه در ۲۰ سال پیش تا کنون است. طالبان پیشتر به برخی رسانه‌های غربی گفته بود که چنانچه تا بهار آینده تمام نیروهای خارجی از افغانستان خارج نشوند، این گروه مجددا حملات به نیروهای بین‌المللی را آغاز خواهد کرد.
اما از سوی دیگر، گروه طالبان از دولت بایدن خواست به توافق دولت بایدن برای خروج نیروها از افغانستان احترام بگذارد. "محمد نعیم" از سخنگویان ارشد دفتر سیاسی طالبان در قطر گفت: اکنون باید گام‌هایی برای پایان دادن به جنگ - و نه طولانی کردن آن - برداشته شود و توافق مزبور (طالبان با دولت ترامپ) برای همین هدف بوده است. وی افزود: فقدان اجرای کامل این توافق می‌تواند بر فرایند جاری مذاکرات تاثیر بگذارد. خبرگزاری رویترز هم به نقل از یک مقام طالبان گزارش داده است که "اگر طرف آمریکایی به تعهداتش در خصوص خروج نیروهای این کشور از افغانستان پایبند نباشد، ناچار خواهیم بود تصمیم‌های سختی در این خصوص بگیریم. "
مقام‌های آمریکایی و افغانستانی اسفند ماه سال گذشته (۲۹ فوریه ۲۰۲۰) اعلام کردند که آمریکا و متحدانش در ناتو نیروهایشان را طی ۱۴ ماه از افغانستان خارج خواهند کرد در صورتی که طالبان به تعهداتش بر اساس توافقی که در دوحه امضاء کرده پایبند باشد. پنج هزار زندانی گروه طالبان نیز براساس همین توافقنامه از زندان‌های دولت افغانستان آزاد شدند که اکنون دولت مدعی است شمار زیادی از آنها به میدان جنگ برگشته‌اند.
اکنون به نظر می‌رسد که دولت جدید آمریکا در نظر دارد موضع سخت‌تری در برابر طالبان اتخاذ کند و خروج بیشتر نیروها را به کاهش ملموس خشونت‌ها و پیشرفت عینی در مذاکرات سیاسی و همچنین تعهدات محکمی درباره عدم فعالیت گروه‌های تروریستی مانند القاعده در افغانستان مشروط سازد که البته این موضع به نوبه خود می‌تواند به سخت‌تر شدن مواضع طالبان در برابر طرف‌های خارجی و آشفتگی بیشتر در دورنمای سیاسی و فرایند صلح در افغانستان منجر شود.
در این حال منابع خبری در افغانستان اعلام کردند که زلمی خلیل‌زاد فرستاده ویژه آمریکا در امور صلح افغانستان، در دولت جدید آمریکا نیز به کارش ادامه می دهد. این رسانه‌ها خاطرنشان کردند که این یک حرکت معمولی نیست زیرا هر دولت تازه ای در چنین سمت‌هایی تغییر ایجاد می کند و افراد وابسته به خودش را منصوب می‌کند، اما اقدام دولت بایدن برای حفظ خلیل‌زاد در سمتش در حال حاضر نشان‌دهنده تعهد ابتدایی برای حفظ پایبندی آمریکا به توافقنامه صلح آمریکا با طالبان است. این در حالی است که در سفر اخیر خلیل زاد به کابل در روزهای پایانی دولت ترامپ، اشرف غنی رئیس جمهوری افغانستان حاضر به ملاقات با وی نشد.
درخواست پاکستان از بایدن برای پایبندی به خروج نیروها از افغانستان
این درحالی است که مذاکرات مستقیم بین دولت افغانستان و گروه طالبان در دوحه قطر ادامه دارد، اما پیشرفت زیادی حاصل نشده است. در هفته‌های اخیر خشونت و حملات بمب‌گذاری در نقاط مختلف افغانستان افزایش یافته و دولت کابل گروه طالبان را مسئول خشونت‌ها می‌داند. به گزارش شبکه الجزیره قطر، پاکستان تسهیل کننده مذاکرات بین افغان‌ها و همچنین گفت‌وگوهای آمریکا - طالبان بوده و اکنون از آمریکا خواسته که به توافق‌ها پایبند بماند.
شاه‌محمود قریشی وزیر امور خارجه پاکستان در گفت وگو با این شبکه خبری گفته که کشورش امیدوار به تعامل بیشتر با دولت جدید آمریکا است و همچنین از جو بایدن خواست که فرایند صلح افغانستان و خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان را پیگیری کند. قریشی افزود: به گمانم آنها (دولت بایدن) باید درک کنند که فرصتی در افغانستان وجود دارد و باید در ادامه کاری که آغاز شده استقامت کنند و مسائل را معکوس نکنند، بلکه کارها را به پیش ببرند زیرا پس از زمانی طولانی حرکت در مسیر درست را شروع کرده‌ایم.
دولت ترامپ رئیس جمهوری سابق آمریکا از طریق توافقی با طالبان در فوریه سال گذشته میلادی (اسفند ۹۸) خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان را شتاب بخشید و اکنون دو هزار و ۵۰۰ سرباز آمریکایی در افغانستان حضور دارند. مطابق توافق سال گذشته قرار است تمام نیروهای آمریکایی تا ماه آوریل (فروردین ۱۴۰۰) خارج شوند اما وزارت دفاع آمریکا بتازگی گفته که اگر خشونت‌ها در افغانستان فروکش نکند، خروج نیروها ممکن است به تعویق افتد.
در این حال وزیر امور خارجه پاکستان گفت: ما نگران هستیم زیرا احساس می‌کنیم که خشونت می‌تواند فضا را خراب کند. وی افزود: کارهای زیادی انجام داده ایم؛ ما برای ایجاد فضای تسهیل کننده فرایند صلح واقعا عقب نشستیم. وزیر خارجه پاکستان در عین حال "خرابکارها" را مسئول خشونت‌ها در افغانستان دانست و گفت که آنها بازیگران داخلی آن کشور هستند که از اقتصاد جنگ سود برده‌اند و همچنین مدعی شد "عناصری از خارج وجود دارند که همانند ما دیدگاهی برای یک افغانستان با صلح و ثبات ندارند" .
مردم افغانستان در بیم و امید روزهای دشوار و در آرزوی صلح و آرامش
رهبران افغان آغاز به کار جوبایدن را تبریک گفته و خواستار همکاری دولت بایدن برای صلح شده‌اند. اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان ساعاتی پس از مراسم سوگند جو بایدن، در پیامی توییتری از یک مشارکت تازه با ایالات متحد امریکا سخن گفت و افزود که افغانستان در کنار هم‌پیمان راهبردی‌اش ایستاده‌است. عبدالله عبدالله رییس شورای عالی صلح افغانستان نیز گفته‌است که مشتاقانه منتظر همکاری‌های دولت بایدن دربارۀ صلح، ثبات و حقوق‌بشر است.
چهره‌های سیاسی در افغانستان نیز با نگرانی مترصد مواضع و اقدامات دولت جدید در آمریکا هستند. رحمت‌الله نبیل رییس پیشین امنیت ملی افغانستان گفته است: "تا به حال موضع جدید ایالات متحده امریکا روشن نیست. ممکن است حرف‌هایی از هر دو طرف گفته شود اما تا وضعیت روشن نشود و سیاست دولت جدید در قبال افغانستان و بحث صلح معلوم نشود، گمان می کنم که همین وضعیت به همین شیوه دوام خواهد یافت." عتیق‌الله بریالی معاون پیشین وزارت دفاع ملی افغانستان نیز گفت: "احتمالأ تیم جدید به تعاملات منطقه‌ای بپردازد که بخت فشار بر طالبان و پاکستان را بیشتر سازد و در آن صورت این امید می‌تواند شکل بگیرد که صلح یا مذاکرات منتج به یک وضعیت غیرجنگی شود."
در همین حال بنا به گزارش رسانه‌های آمریکایی، انتظار می‌رود که تیم سیاست خارجی دولت جدید آمریکا همچنین این پیام را به رهبران کابل منتقل کنند که آمریکا چک سفیدی به کابل نخواهد داد بلکه تداوم حمایت‌های مالی و نظامی واشنگتن منوط به تشدید تلاش‌ها برای یافتن یک راه حل سیاسی خلاقانه و پایان خصومت‌ها خواهد بود. در این میان رهبران دولت افغانستان و همچنین مخالفان و فعالان مدنی و رسانه‌ها در کابل باید بر اختلافاتی که موجب مخدوش شدن توانایی دولت برای مذاکرات موثر و تحقق اصلاحات ضروری امنیتی و حکومتی شده است، فائق آیند.
در این حال مردم افغانستان خاطره بدی از اظهارات بایدن هم دارند. به گزارش برخی رسانه های آمریکا از جمله "سی ان اس نیوز" بایدن در اواخر شهریور ماه ۹۸ در جریان یک مناظره انتخاباتی مدعی شد که افغانستان سه کشور متفاوت است که نمی توان آنها را در کنار هم قرار داد. بایدن در جریان مناظره نامزدهای حزب دموکرات انتخابات ریاست جمهوری آمریکا با بیان این ادعا همچنین گفت که کشور پاکستان کنترل سه استان شرقی افغانستان را در دست دارد. وی همچنین پیشنهاد کرد که نیروهای آمریکایی از افغانستان خارج شوند و پاکستان پایگاه هایی در اختیار آمریکا قرار دهد تا از آنجا اطمینان حاصل شود که تروریست ها بار دیگر از خاک افغانستان برای حمله به آمریکا استفاده نخواهند کرد.
بر اساس گزارش این رسانه ها، بایدن با بیان اینکه با افزایش نیروها در افغانستان (در زمان اوباما) مخالف بوده است، گفت: معنی اعزام نیروی ما به افغانستان این بود که می خواهیم این کشور را یکپارچه نگاه داریم اما این کشور را نمی توان یکپارچه نگاه داشت. این (افغانستان) سه کشور متفاوت است که پاکستان سه استان آن در مالکیت خود دارد و (شبکه تروریستی) "حقانی" آن را اداره می کند. به گزارش رسانه های آمریکایی، این اظهارات بایدن یادآور اظهارات مشابهی در حدود یک دهه پیش درباره عراق است. بایدن که در آن هنگام عضو مجس سنای آمریکا بود طرفدار تجزیه عراق به سه منطقه خودمختار شیعه، سنی و کردنشین بود. بایدن از طراحان قطعنامه غیرالزام آوری در این زمینه بود که به تصویب سنا هم رسید اما سفارت آمریکا در بغداد هشدار داد هرگونه تلاشی برای تجزیه عراق موجب خشونت و خونریزی بیشتر خواهد شد.
اکنون مردم و مقامات افغانستان منتظرند تا ببیند دولت بایدن در عمل چه رویکردی در قبال صلح افغانستان و مذاکرات با طالبان در پیش خواهد گرفت. "رینا امیری" از کارشناسان امور افغانستان در وزارت امور خارجه دولت اوباما به نیویورکر گفت که "دولت ترامپ بطور یکجانبه امتیازات زیادی داده، بدون اینکه امتیاز معناداری از طالبان بگیرد. وی گفت: دولت بایدن با متوقف کردن خروج بیشتر نیروها و مشروط کردن آن به مذاکرات همراه با حسن نیت طالبان، می‌تواند بختی برای پیشرفت مذاکرات صلح ایجاد کند.
"ولی نصر" استاد دانشگاه جانز هاپکینز آمریکا که در دولت اول اوباما درخصوص افغانستان و پاکستان تلاش کرده است نیز ابراز تردید کرد که مذاکرات جاری منجر به صلح و ثبات شود. وی هشدار داد که طالبان از خواسته‌های سیاسی خود کوتاه نیامده و بر این گمان است که آمریکا می‌خواهد از افغانستان دست بشوید و برود و در این شرایط شکست مذاکرات در غیبت نیروهای خارجی منجر به جنگ داخلی چندجانبه، هرج و مرج و بحران انسانی همانند دهه ۱۹۹۰ میلادی در افغانستان خواهد شد.
از سوی دیگر، دولت کابل همچنان امیدوار است بایدن مسیر ترامپ در تعامل با طالبان را ادامه ندهد و به اتحاد به اصطلاح استراتژیک خود با دولت افغانستان بازگردد، اتحادی که مبنای آن را حمایت گسترده نظامی، سیاسی و مالی آمریکا از دولت افغانستان تشکیل می دهد و توافق آمریکا و طالبان که در دوره ترامپ به دست آمد در آن هیچ جایگاهی ندارد.
این درحالی است که آغاز مذاکرات دولت کابل و طالبان هر چند پیشرفت قابل ملاحظه‌ای نداشته، اما در صورت اتخاذ رویکرد واقع‌بینانه و یک دیپلماسی چندجانبه و رویکرد صحیح منطقه‌ای از سوی دولت بایدن می‌تواند افق‌های تازه‌ای را پیش روی صلح و ثبات در افغانستان و منطقه بگشاید.
در همین حال، بنا به گزارش رسانه‌های افغانستان، شهروندان این کشور هم انتظار دارند که دولت جدید در واشنگتن به پیشرفت روند صلح افغانستان کمک کند. اکنون در شرایطی که دولت جدید آمریکا وعده بازبینی و بررسی توافق دولت سابق با طالبان را داده و طالبان نیز به نوبه خود هشدارهایی را مطرح کرده است، مردم افغانستان همچنان در بیم و امید روزها و ماه های آینده و با این سوال رو به رو هستند که آیا سرانجام پس از ۲۰ سال صلح و آرامش در این کشور جنگزده برقرار خواهد شد؟
نظر شما