سیمون؛ استراحتگاهی در مسیر ابریشم

طبق نظر کارشناسان حوزه میراث فرهنگی، کاروانسرای سیمون مهاباد به همراه کاروانسرای نفت ارومیه، کاروانسرای کوزه رش سلماس و کاروانسراهای «شاه عباسی» و «دره‌خان» خوی اقامتگاه‌های شناسایی شدۀ احتمالیِ بین راهی محور فرعی B۲ جاده ابریشم در شمالغرب و استان آذربایجانغربی هستند که از شهر مراغه شروع و پس از طی شهرهای میاندوآب، مهاباد، ارومیه و سلماس به شهر خوی متصل و از آنجا یا از طریق محور خوی - ماکو به سمت نخجوان پایتخت ارمنستان رفته و یا از طریق مسیر خوی - جاده قطور به سمت وان و قسطنطنیه در ترکیه امتداد پیدا کرده‌اند.

این کاروانسراها برای تامین امنیت و رفاه بازرگانان در مسیر جاده ابریشم که به عنوان بزرگترین شبکه بازرگانی دنیا با اهداف تجاری، بخش‌های مختلف آسیا را به هم مرتبط می‌کرد و همه آنها را به شمال آفریقا و اروپا پیوند می داد، احداث شده بود.
امروزه نشان کمتری از کاروانسرای «سیمون» مهاباد باقی مانده و این بنای تاریخی - تجاری این شهر اکنون روزگار خوشی ندارد و دست خوش تغییراتی شده و از طرفی دیگر دوستداران بناهای تاریخی و فرهنگی مهاباد می‌خواهند این بنا ساماندهی و به عنوانی سندی بر تاریخی باشکوه تجاری شهر به یکی از جاذبه گردشگری تبدیل شود.

اما این بنای تاریخی که روزگاری عامل اصلی رونق و ایجاد کسب و کار در مهاباد بود، اکنون به پارکینگی مخروبه در قلب پر افتخار این شهر تبدیل شده و گویی از دنیای پراز پیشرفت و هیاهوی بیرون خبری ندارد.

این کاروانسرا که روزی مرکز داد و ستد در غرب کشور و منبعی معتبر برای تعیین نرخ و بازرگانی در این منطقه به شمار می‌رفت، اکنون بی رمق و طرد شده روزگار پایانی خود را سپری می‌کند که برای سر پا شدن دوباره نیاز به همت مسوولان و متولیان امر از جمله میراث فرهنگی و شهرداری دارد.

قرار گرفتن ۲ بنای تاریخی دیگر از جمله مسجد سوور و حمام میرزا رسول (موزه مردم شناسی) در نزدیکی کارونسرای «سیمون» مهاباد اشتیاق علاقمندان را برای احیای دوباره آن بیشتر کرده و اینکه بازسازی و ساماندنی این بنا به یکی از مطالبات مردمی از مسوولان تبدیل شده است.

اهمیت کاروانسرای «سیمون» و دغدغه‌های دوستداران آثار تاریخی و فرهنگی مهاباد را بهانه تهیه گزارشی از این کاروانسرای تاریخی قرار دادم و یک روز دوربین عکاسی را برداشتم و برای تهیه گزارش راهی سیمون شدم.

درب بزرگ و چوبی کاروانسرای «سیمون» مهاباد در بازار سنتی (تاریکه بازار) قرار دارد و در طول روز باز است، در مقابل درب ورودی آن دستفروشان بساط پهن کرده بودند، پس از گذشتن از چند پله به سمت پایین وارد کاروانسرا شدم، در قسمت ورودی ایوانی با ستون‌ها و سقفی چوبی قرار دارد که گواه قدمت بنا را می‌دهد.
کاروانسرای «سیمون» علاوه بر این درب، یک ورودی دیگر از راسته قصابان دارد که خودروهای سبک و سنگین وارد محوطه آن می‌شوند، در چهار طرف کاروانسرا حدود ۲۰ غرفه یا مغازه از قدیم باقی مانده که اکنون مشاغل متفاوتی از کارگاه نجاری تا میوه فروشی و فروش غله در آن برپاست و چند غرفه هم بیشتر حالت انباری دارد.
در ابتدای ورود با یکی از مغازه‌داران به نام سیروان الیاسی زاده آشنا شدم وی نیز دغدغه ساماندهی کاروانسرای سیمون را داشت.

وی گفت: هم اکنون مشکل ما این است که مالکان اصلی این کاروانسرا فوت کردند و وارثان نیز که تعدادشان ۳۰ تا ۴۰ نفر است هر کدام درخواست‌های متفاوتی دارند.

ما از ساماندهی کاروانسرای حمایت می‌کنم اما قبل از ساماندهی باید نقشه ساماندهی و نحوه آن با هماهنگی مغازه داران انجام گیرد و در این صورت این طرح می‌تواند موفق باشد و مالکان هم هزینه‌ای برای ساماندهی پرداخت کنند.

یکی از مغازه داران کاروانسرای «سیمون» به نام کمال رشیدپوری نیز گفت: سیمون اگر یکی از ۱۰ صفحه اصلی شناسنامه مهاباد نباشد یکی از برگ‌های مهم این شناسنامه و هویت این شهر است و بیش از ۳۷۰ سال قدمت دارد.
وی در کنار تابلوی بزرگ معرق‌کاری ایستاده بود و افزود: برخی روایت‌ها وجود دارد که بازارگان از بغداد و سلیمانیه و اربیل عراق و از اصفهان و شیراز برای خرید و فروش مازو و خشکبار به این کاروانسرا آمده و داد و ستد می‌کردند و طبق اسناد موجود کالاها از مبدا سیمون به کشورهای مختلف صادر شده است.

این استاد برجسته معرق‌کاری که حدود ۲۵ سال است در این زمینه هنرجویان را آموزش می‌دهد در نظر دارد با برپایی نمایشگاهی از آثار خودش توجه مسوولان را برای ساماندهی کاروانسرا سیمون جلب کند.
وی افزود: این‌بار می‌خواهم با زبان هنر اعتراض خود در زمینه وضعیت نابسامان سیمون را به گوش مسوولان برسانم.

صدای خش خش اره مویی استاد بر روی پیکره چوب و درست کردن قطعه کوچکی از تابلوی معرق‌کاری وی نشان از صبر و حوصله‌اش در کنار پایداری و استواری برای رسیدن به هدفش را نشان می‌دهد.

سیمون هم عصر با مسجد سوور و حمام میرزا رسول است

رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مهاباد در خصوص وضعیت این بنای تاریخی گفت: آثار برجای مانده در کاروانسرای سیمون مهاباد نشان می‌دهد همزمان با ۲ بنای تاریخی دیگر این شهر از جمله مسجد تاریخی سوور و حمام میرزا رسول احداث شده است.
ناصر صدفی افزود: با توجه به اینکه مهاباد در مسیر فرعی جاده ابریشم قرار داشت و بسیاری از کاروان‌ها برای رسیدن به مسیر اصلی باید از مسیر مهاباد عبور می‌کردند، بنابراین کاروانسرای سیمون محلی برای استراحت بازارگانان و تجار بوده است.
وی اضافه کرد: احداث مسجد و حمام بزرگ در آن دوران در این منطقه یکی از معماهای کارشناسان حوزه میراث فرهنگی بود که شناسایی و وجود کاروانسرای سیمون کلید حل آن شد، بازگانان در این کاروانسرا استراحت کرده و پس از استحمام در حمام میرزا رسول در مسجد سوور به عبادت می‌پرداختند.
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مهاباد گفت: وجود بازار بزرگ سرای شافعی که در سال ۱۳۵۲ دچار آتش‌سوزی و تخریب شد، به رونق کاروانسرای «سیمون» افزوده بود این محل بزرگترین بازار جمع آوری و ارسال «مازو» که از جنگل‌های این منطقه برداشت می‌شد، بود.
صدفی در خصوص تاریخچه کاروانسرای «سیمون» یادآور شد: هر چند این کاروانسرا کتیبه‌ای ندارد اما شکل معماری و قدمت آن بسیار نزدیک به مسجد سوور و حمام میرزا رسول است و به احتمال زیاد در یک دوره ۵۰ ساله با این بناها ساخته شده باشد و بیش از ۳۵۰ تا ۴۰۰ سال قدمت دارد.

وی با اشاره به وجود ۲ استراحتگاه دیگر در مهاباد اظهار کرد: کاروانسرای «کوخ کورتک» در نزدیکی روستای «کانی سفید» همانند سایر کاروانسراهای کشور به سبب عبور جاده ابریشم از ارزش و جایگاه خاصی در میان باور و عقاید مردم منطقه برخوردار بود و تکه سنگ‌های آن بازگو کننده وقایع و درس‌های آن دوران است.

صدفی ادامه داد: مقبره بداق سلطان نیز در گذشته به منظور مکانی برای استراحت کاروانیان در شمال مهاباد احداث شده بود و وجود این سه کاروانسرا در مهاباد این شهر را قطب اقتصادی در منطقه تبدیل کرده بود.

وی در خصوص وضعیت نابسامان کنونی کاروانسرای سیمون مهاباد نیز افزود: بازسازی بناهای تاریخی مانند کاروانسرای «سیمون» بسیار هزینه بردار است و میراث فرهنگی به تنهایی توانایی انجام آن را ندارد.

صدفی تاکید کرد: در قالب تفاهم‌نامه مرمت و بازسازی اماکن تاریخی با شهرداری مهاباد کار ساماندهی حوضخانه های تاریخی و کاروانسرای «سیمون» با نظارت میراث فرهنگی در دستور کار قرار دارد.

آثار تاریخی مهاباد نیاز به مرمت و بازسازی دارند

رییس شورای اسلامی شهر مهاباد گفت: هم اکنون در مهاباد بیش از ۵۰ هزار واحد ساختمانی جدید دایر شده اما بناهای تاریخی این شهر مظلوم واقع شده‌اند در حالیکه نیاز به مرمت و بازسازی دارند.

آرش شهابی افزود: در قالب این تفاهم‌نامه امسال پنج میلیارد ریال برای بازسازی بناهای تاریخی مهاباد مصوب شده بود که در گام نخست بازسازی حوضخانه رستم‌بیگ در دستور کار قرار گرفت و پس از پایان آن کار ساماندهی کاروانسرای سیمون آغاز خواهد شد.
وی اضافه کرد: برای بازسازی کاوانسرای سیمون نقشه اولیه تعیین شده و با استفاده از مصالح ساختمانی همگون و با طراحی اسلامی سنتی این کاروانسرا بازسازی خواهد شد و حتی برخی از کاربری‌های آن نیز تغییر پیدا خواهد کرد.

رییس شورای اسلامی شهر مهاباد گفت: نظر اعضای شورای اسلامی شهر و شهردار بر این است که این کاروانسرا پس از بازسازی به محلی برای تهیه و عرضه صنایع دستی تبدیل شود و از حالت پارکینگ و انباری خارج شود و در کنار حمام میرزا رسول و سایر آثار تاریخی این شهر به جاذبه گردشگری تبدیل شود.

هم کنون کاروانسرای سیمون مهاباد با دنیای از شکوه و عظمت گذشته خود به انباری متروله تبدیل و در حال تخریب است و هر روز شکاف زخم‌های آن بیشتر و بیشتر می‌شود از طرفی دیگر برخی مالکان آن هم گویی چشم انتظار تخریب کامل و بازسازی آن به شکل بازارهای امروزی و بدون نام و نشانی از سیمون هستند.

این در حالی است که طبق ماده ۹۸ قانون برنامه ششم توسعه، مالکان بناهای تاریخی، باید برای حفاظت از این بناها از محل اعتبارات خود بودجه‌ای را در نظر بگیرند و در صورت بی‌توجهی به این وظیفه دادستانی می‌تواند مالکان بناهای تاریخی را به خاطر این کوتاهی محکوم کند.

حال باید منتظر ماند و دید که آیا مسوولان و متولیان امر گامی برای احیای دوباره کاروانسرای سیمون بر می‌دارند و آن را ساماندهی و احیا می‌کنند و یا اینکه کفه دیگر ترازوی مالکان برای تخریب کامل این بنای تاریخی سنگینی بیشتری دارد.

مهاباد ۹۲ اثر تاریخی ثبت شده ملی دارد که علاوه بر کاروانسرای سیمون، سد مهاباد، غار سهولان، تالاب بین‌المللی کانی‌برازان، موزه مردم‌شناسی و حمام میرزا رسول، دخمه سنگی فخریگاه، برده کنته و مسجد سوور (جامع) از مهم‌ترین اثرهای تاریخی و جاذبه‌های گردشگری این شهرستان است.

مهاباد با ۲۶۰ هزار نفر جمعیت در جنوب آذربایجان‌غربی قرار دارد.