آیا بدون آموزش روخوانی هم می‌توان قرآن را یاد گرفت؟

مدتی پیش مستندی با عنوان تو بر کدام نمط، قرآن خوانی؟ در ایرنا منتشر شد که در این فیلم برخی کارشناسان به بیان دیدگاه های خود درباره وضعیت آموزش روخوانی قرآن در کشور و راه های بهبود بخشیدن به وضعیت موجود پرداختند. حالا فرصتی دست داد تا به مرور برخی از مطالب تخصصی این مستند بپردازیم تا هم کارشناسان و معلمان قرآنی با دیدگاه های مختلف آشنا شوند و هم فعالان حوزه آموزش قرآن در مساجد و پایگاه های مردمی به نکات ریز و درشتی توجه کنند که ممکن است راهگشا باشد.

در گذشته ای نه چندان دور به بهانه برگزاری هزارمین کرسی تلاوت روزانه اذان گاهی در مسجد امام خمینی (ره) بازار تهران، با یک چهره قرآنی به نام حجت الاسلام سیدمحمدجواد موسوی درچه ای آشنا شدیم و در مستند اخیر هم پای نظرات او نشستیم که او، علاوه بر بیان تجربیاتش به ذکر خاطراتی پرداخت. بیش از ۳۰ سال است که موسوی درچه ای در شهرری و همچنین ورامین با برگزاری کلاس های قرائت قرآن، صدها شاگرد پرورش داده که برخی از آنان رتبه های ملی و بین المللی را کسب کرده و برخی هم بی سر و صدا در گوشه ای از این مملکت مشغول آموزش قرآن به کودکان و نوجوانان هستند. خودش می گوید آمار شاگردانش از دستش در رفته و فقط چند نفر را به عنوان نمونه معرفی کرد که در قرائت قرآن همچون ستاره هایی در آسمان تلاوت به شمار می روند.

موسوی درچه ای که خود را سرباز قرآنی رهبر انقلاب به ویژه در جهاد تبیین می داند، در ۳۰ سال گذشته هر صبح جمعه تا ساعت ۱۲ برای قرآن آموزان کلاس می گذارد و در میان تدریسش به اتفاق های فرهنگی و گزارش هفتگی و به ویژه تبیین صحبت های قرآنی رهبر معظم انقلاب می پردازد.

وی از پیگیری هایش برای پخش تلاوت های زنده در مکان های مقدس به عنوان یکی از برنامه های خود از اوایل دهه ۷۰ یاد کرد و گفت: موضوع تلاوت های زنده را با برخی قاریان در حرم حضرت عبدالعظیم شروع کردیم که قرآن می خواندند و اذان می گفتند. وقتی مدرسه می رفتم و از رادیو یا تلویزیون اذان پخش می شد، مادرم آن را خاموش می کرد و می گفت خودتان اذان بگویید و چنین فضایی در منزل ایجاد می شد. این برنامه سال ها به عنوان ندای ملکوت در حرم اجرا شد و زمانی که مادرم در بستر بیماری بود، گفتم آرزوی شما محقق شد و او می گفت اگر رئیس جمهور شوم، می گویم رادیو و تلویزیون، اذان را به صورت زنده پخش کند.

موسوی درچه ای در پاسخ به این سوال که آیا بدون گذراندن دوره های روخوانی هم می توان قرآن را یاد گرفت، گفت: بله. سوره حمد و توحید را همه بلدند. از کجا یاد گرفتند؟ شنیدند. کلمات سوره حمد تفاوتی با سایر آیات و کلمات ندارد و شاید مشکل تر هم باشد ولی چون ما دیگر آیات را نشنیده ایم، فکر می کنیم سخت است. البته نمی گویم روخوانی نباشد. بلکه اساس آموزش باید بر اساس استماع و گوش کردن باشد. اگر دوره های آموزشی بدون شنیدن باشد، فایده ای ندارد.

وی از نقش مدرسه در یادگیری قرآن سخن گفت و افزود: وظیفه معلمان مدارس، آموزش دادن است و یکی از این آموزش ها قرآن است. متاسفانه به قرآن کم توجهی می شود. معمولا بسیاری از معلمانی که قرآن آموزش می دهند، شاید خودشان قرآنی نباشند. مثلا معلم ورزش یا ریاضی در کلاس قرآن حضور می یابد و تدریس می کند. می گویند موضوعی فرعی است در حالی که آموزش قرآن یک مساله تخصصی است و معلم باید بتواند صحیح و معمولی بخواند تا دانش آموزان جذب شوند.

این استاد قرائت افزود: میلیون ها دانش آموز در طول سال ها و در دوران تحصیل می توانند قرآن را فرا بگیرند. همین قرآنی که یک معلم قاری در حد معمولی که زیبا قرآن می خواند، باعث تربیت ده ها دانش آموز قرآنی می شود. حتی اگر درس خاصی پای تخته ندهد و وارد ترجمه و مفاهیم هم نشود، دانش آموزان به قرآن علاقه مند می شوند.

وی ادامه داد: اگر قاری قرآن در کلاس درس، فقط قرآن را صحیح بخواند و دانش آموزان، تکرار کنند، دیگر نیازی به روخوانی و سایر کلاس ها نیست. از دوران کودکی این تجربه را دارم که روخوانی و روانخوانی را همین گونه یاد گرفتم و فرزندانم نیز همین گونه یاد گرفته اند. پسر بزرگم حافظ کل قرآن است و دو فرزند دیگرم که در کلاس های ابتدایی هستند، در مدرسه خود موفق هستند و عبارت های قرآنی را به خوبی می خوانند در حالی که کلاس روخوانی هم نرفتند.

موسوی درچه ای افزود: وقتی معلم فرزندم پرسید که فرزندم چگونه قرآن را یاد گرفته، گفتم در منزل به صورت دائم، تلاوت قرآن گوش می کند، در خودرو هم که هستیم رادیو قرآن را روشن می کنیم. لذا وقتی کلمه قرآنی را ببیند، تعجب نمی کند و اگر یک کلمه را هم نتوانست بخواند، کافی است یک بار بشنود. چون این کارها نشده، دانش آموزان و حتی بزرگترها با تکرار هم نمی توانند یاد بگیرند.

وی اضافه کرد: روخوانی قرآن شامل حروف و حرکات است که دانش آموزان با آن آشنا هستند ولی چون حروف ناخوانا داریم و تفاوت مهمی بین زبان فارسی و عربی است، این موضوع یک مقدار کار را برای دانش آموزان سخت می کند. البته سبک آموزش در این زمینه مهم است. آموزش و پرورش قرآن های کم علامت را در اختیار دانش آموزان قرار داده ولی من موافق نیستم. چون وقتی دانش آموزان آن قرآن را یاد می گیرند، زمانی که در مسجد قرآن های دیگر را می بینند به مشکل برخورد می کنند ولی مشکل ما این است که کم می شنویم. باید ارتباط بین صوت و تصویر را ایجاد کنیم. اگر یک بار آیه را ببینیم، متوجه می شویم این عبارت با این تصویر، همان چیزی است که شنیدیم.

این قاری بین المللی درباره استفاده از رسم الخط قرآن های عثمان طه برای آموزش روخوانی گفت: ما دو نوع مخاطب داریم. یک مخاطب نوجوانان و دانش آموزان هستند که مشکلی ندارند ولی مخاطب دوم افرادی هستند که با قرآن های قدیمی یاد گرفته اند و یک مقدار کار برای آنها سخت می شود. باز هم می گویم مشکل اساسی ما این است که شنیدن و خواندن در برنامه روزانه ما نیست و این موضوع باید برای همه فرهنگ شود. اگر قرار باشد بعد از نماز کاری انجام دهیم که در راستای عبادت باشد، بدون شک مهمترین عبادت، خواندن قرآن است و به گونه ای تکمیل کننده یکدیگر است. چون در نماز ما با خدا صحبت می کنیم و در تلاوت قرآن خدا با ما صحبت می کند.

وی به یکی از تجربه های خود برای آموزش قرآن اشاره کرد و گفت: ما در مسجد صدوق در شهرری هر شب به غیر از تلاوت های اذانگاهی و کرسی های تلاوت، یک صفحه قرائت می کنیم و توضیحاتی را به عنوان تدبر مطرح می کنم ولی آخرین آیه را همخوانی می کنیم. این نوع تمرین در شب های اول برای نمازگزاران مثل افراد مسن، مشکل بود ولی با تکرار آیات، الان تقاضا می کنند به جای یک آیه نصف صفحه را بخوانیم. الان نمازگزاران چه کوچک و چه بزرگ همه همخوانی می کنند و آیات سخت را به راحتی تلاوت می کنند و حتی برخی نکات تجویدی را بدون این که به صورت کلاسی یاد گرفته باشند، رعایت می کنند.

موسوی درچه ای درباره سهم فضای مجازی در آموزش قرآن گفت: الان باید گفت فضای حقیقی؛ چون همه در آن حضور دارند. باید توجه کنیم که تاثیر کار زنده با فضای مجازی تفاوت دارد. تلاوت زنده با تلاوت رادیو و تلویزیون تفاوت دارد. در برخی مساجد حتی تعقیبات نماز را از تلویزیون پخش می کنند در حالی که تاثیر دعا و تعقیبات زنده بسیار بیشتر است.