جاذبه‌های تفریحی آذربایجان غربی - بوکان تلاقی تاریخ و طبیعت

به گزارش ایرنا، بوکان که به عنوان عروس شهرهای آذربایجان غربی معروف است با داشتن آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری متنوع در تعطیلات عید امسال آماده استقبال از مهمانان و مسافران نوروزی است.

این شهرستان در ۱۸۴ کیلومتری ارومیه مرکز استان در نقطه اتصال استان‌های آذربایجان غربی و کردستان واقع شده و بخشی از کریدور شمال به جنوب کشور از این شهرستان عبور می‌کند.

بوکان به ایستگاه شاهراه هم شهرت دارد چون مسافران و گردشگران استان‌های شمالغرب کشور برای رفتن به مناطق غربی و جنوبی باید از بوکان عبور کنند و علاوه بر این بوکان به سمت مهاباد و سردشت، سقز در استان کردستان، شاهین دژ، میاندوآب و به سمت بانه (ربط) جاده دسترسی دارد.

این شهرستان هویت تاریخی خود را از محوطه باستانی قلایچی در مجاورت روستایی به همین نام در هشت کیلومتری شمال شرقی بوکان گرفته که بازمانده یکی از مراکز بسیار مهم تمدن ماناها در هزاره نخست پیش از میلاد مسیح است که نماد تمدن و قانون در بین مردمان این نواحی به شمار می‌رود.

در مورد وجه تسمیه شهر بوکان بعضی ها بر این باورند که «بو» به معنی سرزمین و «کانم به معنی معدن است و بوکان به معنی سرزمین معدن است اما نظر دیگری هم وجود دارد که واژه بوکان از ۲ کلمه «بوک» در زبان محلی به معنی عروس و «ان» علامت جمع تشکیل شده و بوکان در معنای «عروسان» است.

قرار گرفتن کوه «نعله‌شکن» در ضلع شرقی بوکان و جاری شدن رودخانه سیمینه رود در ضلع غربی این شهر زیبایی های آن را دوچندان کرده است و مقبره و آرامگاه ماموستا «حسن زیرک» در پای کوه «نعله‌شکن» در این ایام مورد استقبال مهمانان و گردشکران قرار می گیرد.

بوکان با داشتن آثار ماندگار تاریخی از دوره ماناها تا دوره قاجاریه بخشی از تاریخ ایران زمین را در خود حفظ کرده و در ایام نوروز امسال نیز همچون سال های گذشته میزبان شمار زیادی از میهمانان و گردشگران نوروزی است.

بوکان یکی از تنها زیستگاه های پرنده در معرض خطر میش مرغ در منطقه است و در ورودی این شهر از سمت سقز در استان کردستان، نماد میش مرغ نصب شده است.

بوکان سرزمین میش‌مرغ

پرنده میش‌مرغ، که در زبان محلی «چیرگ» نیز نامیده می‌شود، یکی از بزرگترین پرندگان ایران و از گونه‌های منحصر به فرد و بسیار مهم جانوری در جهان به شمار می‌آید که نسل آن با خطر انقراض روبرو است.

این پرنده نادر(Otis tarda) نام دارد که جزو بزرگ‌ترین پرندگان گیاهخوار بوده و با جثة بزرگ و بال‌های کشیده و پرتوان، لقب سنگین‌ترین پرنده قادر به پرواز جهان را دارد.

میش‌مرغ طی سال‌های گذشته به دلیل محدودشدن زیستگاه‌های طبیعی، شکار بی‌رویه و اختلال در مناطق زیست و تخم‌گذاری، در معرض خطر انقراض بوده و به همین دلیل هم‌اکنون در فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) در طبقه آسیب‌پذیر (VU) قرار دارد.

تخریب زیستگاه و تبدیل زمین‌های دیم به آبی (مکانیزه شدن کشاورزی) باعث کاهش نسل این گونه کمیاب در دهه‌های اخیر شده به طوری که جمعیت آن در کشور تنها محدود به بخش‌هایی از شهرستان‌های بوکان و مهاباد در آذربایجان‌غربی است.

میش‌مرغ که در جهان به اسم‌های مختلفی شناخته می‌شود برای نخستین بار در سال ۱۷۵۸ میلادی توسط "کارل‌لینه" به نام علمی (Avis tarda) نامگذاری شد و بر اساس بررسی‌های انجام شده بیش از ۶۰ درصد جمعیت این گونه در پرتغال و اسپانیا زیست می‌کند.

این پرنده دارای گردن و پاهای کشیده، بال‌ها و منقاری پهن و برگ‌های رنگارنگ است و طول بدن آن حدود یک متر و بیش از ۱۵ کیلوگرم وزن دارد و روی زمین لانه می‌سازد.

رییس اداره حفاظت محیط زیست بوکان گفت: کارشناسان این اداره در سرشماری زمستانی میش‌مرغ در زیستگاه‌های طبیعی این شهرستان برای نخستین بار موفق به مشاهده ۲۵ قطعه از این گونه در حال انقراض شدند.

آوات بازیار اظهار کرد: کارشناسان این اداره متشکل از ۲ تیم چهار نفره زیستگاه‌های میش مرغ در بوکان شامل پناهگاه حیات وحش سوتاو حمامیان، سئ کانیان، تبت، قازلیان، جموغه و بوگه‌به‌سئ این شهرستان را به مدت ۲ روز مورد پایش قرار دادند.

وی اضافه کرد: کارشناسان در پایش موفق به مشاهده ۲ کُلُنی ۱۸ و هفت قطعه ای در ۲ منطقه متفاوت شدند که این برای نخستین بار است که در طی یک سرشماری ۲۵ قطعه میش مرغ مشاهده می‌شود.

رییس اداره حفاظت محیط زیست بوکان گفت: سال گذشته کارشناسان این اداره تنها موفق به مشاهده ۱۸ قطعه میش مرغ در زیستگاه‌های این شهرستان شده بودند که امسال این تعداد ۳۰ درصد بیشتر شده است.

بازیار تاکید کرد: دشت سوتاو حمامیان بوکان که هم اکنون به تنها محل زیست این پرنده نادر در کشور تبدیل شده در سال ۱۳۸۹ با مساحت حدود چهار هزار هکتار از سوی سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان پناهگاه حیات وحش ارتقا یافته است.

بر اساس بررسی های میدانی کرشناسان حفاظت محیط زیست بوکان از جمعیت این گونه مهم حدود ۳۰ قطعه مشاهده شده است که زنگ خطر تهدید جمعیت را به صدا درآورده است.

تپه باستانی قلایچی
این تپه یکی از آثار باستانی بسیار قدیمی در آذربایجان غربی به شمار می رود که برای اولین بار در سال ۱۳۶۳ مورد کاوش های باستان شناسی قرار گرفت و آثاری از هزاره اول قبل از میلاد در آن کشف شد.
آثار و کتیبه هایی که از تپه قلایچی به دست آمده نشان می‌ دهد که این تپه باستانی مرکز حکومت ماناها بوده که با دولت اورارتور در شمال غرب و آشور در غرب ایران معاصر بوده است.
بر اساس کتیبه سنگی که در این محوطه کشف شده است و با توجه به شرح لشکرکشی سارگن پادشاه آشوری این محل را همان ایزیرتو می دانند که در کتیبه سارگن شاه آشوری از آن یاد شده است.

معماری ساختمان ها، دیوارهای محیطی به ویژه بخش باقی مانده حصار دوره قدیم در مرکز تپه در اثر حفاری‌های مختلف آشکار شده است این تپه تالارهای بزرگ، اتاقک‌های مربوط به خدایان خیر و شر، کتیبه سنگی، ابنیه و آثار سنگی، سنگ فرش‌های جلو تالار دارد و یک بنای مذهبی است.

از قسمت‌های دیگر تپه قلایچی بقایایی از یک معبد چلیپایی شکل، قربانگاه، اتاق‌های جانبی، حیاط‌ های تراس بندی شده، حیاط‌های سنگ فرش، سطوح سکوهای آجری و دیوارهای حایل بین بخش مذهبی و غیرمذهبی نیز کشف شده است.
علاوه بر معبد مرکزی، برج‌ها و دیوارهای مربوط به آن، حیاط سنگ فرش، پله هایی که به این حیاط متصل می‌شود، اتاق هایی با اندود گل اخری و نقاشی هایی با رنگ‌های سیاه و آبی و آجرهای منقوش دارای موضوعات انسانی، هندسی و گیاهی مانند انسان بالدار، مهره‌های تزیینی، وسایل زینتی، تعداد زیادی دانه‌های گردن‌بند از جنس سنگ‌های معدنی، عقیق و برنز، قطعاتی از شیشه و انواع گل میخ‌های سفالی در اندازه‌های بزرگ از دیگر آثار به دست آمده از این تپه می‌باشد که برخی از این آجرها و اشیای کشف شده از این منطقه در موزه ارومیه و توکیو در ژاپن نگهداری می‌شوند.
در این تپه، دوره‌های باستانی عصر آهن دو ( ۱۲۰۰ تا ۸۵۰ پیش از میلاد) و عصر آهن سه ( ۸۵۰ تا ۵۵۰ پیش از میلاد) مشاهده شده است.

پل تاریخی سلطان بوکان یادگاری از دوران صفویه

این پل در یکی از روستاهای بخش مرکزی بوکان واقع در «ایل گورک» این شهرستان و در نزدیکی روستای «زیراندول» واقع شده است.

برای ساخت این پل یک دهنه از سنگ چین خشک استفاده شده و با گذشته ۶۰۰ سال از ساخت آن تنها قسمتی از گوشه شرقی پل دچار آسیب جزئی شده است که به گفته مسئولان امسال مرمت و بازسازی می شود.
فنون معماری این پل و قوس مناسبی که برای آن در نظر گرفته شده تحمل آن را افزایش داده و موجب پایداری آن تاکنون شده است، این پل تاریخی توسط بداق سلطان در روزگار سلطنت شاه سلیمان صفوی حکومت منطقه «مٌکری» را بر عهده داشته ساخته شده و به واسطه وی آثار ارزشمند از آن دوره برجا مانده است.

کارشناسان میراث فرهنگی نیز معتقدند محلی که پل در آن ساخته شده، مکان تلاقی ۲ شاخه از جویبارهای رودخانه سیمینه رود بوده و برای ساخت این بنا به احتمال زیاد از داربست چوبی استفاده شده و نوک طاق بزرگ در حدود هشت متر ارتفاع دارد و پل به احتمال زیاد در فصل کم آب سال احداث شده است.

مصالح به کار رفته در بنای پل، عامل مؤثری در استحکام و استقامت در برابر سوانح طبیعی و یکی از عوامل ایستایی بنا در قرون متمادی بوده و برای ساخت آن از ساروج استفاده شده و سه پایه پل بر روی پی به صورت صخره آبی رنگ به ارتفاع حدود ۲ متر ساخته شده است.

این پل با ۲۰ متر طول و ۳۵۰ سانتی متر عرض از ۲ طاق رومی تشکیل شده که طاق کوچکتر با عرض سه متر و ارتفاع یک متر و ۳۰ سانتی متر و طاق بزرگتر با عرض ۶ متر و ارتفاع سه متر و ۲۰ سانتی متر از باشکوه ترین قسمت های این اثر است.

مقبره سردار بوکان
این بنا در شهر بوکان در داخل بوستان ملت و در قلب شهر بوکان قرار گرفته و مربوط به دوره قاجاریه است.
زیربنای مقبره در سطح ۱۹۸ مترمربع بوده و دارای یک گنبد مرکزی، ایوان و دو دهلیز در طرفین است و مصالح بکار رفته در بنای آن در قسمت پی از سنگ لاشه به صورت تفلیسی و دیوارها و گنبد و طاق‌ها از آجر چهارگوش است.
در ضلع جنوبی که ورودی بنا را تشکیل می دهد، ایوانی با دو ستون سنگی قرار گرفته است که زیبایی خاص به مجموعه داده است، مقبره مذکور مدفن خانواده سردار «عزیزخان مکری» داماد امیرکبیر و فرمانده کل قشون ناصرالدین شاه قاجار بوده است.

بنای مذکور با معماری سنتی یکی از آثار قدیمی ارزشمند بوکان است که به علت احترام خاص مردم به این مکان معمولاً مورد بازدید اهالی بوکان قرار می گیرد.
در کنار این آثار تاریخی، باستانی و مذهبی در شهرستان بوکان غار جدیدی در سالهای اخیر کشف شده که در نوع خود در ایران بی نظیر بوده و زیبایی های آن از بسیاری جهات شبیه غارهایی چون علی صدر در همدان و سهولان در مهاباد است.

۹۴ اثر تاریخی در حوزه میراث فرهنگی در این شهرستان در راستای صیانت از این آثار در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

بوکان سرزمین رودهای پرآب

تالاب فصلی «قره‌گُل»، سد شهید کاظمی و رودخانه سیمینه‌رود از مهمترین زیستگاه های پرندگان آبزی و کنارآبزی در شهرستان بوکان به شمار می روند.

سیمینه‌رود یکی از رودهای مهم آذربایجان‌غربی است که از کوهستان‌های منطقه مهاباد، سقز، بانه و کردستان عراق سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از شهر بوکان و اطراف شهر میاندوآب به دریاچه ارومیه می‌ریزد.

این رودخانه از جنوب شهرستان میاندوآب گذشته و پس از آنکه زمین‌های فراوانی را در محدودهٔ این شهرستان آبیاری کرد به دریاچه ارومیه می‌ریزد.

طول سیمینه‌رود ۲۰۰ کیلومتر و مساحت حوضه آبگیر آن ۲ هزار و ۹۰ کیلومتر مربع و متوسط آب سالانه آن معادل ۶۴۰ مترمکعب است.

بوکان مابین ۲ رودخانه سیمینه و زرینه‌رود در جنوب استان آذربایجان‌غربی قرار دارد

سد شهید کاظمی
سد شهید کاظمی یا سد بوکان برای تنظیم و استفاده از آب و سیلابهای رودخانه زرینه جهت آبیاری اراضی پایین‌دست سدی در محل جنوب ‌شرقی بوکان بر روی این رودخانه بسته شده است.
این سد در فصل بهار و تابستان بهترین مکان برای تفریح گردشگران بشمار می رود به گونه ای که بسیاری از مردم بوکان و شهرهای اطراف آن برای گردش به این مکان سرسبز و پرطراوت می روند.
این سد خاکی با هسته رسی بوده و در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی بوکان در استان آذربایجان غربی قرار گرفته و در مسیر رودخانه زرینه‌رود قرار دارد، کار احداث این سد در سال ۱۳۴۶ با هدف تأمین آب کشاورزی، شرب و برق منطقه توسط شرکتی اتریشی آغاز و در سال ۱۳۵۰ افتتاح شد.

طول تاج این سد ۵۳۰ متر و ارتفاع آن از پی ۵۰ متر است با افزایش حجم مخزن سد در سال ۱۳۸۴ حجم کل مخزن سد به ۷۶۲ میلیون مترمکعب رسید.

این سد علاوه بر تأمین آب شرب شهر تبریز، سالیانه نیز بیش از ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب شرب و صنعت و در حدود ۵۵ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی مناطی از استان آذربایجان شرقی را آبیاری می‌کند.

تالاب «قره‌گُل» بوکان

در پی بارش های خوب اسفند ماه و سیلابی شدن سیمینه‌رود، آبگیری تالاب «قره‌گُل» که جزو تالاب‌های فصلی این شهرستان به شمار می‌رود آغاز شد و با آغاز احیای این تالاب فصلی در حال حاضر شاهد ورود پرندگان آبزی و کنارآبزی مانند چنگر، مرغابی کله سبز، کاکایی صورتی و خاکستری و پرستوی دریایی به آن هستیم.

آبگیری و احیای دوباره تالاب «قره‌گُل» و ورود پرندگان آبزی و پرندگان کنارآبزی به آن مایه خوشحالی دوستداران محیط زیست این شهرستان، مردم منطقه و کشاورزان شده است.

با احیای کامل این تالاب عمق آب در قسمت غربی و بالا دست تا یک متر و در قسمت شرقی و چسپیده به آب بند عمق آب به بیش از ۲ متر خواهد رسید.

قرار است که بیش از چهار میلیون مترمکعب آب از رودخانه سیمینه رود به تالاب قره گل تخصیص یابد.

تالاب فصلی «قره‌گُل» در ۳۰۰ هکتار مساحت دارد و در ۴۰ کیلومتری بوکان و در حاشیه جاده بوکان - میاندوآب واقع شده است.

کوه طرغه

طَرَغه نام کوهی در ۲۲ کیلومتری غربی شهر بوکان است جنس کوه از سنگ‌های آهکی و از نوع سوخته و ارتفاع آن ۲ هزار و ۲۲۴ متر و در خط راس اصلی رشته کوه‌های زاگرس قرار دارد.

این کوه یکی از بلندترین کوه‌های جنوب استان آذربایجان غربی و جایگاه صعود کوه‌نوردان منطقه و کشور است و علاوه بر وجود ۲ پایگاه برای استراحت کوهنوردان، دارای آثار سنگ تراشیده شده و بناهای تاریخی مربوط به عهد مغول و ایلخانان است.

در میان مردم منطقه افسانه‌های زیادی دربارهٔ کوه طرغه نقل می‌شود ریشه نام این کوه برگرفته از نام مغولی طرقایی یا «تراغای» است، تراغای نام پدر تیمور گورکان معروف به تیمور لنگ بود.

شهرستان بوکان دارای آثار و ابنیه های باستانی و تاریخی و مذهبی از جمله قلعه سردار، مسجد جامع، گنبد سردار، مسجد حمامیان، زندان آغجیوان، تپه سماقان، تپه قاراوه حاج شیخ گل، پیرمحمد، پیر اسماعیل و خانقاه زنبیل است.

بوکان با ۲۷۰ هزار نفر جمعیت در جنوب آذربایجان غربی واقع شده است.