چکاچک «چَک‌چَکو» در کوچه پس کوچه‌های هرمزگان

به گزارش ایرنا، عزاداران حسینی و ذاکران اهل بیت(ع) طبق یک رسم دیرینه، آیین مرسوم چک چکو را با این نوا که «چک چکو ماه محرم رسید» فرا رسیدن عزای حسینی را قبل از دهه محرم به مردم این استان ندا می‌دهند و در دهه نخست محرم و حتی تا سیزدهم این ماه آن را ادامه می‌دهند.

اجرای این آیین سنتی که امروز با فرهنگ‌های بومی و مهاجرنشین تلفیق شده، با ۲ قطعه‌ سنگ یا چوب کوچک از جنس چندل به شکل مربع یا دایره است که دسته عزاداران با لباس‌ها و شال‌های سیاه دایره‌وار و یا در یک ردیف دورهم حلقه زده‌ و سنگ‌ها را به صورت هماهنگ با ریتم نوحه‌ای خاصی که خوانده می‌شود، در بالای سر به هم می‌کوبند و پس از خَم شدن، دوباره آن‌ها را در بین پاهایشان به یکدیگر می‌زنند که در واقع نام چک چکو از صدای به هم خوردن سنگ‌ها گرفته شده است و به نوعی چکاچک شمشیرهای کربلا را تداعی می‌کند.

سنگ زنان که تعداد آن‌ها گاهی از ۱۰ تا ۴۰ نفر و حتی بیشتر نیز می‌رسد، خانه به خانه، محله به محله و کوچه به کوچه پرسه می‌زنند و به هنگام رسیدن بر در هر خانه‌ای، همه باهم با کوبیدن سنگ‌ها و چوب‌ها به یکدیگر و چرخش موزون نوحه‌ای را یک‌صدا و هم‌نوا با هم می‌خوانند که در اصطلاح به آن «ترجیع‌ بند» گفته می‌شود و نوحه‌خوانان «دَم» را تکرار می‌کنند.

صاحب‌خانه با شنیدن این نوا، در را باز کرده و به استقبال عزاداران حسینی می‌رود، به دسته‌های سنگ زن شربت و شیرینی و پول تقدیم می‌کند و آن‌ها روانه خانه دیگری می‌شوند؛ حتی برخی از مردم براساس نذر و عهدی که از سال‌ها قبل داشتند و حاجت روا شده‌اند، ذاکران اهل بیت(ع) را به خانه دعوت کرده و با آب گوشت و پلوی نذری از آن‌ها پذیرایی می‌کنند.

مراسم چک چکو همراه با عَلَم گردانی است به این صورت که سینه زنان دایره‌وار (عَلَم جَریده منسوب به حضرت عباس(ع)) که یادگاری به جا مانده از دوران زندیه است را در میان می‌گیرند و همراه با نوحه خوانی به جای سینه زدن قطعه سنگ‌ها را با چرخش‌های موزون به هم می‌زنند.

سنگ زنان که تعداد آن‌ها گاهی از ۱۰ تا ۴۰ نفر و حتی بیشتر نیز می‌رسد، خانه به خانه، محله به محله و کوچه به کوچه پرسه می‌زنند و به هنگام رسیدن به در هر خانه، همه باهم با کوبیدن سنگ‌ها و چوب‌ها به یکدیگر و چرخش موزون نوحه ای را یک صدا و هم نوا با هم میخوانند که در اصطلاح به آن «ترجیع‌ بند» گفته می‌شود و نوخه خوانان «دَم» را تکرار می کنند.آیین سنگ زنی تا روز عاشورا به‌ویژه روزهای هشتم و نهم محرم در این دیار آفتاب و شرجی اجرا می‌شود و ذاکران و عزاداران سید و سالار شهیدان(ع) با رفتن به در خانه‌ها و محله‌ها نذر و نذورات و کمک‌های مردمی را برای برپا کردن هیات‌های خود جمع‌آوری می‌کنند.

این آیین همچنان در تکایا و حسینیه‌های استان هرمزگان به‌ویژه در شهرهای میناب، بندرعباس و دیگر روستاهای اطراف آن به خوبی اجرا می‌شود و مردم به آن پایبند هستند.

مراسم سنگ زنی(چک چکو) هرساله در شهر بندرعباس در محله‌های کمربندی، درخت سبز، دوهزار، ششصد، محله چاهستانی‌ها، یادبود(محله شمیلی‌ها) و دیگر محله‌های قدیمی این شهر و روستاهای اطراف باشکوه خاصی برپا می‌شود.

«طبق عقیده پژوهشگران آیینی هرمزگان، آیین سنگ زنی در دیگر شهرهای ایران همچون گیلان و اراک با نام کرپ زنی معروف است که در آن ۲ تکه چوب را با ریتم و آهنگی خاص به هم می‌کوبند.

مراسم چک چکو در شهر استهبان استان فارس نیز در روز عاشورا به شکلی متفاوت برپا می‌شود و این آیین در واقع شکلی نمادین از رویدادهایی است که پس از شهادت امام حسین (ع) روی می‌ده.

در این شهر تعبیر دیگری غیر از چکاچک شمشیرها برای این مراسم وجود دارد و مردم این شهر به روایت وقایع نگاران کربلا استناد کرده و معتقدند پس از شهادت امام حسین (ع) لشکریان یزید به دستور شمر با اسب‌هایشان بر جنازه شهدای کربلا می‌تازند و آیین چک چکو، واکنش به سُم‌کوبی اسبان اشقیا بر بدن‌های مطهر اولیا است.»

مراسم چک چکو، چاووشی خوانی، حجله گردانی، علم شویی، علم گردانی، حلیم جُم و حنابندان از دیگر آیین‌های بومی و سنتی عزاداری ویژه ماه محرم در هرمزگان و جزو میراث معنوی و ناملموس استان است که هرمزگانی‌ها بویژه پیرغلامان اباعبدالله در حرکتی خودجوش به تبعیت از سنت اجداد و نیاکان خود آن‌ها را اجرا می‌کنند. چک چکو با شماره ۱۰۲۹ به ثبت ملی کشور رسیده است.

استان هرمزگان به واسطه تنوع قومیت‌ها، دارای یک‌هزار و ۷۰۰ هیئت مذهبی فعال بوده که در طول سال و مناسبت‌های مختلف مذهبی مشارکت دارد اما در ماه محرم، صفر و رمضان مراسم روضه خوانی، تعزیه خوانی و مداحی رونق بیشتری به خود می‌گیرد.

در شهر بندرعباس مرکز استان هرمزگان همه اقوام ایرانی مسجد، حسینیه یا تکیه دارند و در ماه محرم به عشق سرور آزادگان عزاداری می کنند.

در ماه محرم بوشهری‌ها، آذری‌ها، لرها، کردها، اصفهانی‌ها، بلوچ‌ها، خراسانی‌ها، کرمانی‌ها، یزدی‌ها و عرب‌های مقیم بندرعباس هریک با فرهنگ و زبان مادری خود نوحه سر داده و در عزای امام حسین (ع) اشک ماتم می‌ریزند و نذرهای آنان نیز بر پایه پخت سنتی و محلی مناطق خودشان است.

این اقوام در اوج ارادت به امام حسین (ع) در دسته‌های عزاداری به هم می‌پیوندند و با شکوه‌ترین جلوه‌های بندگی را در ماتم شهیدان کربلا به نمایش می‌گذارند.