گذری بر بازار سنتی بروجرد

به گزارش ایرنا، هنوز در برخی شهرها بازارهای سنتی و قدیمی از رونق و تکاپوی روزگاران گذشته خود فاصله نگرفته اند و بخش عمده ای از خرید و داد و ستدهای معمول و روزانه مردم شهر و روستاهای اطراف این شهرها در آنجا انجام می شود، این شور زندگی را در بازار سنتی بروجرد هم می توان مشاهده کرد.

قدم زدن در بازار سنتی بروجرد که همچنان به حالت قدیمی خودش رونق روزمره دارد، یکی از جاذبه‌های فرهنگی این شهر است، بازار بروجرد که در کنار مسجد جامع قرار گرفته، اگرچه در بخش‌هایی دارای ساختمان‌ها و بناهای جدیدی است، اما همچنان با همان بافت قدیمی رونق دارد، وجود صنایع دستی مانند چاقوسازی، ورشوسازی که قدمت دیرینه در این شهر دارد، یکی از جاذبه‌هایی است که می‌توان به وضوح آن را در این بازار مشاهده کرد.

بازار برای بسیاری مفهوم آشنایی دارد، گاهی بوی کودکی می‌دهد و گاهی یادآور ادویه‌جات رنگارنگ و پارچه های پر زرق و برقی است که این روزها طرفداران کمتری دارد، با گذشت زمان بازارها هم از حالت سنتی خود خارج شدند و به هر مرکز خریدی بازار گفته می شود اما مفهوم و اصالت بازار از نظر شمایل ظاهری و معماری هنوز با دالان‌های مسقف، دکان‌های کوچک و باربرهایی که هر از گاهی از میان گذرگاه‌هایش تردد می‌کنند برایمان تداعی می‌شود، به عبارتی درست تر بازار به عنوان یکی از اجزای شهر از گذشته، معماری و عناصر ویژه خودش را دارد و با پاساژها، مراکز خرید و مال‌های بزرگ بسیار تفاوت دارد.

تفاوت هایی که آنها را فراتر از مراکز داد و ستد که کارکرد بازارها را دارد، می برد، بازارهای سنتی از معماری ویژه‌ای پیروی می‌کردند، با اینکه هر کدام با توجه به اقلیم و شاخص‌های فرهنگی ممکن بود ویژگی‌های خاصی هم داشته باشند، اما بازارهای سنتی از یک معماری کلی تبعیت می‌کردند، وجود برخی عناصر مانند راسته بازار، چارسو (از برخورد راسته ها با هم ایجاد می شود)، سراها و تیمچه بازار در معماری بازارهای قدیمی وجود داشت.

بازار سنتی بروجرد به عنوان یک اثر تاریخی به شماره ۳۲۷۲۲ در سال ۹۸ در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده و هرگونه دخل و تصرف یا اقدام و عملیاتی که منجر به تخریب یا تغییر هویت آن شود برابر مواد ۵۵۸ لغایت ۵۶۹ از کتاب پنجم قانون مجازات‌های اسلامی جرم محسوب می‌شود.

بازار بزرگ بروجرد که ساکنان محلی به آن راسا به معنی راسته بازار می‌گویند، عمده‌ترین مرکز تجارت سنتی و از جاذبه های دیدنی بروجرد است که مورد استفاده شهرنشینان و روستائیان شهرستان بروجرد و نیز دیگر مناطق اطراف قرار می‌گیرد در زمان قاجار به دستور حسام السلطنه ساخته شده و تاکنون پا برجا و استوار باقی مانده است.

بازار بزرگ بروجرد از مراکز قدیمی این شهر است که نبض اقتصادی منطقه را در دست دارد، همسان با دیگر شهرهای قدیمی ایران، بروجرد نیز از دیرباز دارای بازارهای مختلف و فعالی بوده که نه تنها جنبه اقتصادی داشته‌اند، که به عنوان مهم‌‎ترین مرکز فعالیت‌های اجتماعی شهر نیز شناخته می‌شده‌‎اند.

بازار بروجرد به طور کلی شامل سه دسته از بخش‌های مختلف است، راسته بازارها، کاروانسراها و مراکز جانبی راسته بازارها بخش عمده بازار بروجرد را راسته‌های مختلفی تشکیل می‌دهند که هر یک اختصاص به شغل و حرفه خاصی دارد، معمولاً هر صنف دارای سازماندهی خاص خود بوده و است که نوعی هماهنگی در تعیین نرخ‌ها و کیفیت خدمات را موجب می‌شود.

بزرگترین راسته بازار بروجرد، به راسا مشهور است که ساده شده راستا و راسته است و معمولا به اسم بازار بزرگ یا راسته بازار هم شهرت یافته است، به دلیل بزرگی این بازار مشاغل مختلفی در آن به چشم می‌خورد که بیشتر مشتمل بر گیوه دوزی، کفش فروشی و کفاشی، جوراب بافی(ساخت رویه گیوه‌های قدیمی)، عمده فروشی مواد غذایی و مایحتاج خانه و نیز پشم فروشی است.

ظروف مسی، پارچه، لباس‌های گوناگون محلی و دست‌سازهای رنگارنگ از جمله اجناسی است که در بازار بزرگ بروجرد یافت می‌شود.

از دیگر راسته‌های بازار بروجرد می‌توان به بازار حلبی سازها، بازار چلنگرها، بازار بوریاباف‌ها، بازار کله پزها، بازار زرگرها، بازار نجارها، بازار بزازها، بازار لحاف دوزها، بازار یخدان سازها و بازار دباغ‌ها اشاره کرد.

همچنین بارانداز، انبار و حیاط مرکزی از دیگر بخش‌های این مجموعه است که امروزه کاربری خاصی ندارند ولی در گذشته از آن‌ها بسیار استفاده می‌شد.

تاریخ دقیق بازار بروجرد مشخص نیست اما ساختار فعلی بازار بروجرد در دوره قاجاریه طرح ‎ریزی و ساخته شده است، بخش اعظمی از راستای اصلی سر پوشیده آن در دهه‌های ۲۰ و ۳۰ به علت‌های مختلف از جمله احداث خیابان، آتش سوزی و همچنین متعاقب آن در دوران جنگ بر اثر بمباران از بین رفته و به جز چند راسته فرعی و حدود ۶ سرای تجاری مابقی نوساز است با این وجود بازار به همان شکل سابق و حرف و پیشه‌های مختلف کارکرد خود را حفظ کرده است.

رییس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بروجرد می گوید: بازار تاریخی و قدیمی این شهرستان با پنج کاروانسرا ثبت ملی شده مجموعه ارزشمندی است که از نظر رونق اقتصادی در این شهرستان جایگاه ویژه ای دارد وجود بیش از پنج کاروانسرا از جمله کاروانسرای قیصریه، حافظیه و دزفولی که اکنون از بین رفته نقش مهمی در رونق اقتصادی این شهر داشته در کنار این کاروانسراها، واحدهای خدماتی مانند حمام نیز دارای قدمت و ارزش تاریخی بالایی است.

کامران حسینی با بیان اینکه محدوده بازار قدیمی بروجرد از خیابان جعفری، ۱۸متری، خیابان سیروس و صفا است، گفت: قدیمی ترین بخش بازار بروجرد مربوط به دوران صفویه، بخشی به دوران قاجار و پهلوی اول و لایه های تاریخی از بازار بروجرد نیز مربوط به دوران سلجوقی است.

وی در خصوص سراهای بازار قدیم بروجرد بیان کرد: هم اکنون تعداد هفت کاروانسرای تاریخی در این بازار وجود دارد که بطورکامل و یا بخش هایی از آنها باقی مانده اند از جمله کاروانسرای یوسفی یا سرای یوسفی، سرای گلشن، سرای قیصریه، سرای نیک نژاد، کاروانسرای حافظی و کاروان سرای کاظمی در حال حاضر پابرجا است.

وی یادآور شد: در اجرای بند (ج) ماده واحده قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی کشور مصوب سال ۱۳۶۴ و بند ششم ماده سوم قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی کشور مصوب ۱۳۶۷ مجلس شورای اسلامی مبنی بر ثبت آثار ارزشمند منقول و غیر منقول فرهنگی، تاریخی در فهرست آثار ملی و فهرست‌های ذیربط پرونده بازار تاریخی بروجرد تهیه شد و پس از تشریفات قانونی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

سابقه بازار بزرگ و قدیمی بروجرد به اولین دوره‌های شکل گیری شهر بر می‌گردد که با وجود تغییرات فراوان در سبک زندگی مردم، هنوز ردپای بسیاری از مشاغل سنتی در بازار بروجرد دیده می‌شود و عده ای به تولید محصولات سنتی مانند گیوه و جوراب، نخ و ریسمان، ظروف مسی و پارچه‌های سنتی مشغول هستند، محصولات تولیدی آنها بیشتر به مصرف روستاییان و عشایر می‌رسد.

در همسایگی بازار بزرگ بروجرد پاساژهای مختلفی احداث شده که هر چند تا حدودی می تواند خللی بر چهره این بنای قدیمی و تاریخی باشد اما آنها نیز مورد توجه گردشگران و حتی مردم محلی قرار می‌گیرد.