فرآوری بلوط؛ ثروت سازی یا ثروت سوزی؟

به گزارش ایرنا، این کارشناسان می گویند: جنگل های بلوط زینت زاگرس است و بی گمان با مرگ و نابودی بلوط مرگ زاگرس را هم رقم زده ایم و بیش از آنکه به فکر سرمایه و ثروت سازی از این گنجینه ارزشمند باشیم باید در اندیشه نگاهبانی و صیانت جانانه از این سرمایه بود؛ بلوط خود ارزشمندترین و با ارج ترین ثروت است.

رشته کوه زاگرس از مناطق شرق ترکیه و شمال عراق تا تنگه هرمز کشیده شده است و وسعت جنگلهای آن ۱۱ میلیون هکتار برآورد شده است. امروزه طبق برخی آمار وسعت این جنگلها تا هفت میلیون هکتار برآورد می شود.

توسعە شهرها و روستاها، جاده سازی و توسعە صنایع، چرای دام، سد سازی های بی رویه، توسعە نامتوازن کشاورزی، آتش سوزی، خشکسالی و بیماری به تخریب جنگل های زاگرس دامن زده و همە این عوامل جنگلهای زاگرس را روز به روز تنک تر کرده است.

کوهستان های زاگرس یکی از با ارزش ترین مناطق ایران است که به دلیل موقعیت ویژه جغرافیایی، زمین شناسی-اقلیم، خاک، پوشش گیاهی و حیات وحش جانوری، دارای ارزش های بی نظیر تنوع زیستی همچون حضور بیش از ۲۴۱۱ گونه گیاهی و جانوری است.

میوه بلوط از درخت و درختچه بلوط (کوئرکوس برانتی واریته پرسیکا) که به طور خودرو در مناطق شمال، شمال غرب و غرب کشور رشد میکند به دست می آید. با توجه به مقدار زیاد این میوه در کشور و پتانسیل خوراکی آن، می تواند منبع مهمی در خوراک دام و طیور باشد.

استان کهگیلویه و بویراحمد ۸۷۴ هزار هکتار جنگل دارد که بیش از ۸۰ درصد آن بلوط است و مابقی آن را گونه های بادام، بنه یا پسته کوهی و گلابی وحشی و کیکم پوشش می دهد.

عملکرد هر درخت بلوط در سال بین ۵۰ تا ۸۰ کیلوگرم میوه بلوط است که برداشت آن بیشتر توسط ساکنان بومی و به روش های سنتی انجام می شود.

درخت بلوط در یک نگاه

درختان زیبای بلوط به صورت کمربندی سبز،دشت ها،تپه هاو ارتفاعات استان کهگیلویه و بویراحمد را فراگرفته و این منطقه را به عنوان یکی از پرجاذبه ترین نقاط دیدنی کشور مبدل ساخته است.درختان بلوط در این استان علاوه بر نقش زیست محیطی آن،هنوز هم نقش مهمی در تامین غذای برخی ساکنان این منطقه دارد.

ساکنان منطقه از میوه بلوط برای تغذیه و از پوست و تفاله های آن برای تعلیف دام های خود استفاده می کنند ضمن آنکه تنه درختان بلوط درتامین سوخت و ساخت و ساز اماکن روستایی و عشایری همچنان مورد استفاده قرار می گیرد.

در زمان قدیم مردم،پوست میوه بلوط را پس از جمع آوری و قبل از آنکه رطوبت خود را از دست دهد،می کندند و با جدا کردن پوسته رویی مغر که جفت (jaft) و در اصطلاح علمی، تانن نام دارد، آن را پودر می کردند وبرای مصارف خاصی استفاده می کردند.

مهمترین مصارف "تانن" اینک و درگذشته درچرم سازی،حفاظت تورهای ماهیگیری، تولیدپلاستیک و چسب، صنایع سرامیک، پالایش نفت، تثبیت رنگها، درمان اسهال و سوختگی، ترکیبات ضد تعریق، داروسازی و پزشکی و استخراج فلزات است.

مغزاین میوه را نیز خمیر کرده،سپس نان محلی باعنوان کلک (KALAG)می پختند و باآن ارتزاق می کردند.امروزه نان کلک هم همچنان مورد استفاده بعضی خانواده ها به ویژه افراد مسن قرار می گیرد.

میوه بلوط شامل بذر،گزعلفی و مازودارتشکیل شده است که به گفته کارشناسان ارزش غذایی و دارویی فراوانی دارد.بر اساس آزمایش های انجام شده در تجزیه شیمیایی مغز بلوط در سال ۵۹ در آزمایشگاه دانشکده داروسازی تهران ۲/۵۲ درصد این میوه از مواد قندی و بقیه آن از رطوبت ، خاکستر، چربیها و ازت تشکیل شده است.

براساس این آزمایش ها از هر صد کیلوگرم بلوط نزدیک به ۳۰ درصد آن پوسته چربی، جفت و مواد زاید و ۷۰ درصد بقیه را مغز یا دانه بلوط تشکیل می دهد.

همچنین از هر۱۰۰ کیلوگرم مغز سالم بلوط ۴۰ درصد آن آب و ۶۰ درصد ماده غذایی است.این آزمایش ها نشان داد این میوه درمقایسه با گندم و جو از نظر پروتئین نصف آنها واز نظر چربی سه برابر گندم و چهار برابر جو ارزش دارد.

کهگیلویه و بویراحمد با برخورداری از صدها هکتار جنگل و برخورداری از ۱۷ میلیون و ۵۰۰ هزار اصله درخت مرغوب بلوط یکی از استانهای مستعد برای ایجاد کارخانه های فراوری بلوط در کشور است.

همچنین وجود ۸۰۰ هزار هکتار جنگل کم نظیر بلوط این استان را به یکی از مناطق جنگلی مهم دنیا تبدیل کرده است.جنگلهای بلوط این استان حدود ۲۰ درصد جمعیت جنگلهای حوزه زاگرس است که عمده آن در ارتفاعات ۷۰۰ تا ۲هزار و ۱۰۰ متر بالاتر از سطح دریا پراکنده است.

فایده های بلوط

کارشناس منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد گفت: میوه بلوط در حفظ محیط زیست نقش های بسزایی دارد که مهمترین آنها تلطیف هوا، ذخیره نزولات آسمانی، جلوگیری از فرسایش خاک و سیلابها و در نتیجه جلوگیری از خسارتهایی که ناشی از سیلابهای ویرانگر است.

عیسی محمدی افزود: هر هکتار جنگل می‌تواند ۶۸ تن غبار را جذب کند و تنها راه نجات این درخت و حفظ این میوه ارزشمند، ممنوع کردن بهره برداری صنعتی و شخصی از این نوع میوه است. این میوه از دیرباز در اقتصاد زندگی مردم این استان نقش بسزایی داشته است.

وی ابراز کرد: مهمترین گونه ای که در استان وجود دارد گونه پرسیکا یک گونه نایاب ایرانی غالب در این استان است.

کارشناسان منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد تصریح کرد: این میوه دارای مواد زیادی مانند سدیم و منیزیم است که می تواند در تنظیم فشار خون تاثیر مثبت داشته باشد.به دلیل وجود کربوهیدرات و نوع ویتامینهایی که در این نوع میوه شامل ویتامینهای گروه B هست،برای کودکان و زنان و به ویژه افراد دیابتی نیز موثر است.

وی ادامه داد: میوه بلوط کاربردهای موثری دربخش صنایع، داروسازی، پزشکی، نساجی، صنایع شیمیایی و مواد غذایی دارد.

بلوط هر سال زادآوری ندارد

یکی از کارشناسان محیط زیست گفت: بلوط به لحاظ اکولوژیکی جزو گونه‌هایی است که هر سال زادآوری نمی‌کند و هرچند سال یک بار بذر تولید می‌کند بنابراین حتی اگر شرایط بد اکولوژیکی حاکم بر این جنگل‌ها را در نظر نگیریم از نظر فیزیولوژیکی و ژنتیک زادآوری این‌گونه آسیب‌پذیر است.

رحیم انصاری افزود: توسعه منابع طبیعی به معنی توسعه اقتصادی، اجتماعی است و پروژه‌های اشتغال زایی بدون در نظر گرفتن منابع طبیعی در نهایت شکست می‌خورد.

وی تاکید کرد: در حال حاضر فشارهای اکولوژیکی حاکم بر جنگل‌های بلوط مانند حضور گسترده دام، خشکسالی، تغییرات اقلیمی، بهره‌برداری‌های بی‌رویه و پروژه‌های عمرانی، این جنگل‌ها را در چنان شرایطی قرار داده که دیگر توان فشار دیگری نظیر احداث کارخانه‌ای که مواداولیه ‌اش میوه این درختان آسیب پذیر باشد را ندارد.

این کارشناس عنوان کرد: احداث چنین کارخانه‌ای غیراقتصادی است و ضمن تخریب بیشتر جنگل‌های زاگرس بخش عظیمی از سرمایه‌ها و تسهیلات بانکی را هدر داده و همچون بسیاری از دیگر کارخانه‌ها در گوشه وکنار کشور سال‌ها بدون هیچ‌گونه اشتغال زایی معطل و تعطیل باقی می‌ماند.

کارخانه فرآوری بلوط در شهرستان بویراحمد راه‌اندازی شود، در این صورت از هم‌اکنون باید برای درخت بلوط مراسم عزا بر پا کرد.فرآوری بلوط نوعی عقب‌گرد محسوب خواهد.

خطرات خشکسالی و بروز بیماری ها همواره جنگل های بلوط را تهدید می کند و نباید اجازه داد که دخالت های انسانی به ویژه در حوزه زاگرس مرکزی بیش از این به این چالش دامن بزند.

فرآوری بلوط در کهگیلویه و بویراحمد با نگاه تجاری و دارویی

معاون اقتصادی استاندار کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به اینکه ۲۰ درصد بلوط استان های زاگرس نشین در کهگیلویه و بویراحمد است، گفت: فرآوری محصول بلوط در این دولت در دستور کار قرار گرفته و برنامه های مختلفی برای معرفی بلوط و مشتقات به دست آمده از آن در دستور کار است.

سید احسان عسکری اظهار کرد: از مجموعه یک هزار و ۲۰۰ گونه گیاهان دارویی ۴۷۵ گونه آن در استان است در حالی که تعداد گونه های گیاهان دارویی در اروپا ۸۰۰ مورد اعلام شده است.

وی با اشاره به اینکه تراز تولید گیاهان دارویی یک هزار و ۳۰۰ کیلو در هر هکتار است، افزود: گیاهان دارویی به لحاظ اقتصادی از مزیت های خوبی برخوردار بوده و با تولید آن می توان بخشی از گردش مالی را به سمت استان هدایت کنیم.

معاون اقتصادی استاندار کهگیلویه و بویراحمد تصریح کرد: ۲۰ درصد بلوط استان های زاگرس نشین در کهگیلویه و بویراحمد است، در راستای امنیت غذایی برنامه های مختلفی برای معرفی بلوط و مشتقات به دست آمده از آن در دستور کار است.

عسکری با اشاره به تولید نوعی داروی به دست آمده از بلوط (نان دارو)، ادامه داد: به همین منظور همایش ملی و جامع ای برای معرفی بلوط، فرآوری و محصولات آن مورد نظر است.

وی بیان کرد: فرآوری این میوه به طور جد در دستور کار است به طوری که از میوه بلوط روغن، نان بلوط و از جفت آن داروهای دامی تولید می شود.

فراوری بلوط و ایجاد فرصت های شغلی جدید

معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری کهگیلویه و بویراحمد گفت: فرآوری میوه بلوط از محورهای اصلی سرمایه گذاری و توسعه اقتصادی استان در دولت است.

با توجه به اینکه گونه جنگلی بلوط به عنوان یکی ثروت های طبیعی کهگیلویه و بویراحمد در صنعت استان جایگاهی ندارد جمع آوری، انتقال و فراوری این محصول می تواند منجر به ایجاد فرصت های شغلی جدید شود.

وی بیان کرد: برای تحقق این امر کارخانه فراوری میوه بلوط در کهگیلویه و بویراحمد در دست ساخت است که امید می رود با راه اندازی آن در ۱۸ ماه آینده زمینه افزایش درآمد جوامع محلی نزدیک جنگل های بلوط فراهم شود.

معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری کهگیلویه و بویراحمد تصریح کرد: تحقق این هدف ضمن ایجاد درآمد برای اهالی مناطق روستایی زمینه توسعه جنگل های دست کاشت را فراهم می کند.

عسکری تاکید کرد: بهره برداران این طرح با مشاهده درآمدزایی به منظور بهره وری در سال های آینده اقدام به غرس درختان بلوط جدید می کنند.

وی با یادآوری اینکه از سال های متمادی تاکنون میوه بلوط در کهگیلویه و بویراحمد به طور سنتی استفاده می شده است تصریح کرد: بذر(میوه) درخت بلوط دارای کاربردهای مختلفی در صنایع بهداشتی و آرایشی، چرم سازی، داروسازی، رنگ سازی و دیگر صنایع است که این طرح می تواند زمینه ایجاد فرصت های شغلی زیادی را فراهم کند .

احداث پالایشگاه بلوط در کهگیلویه و بویراحمد

معاون هماهنگی و کسب و کار وزارت صنعت، معدن و تجارت گفت: این وزارت خانه از زنجیره‌های ارزش غذایی و شرکت‌های پیشران دانش بنیان در استان‌ها حمایت می‌ کند و پالایشگاه بلوط نیز یکی از این واحد ها است که هر حمایتی که ضرورت دارد برای احداث آن انجام می‌دهیم.

محمدمجید فولادگر اظهار کرد: برای تامین مالی این واحدها با بانک ملی و وزارت اقتصاد مذاکراتی انجام شده است.

وی افزود: تامین مالی برای حمایت از این واحدها در دستور کار بوده و وزارت صمت به جد پای کار است.

تولید نان دارویی بلوط برای نخستین بار در دنیا

مدیرعامل کارخانه کوبودنا نیر گفت: پالایشگاه بلوط برای تولید نان دارویی بلوط برای نخستین بار در دنیا احداث می شود.

بهرام باقری ابراز کرد: مطالعات و تحقیقات لازم برای احداث این پالایشگاه انجام شده است، برای احداث این پالایشگاه ۱۰ هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد.

مدیرعامل شرکت کوبودنا با بیان اینکه در حوزه نگهداری و حفاظ جنگل‌های بلوط این پالایشگاه احداث می‌شود، ادامه داد: قرار است با احداث این پالایشگاه در چهار کارخانه اشتغال زایی انجام شود.

وی یکی از این کارخانه‌ها کوبودنا عنوان کرد و گفت: با احداث این پالایشگاه هزار نفر به صورت مستقیم مشغول به کار می‌شوند.

مجوزهای لازم برای احداث این پالایشگاه از سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور و وزارت بهداشت اخذ شده است، سالانه ۱۰ میلیلون تن میوه بلوط از جنگل‌های بلوط در سطح کشور تولید می‌شود که به صورت سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این پالایشگاه با هدف اشتغال زایی مناطق روستایی و حفظ جنگل‌های بلوط انجام می‌شود، قرار است با احداث این پالایشگاه ۳۰۰ محصول تولید شود.

سالانه پنج میلیون تن گندم واردات گندم به کشور انجام می شود، با احداث این پالایشگاه در مدت ۱۰ ساله کشور از واردات گندم بی نیاز می‌شود.

چرخه زادآوری درجنگل های بلوط استان نگران کننده است

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد افزود: سالیانه ۷۵هزار تن بذر بلوط درجنگل های کهگیلویه و بویراحمد تولید می شود که بخش عمده ای از آن به مصرف خوراک انسان و دام می رسد.
سعید جاوید بخت با اشاره به اینکه بذر بخشی از چرخه زندگی درختان جنگلی است به طوری که بذرها باید در جنگل ها بمانند تا درتان جدید رویش کند عنوان کرد:مصرف بذرهای بلوط چرخه زادآوری درجنگل های استان را تهدید می کند.

وی تصریح کرد: البته دولت در چند دهه اخیر تاکنون برای کمک به حفظ رویشگاه های جنگلی استان اقدام به کاشت درختان جنگلی از جمله بلوط کرده اما با این وجود حفظ جنگل های استان نیازمند ادامه چرخه زادآوری است.

جای خالی قوانین

کارشناس جنگل داری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد گفت:پیشگیری از استفاده از بذرهای بلوط با موانع قانونی همراه است به طوری که منابع طبیعی ابزار قانون محکمی برای عملیاتی کردن مقابله با برداشت کنندگان آن ندارد.

جواد رحیمیان تاکید کرد:اجرای برخی طرح های عمرانی در دل جنگل های بلوط از دیگر تهدیدهای مهم این ثروت های خدادادی است.

کارشناس جنگل داری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به اینکه برای ساخت جاده چرام به طسوج ۶۰۰ اصله درخت بلوط این منطقه قطع شده روند تخریب جنگل های بلوط استان برای طرح های عمرانی را نگران کننده خواند.

رحیمیان عنوان کرد:هر چند برنامه های مختلفی از جمله کاشت ۱۵ میلیون درخت جنگلی در قالب طرح ملی یک میلیارد درخت در کهگیلویه و بویراحمد حال اجراست اما به علت اینکه سرعت احیای جنگل های بلوط استان در مقایسه با سرعت زوال آن کند است تلاش بیشتر برای احیای گونه بلوط در استان به ویژه تخصیص اعتبارهای ویژه ضروری به نظر می رسد .

وی با اشاره به اینکه براساس قوانین جهانی رها کردن دام در جنگل ها ممنوع است تاکید کرد که پیشگیری از رهاسازی دام ها در جنگل ها که پیامد آن مصرف میوه بلوط است مساله مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

رحیمیان ابراز کرد: برای تحقق پیشگیری از ورود دام به جنگل ها می توان از ابزارهای قانونی یا آگاهی بخشی درباره کارکردهای جنگل ها بهره گرفت.

استان کهگیلویه و بویراحمد ۸۷۴ هزار هکتار جنگل دارد که بیش از ۵۰ گونه درختی و درختچه ای دارد که ۷۰ درصد جنگل های استان را ، درخت بلوط پوشش می دهد و در سال گذشته، ۲۶هزار هکتار از جنگل های بلوط استان درگیر آفت برگ‌خوار بلوط شد.

بحث فرآوری بلوط باید همراه با تداوم حیات و بقای جنگل های بلوط باشد.

کاشناسان معتقدند که نباید بهره وری و فرآوری از بلوط فدای ایجاد اشتغال شود و به بهانه اشتغال درختان بلوط از بین بروند.

نگاهی که به درختان بلوط است باید همچون باغبان به درختان باغش باشد، بهره برداری بدون مدیریت و توسعه منجر به از بین رفتن آنها می شود.

بنابراین بحث فرآوری بلوط باید به سمت و سویی برود که بقا و ادامه حیات جنگل ها را تضمین کند.