شور حسینی با آیین‌های سنتی در کهگیلویه‌وبویراحمد از شهر تا روستا

به گزارش ایرنا،بررسی های مکتوب و شفاهی نشان می دهد عزاداری های مردم این خطه در قالب هیات های سینه زنی، زنجیرزنی،دمام زنی و سایر سبک ها در نقاط مختلف استان قرن ها سابقه برپایی دارد و هر سال بر شور حسینی در این آیین ها افزوده می شود.

هر چند دهه نخست ماه محرم در جای جای ایران اسلامی و هر کوی و برزنی تجلی عشق و ارادت هموطنان به حضرت سیدالشهدا(ع) و یاران با وفایش است اما برخی مناطق به دلیل داشتن ویژگی های خاص مورد توجه بیشتری است براساس مستندات موجود از فایل های صوتی و اسناد معتبر مکتوب گرفته تا اظهار نظرهای شفاهی اهالی سوگواری های ماه محرم در این سرزمین از نظر تنوع، سنت و قدمت پازل کاملی از شور حسینی است.

سوگواری های حسینی نه تنها در شهرها بلکه در روستاهای کهگیلویه و بویراحمد همواره با شور و حال وصف ناشدنی برگزار می شده است به طوری که ساکنان روستای نیمدور از توابع شهرستان باشت یکی از پرشورترین عزاداری های حسینی از یک قرن پیش تاکنون را انجام می داده اند.

نیمدوری ها همواره مقتل خوانی زنده یاد حبیب نورمحمدی در میدان مرکزی روستا به نام قافله انداز در سال های دهه ۵۰ را اوج این سوگواری های مخلصانه برای اباعبدالله حسین (ع) و یارانش می دانند،این شهروندان خاطرات، بازی های هنرمندانه زنده یاد علی بهرامی در آئین های تعزیه حوادث عاشورا را هرگز فراموش نمی کنند و می گویند: با وجود پیشرفت تکنولوژی و حرفه ای شدن بازیگران اما هنوز در آئین های تعزیه ، بازی مانند این هنرمند فقید مشاهده نکرده اند.

شهروندان کهگیلویه وبویراحمد از سوگواری های محرم در دوران قدیم می گویند

یکی از اهالی کهگیلویه وبویراحمد می گوید:عزاداری های عاشورایی مردم این استان هرچند شباهت های زیادی به آئین های دیگر نقاط کشور دارد اما برخی رسوم منحصر به فرد هم در آن قابل مشاهده است

امیر حسین عبدالله نژاد می گوید: قدیمی ترین عزاداری های حسینی در کهگیلویه وبویراحمد در قالب سینه زنی به صورت دایره ای و دست گرفتن، برای زنان و مردان به صورت جداگانه انجام می شد.

وی که پدرش در دهه ۴۰ پایه گذار یکی از هیات های عزاداری ماه محرم در نزدیکی خیابان مهر شهر دوگنبدان بوده است اظهار داشت: مردان در هنگام سینه زنی پیراهن های خود را در می آوردند،بر کمر خود می بستند و بر سینه های برهنه می کوفتند تا جایی که سینه آنان قرمز می شد.

او علم گردانی را از رسوم رنگ باخته آئین های عزاداری در کهگیلویه وبویراحمد معرفی می کند و تصریح کرد: در تمام طول سینه زنی علم گردانان علم های های سبز و سرخ را در اطراف دایره سینه زنان می گردانندند.

یکی از مداحان اهل بیت عصمت و طهارت (ع) که عضو هیات مدیره هیات مسلم بن عقیل (هیات در شهر دوگنبدان است نیز با اشاره به خاطرات پدر و پدربزرگش گفت:روضه خوانی به زبان فارسی و گویش لری بخش جدایی ناپذیر آئین های محرم این استان بوده که بسیار سوزناک از سوی مداحان انجام می شد و صدای ناله مردان و فریاد زنان را بلند می کرد.

محمد مهدی شریفی افزود: سوگواری ها به ویژه در زمان برپایی تعزیه و روضه خوانی آنقدر حزن انگیز بود که گویی در همان لحظات حادثه عاشورا در جلوی چشمان عزاداران رخ داده بود.

وی با اشاره به اینکه حسن ختام برنامه های دهه نخست محرم در روستاهای کهگیلویه و بویراحمد توزیع نذری بوده بیان کرد: مردم از چند ماه پیش ، بره نذر امام حسین (ع) می کردند و در روز عاشورا آن را قربانی و با استفاده از آن غذای نذری می پختند.

شریفی تصریح کرد:غذاها در سینی های بسیار بزرگ سرو و همه مردان روستا در روز عاشورا با هم در مسجد اطعام می شدند.

بانوی دوران دیده که سال 1340دریکی از روستاهای کهگیلویه وبویراحمد سکونت داشته می گوید: حزن انگیزترین و پرشورترین بخش عزاداری های مردم روستاهای استان در هنگام تعزیه صورت می گرفت.

بگم رمضانی افزود: اهالی اسب ها را در خارج از روستا تزئین و به اصطلاح کتل می کردند و یاران یزید بر آن سوار می شدند.

او اظهار داشت: یزیدیان هنگامی که با استفاده از کاه اهل بیت دست و پا در زنجیر امام حسین (ع) را خاکی می کردند شیون و ماتم مردم به اوج خود می رسید.

رمضانی می گوید:حنا بستن زنان به یاد داماد دشت کربلا حضرت امام قاسم (ع) از رسوم فراموش شده آئین های عاشورایی روستای نیمدور است.

وی اضافه کرد: درست کردن گهواره های سنتی به یاد شهید ۶ ماهه دشت کربلا از رسومی است که هنوز هم پابرجاست.

این بانوی دوران دیده گفت: سخنرانی های زنده یاد آقا سید میر محمد تقوی از روحانیان سرشناس کهگیلویه و بویراحمد از دیگر بخش های آئین های عاشورایی نیم قرن پیش در استان بوده است.

ثبت هشت آیین عزاداری حسینی کهگیلویه وبویراحمد

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد می گوید: تاکنون هشت آیین سوگواری سنتی مردم استان در ماه محرم در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

سعید طالبی پور افزود: آیین‌های استقبال از ماه محرم در روستای امامزاده علی (ع) از توابع چرام، دمام زنی در گچساران، مویه خوانی زنان سوق، ترقو خوانی و تعزیه خوانی در لنده، شام غریبان در سوق ونذری روستای دشت رز بویراحمد و سینه زنی حسینیه بهبهانی های گچساران در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

وی بیان کرد: برخی از آیین های عاشورایی به ثبت ملی رسیده کهگیلویه و بویراحمد مربوط به مناطق روستایی و عشایر و برخی از آنان در مناطق شهری رواج یافته است.

طالبی پور با اشاره به اینکه همه آیین های ثبت شده در فهرست آثار ملی استان زنده و هرساله با مشارکت میراث فرهنگی و تشکل های مردمی با شکوه خاصی برگزار می شود تاکید کرد: این آیین‌ها با هدف احیا و پیشگیری از فراموشی ثبت ملی شده است.

نگاهی به چند آیین ثبت شده ماه محرم در کهگیلویه و بویراحمد

دمام زنی

آیین دمام زنی یکی از آیین های عاشورایی است که در شهرستان نفتخیز گچساران رواج یافته و در دیگر نقاط استان هم انجام می شود.

این آیین تداعی کننده صحنه کارزار سیدالشهدا (ع) و یارانش در عاشورای سال ۶۱ است که فضای سرشار از حزن و اندوه را در هیات های عزاداری ایجاد می کند.

در این شیوه از عزاداری دمام زنی چند نفر با دست بر نوعی طبل می‌کوبند و تعدادی با نواختن سنج و شیپور، دمام زنان را همراهی می‌کنند،برخی هیات ها تنها دمام زنی می‌کنند و برخی در ابتدای سوگواری دقایقی به دمام زنی می‌پردازند.

در گذشته‌های دور برای خبردار کردن عاشقان اباعبدالله الحسین (ع) به شروع سوگواری های محرم دمام زنی می‌کردند.

سنج و دمام و بوق (شیپور) هر سه از سازهای تشکیل دهنده این همنوازی است که به گفته بسیاری از کارشناسان این عرصه، طبل، صدای سم اسبان؛ سنج، صدای به هم خوردن شمشیرها و بوق، صدای شیپور جنگ را برای مخاطب تداعی می‌کند.

تعداد دمام زنان در یک مراسم در گچساران گاهی از ۷ نفر شروع و تا ۲ برابر یا بیشتر هم می‌رسد و می‌توان گفت که تعداد دمام زنان بستگی به توان و بضاعت حسینیه و دمام زنان دارد.

شروه خوانی

شروه خوانی (نوای جان سوز) زنان ایلی در منطقه زیلایی کهگیلویه وبویراحمد در رثای مظلومیت امام حسین (ع) و یاران با وفای آن حضرت یکی از آیین های سنتی برجای مانده از گذشته های دور در این دیار است.

شروه خوانی زنان نوعی نوای غمگینانه به معنای گریستن بر مرده و بیان کارهای نیک و سلحشوری شخص متوفی در صحنه کارزار و رزم بوده که بیشتر در مناطق روستایی و عشایری کهگیلویه وبویراحمد به ویژه در منطقه زیلایی بویراحمد مرسوم است.

این نوع موسیقی آوازی، فارغ از همه موسیقی های مدرن امروزی، با لحن و آهنگی اندوهبار و سوز درونی ازسوی زنان و دختران شروه خوان این دیار در غم از دست دادن عزیزترین افراد ایل اجرا می شود.

شماری از زنان و دختران ایلی و عشایری این خطه نیز با بستن کمربندها و شال بندهای سیاه اطراف زن نوحه خوان حلقه می زنند و در غم مظلومیت شهدای کربلا به سوگواری می پردازند.

تعزیه خوانی سوق

در آیین تعزیه شهر سوق شهادت علی اصغر(ع) طفل ۶ ماه دشت نینوا و عبدالله پسر امام حسن (ع) در مدت یک ۹۰ دقیقه با حضور پیشکسوتان تعزیه خوانی اجرا می شود کهحزن و اندوه سوگواران اباعبدالله حسین (ع) و یاران با وفایش همزمان با ماه محرم در این آیین به اوج خود می رسد.

در مجالس تعزیه اخلاص سوگواران سید الشهدا (ع) و یارانش به عینه قابل مشاهده است و صدای شیون و ناله زنان و دختران با موسیقی و رفتار بازیگران همراهی می کند.

تن پوش های قرمز یزیدیان و لباس های سبز اهل بیت (س) با عزاداران را آنچنان تحت تاثیر قرار می دهد که انگار واقعه عاشورا همان لحظه در حال رخ دادن است.

در واقع تعزیه شکل تکامل یافته آئینی است که شیعیان سده های نخستین اسلام برای شهدای مظلوم کربلا برگزار می کردند.

دیگر آیین های عزاداری عاشورایی مردم کهگیلویه و بویراحمد که همزمان با تاسوعا و عاشورا به شکل باشکوهی در حال اجراست.

گهواره حضرت علی اصغر (ع)

گهواره حضرت علی اصغر(ع) (به گویش محلی تهته) از دیگر آیین های سنتی محرم در کهگیلویه و بویراحمد است که در این محافل زنان در رثای طفل ۶ ماهه شهید دشت کربلا سوگواری می کنند.

در این آیین زنان به‌صورت دایره‌ای دور گهواره می‌نشینند و برای حضرت علی‌اصغر(ع) و شهیدان کم سن و سال عاشورا نوحه (شروه) به گویش لری خوانده و سوگواری می‌کنند و بعد از آن نیز با وصل کردن سنجاق یا گره زدن پارچه بر گهواره از طلب حاجت می‌کنند.

بانوان در روز عاشورا به شکل کاروانی یا تکی گهواره حضرت علی اصغر(ع) را بر روی سر خود می گذارند و آن را با کاروان دلسوختگان حسینی تا گلزار شهدای مناطق مختلف استان حمل می کنند.

سینه زنی و زنجیرزنی

پرشورترین آیین های عزاداری حسینی کهگیلویه و بویراحمد در هیات های سینه زنی سنتی جلوه گری می کند جایی که مردان به شکل دایره ای سینه می زنند.

در این آیین ها مردان کمر همدیگر را می ‏گیرند و دور علم و نوحه خوان می‏ چرخند و با مداح هم نوایی می کنند، زنان حاضر در محافل سینه زنی های سنتی این استان که در فاصله چند متری مردان نشسته اند، با شنیدن نوحه ها به یاد شهیدان دشت نینوا گریه و زاری می کنند.

البته به علت سکونت برخی اقوام ایرانی به ویژه اصفهانی ها و بهبهانی ها سینه زنی به شکل خطی در برخی از هیات های عزاداری کهگیلویه و بویراحمد رواج یافته است.

امسال هم بیش از ۸۰۰ هیات مذهبی و موکب عزاداری در جای جای استان ۷۲۶ هزار نفری کهگیلویه وبویراحمد شعار امسال ماه محرم «آزادگان عالم در خیمه حسین (ع) هستند» فعالیت می کند.