جذب نیروهای جوان و توانمند؛ چالش اصلی جهاد دانشگاهی

حمیدرضا طیبی در آستانه چهل و چهار سالگی تاسیس جهاد دانشگاهی در گفت و گو با خبرنگار علم و آموزش ایرنا به سابقه فعالیت و ظرفیت‌های این مجموعه اشاره کرد و گفت: جهاد دانشگاهی در ابتدای تاسیس خود در سال ۱۳۵۹ دو موضوع توسعه فرهنگی و توسعه علمی و فناورانه را به عنوان زمینه های اصلی فعالیت خود انتخاب کرد که در اساسنامه نیز منعکس است و بعدها آموزش های علمی و کاربردی نیز با توجه به موفقیت این نهاد در توسعه علمی و فناورانه به آن اضافه شد.

وی با بیان اینکه در حوزه علمی و فناورانه، فعالیت جهاد در زمینه های فنی و مهندسی، پزشکی، کشاورزی، علوم انسانی و اجتماعی متمرکز است، افزود: گروه های پژوهشی، وظیفه انجام تحقیقات کاربردی را به عهده داشته و مراکز خدمات تخصصی، وظیفه کاربردی کردن نتایج تحقیقات کاربردی را در قالب محصول خدمات و راه حل به جامعه و صنعت به عهده دارند، فناوری های متعددی در حوزه های مختلف کاری در واحدهای مختلف جهاد تولید و تجاری سازی شده اند.

طیبی خاطرنشان کرد: در حوزه پزشکی بی‌نیاز کردن زوج های نابارور در رفتن به خارج تا درمان سرطان پستان، سلول های بنیادی و شبیه سازی حیوانات و انجام پژوهش های موفق در زمینه های سلول درمانی، ژن درمانی و ویروس درمانی از جمله این اقدامات است و به همین شکل در حوزه فنی و مهندسی از کسب دانش فنی و ساخت مته های حفاری نفت، تا دکل های حفاری نفت و گاز و ربات‌های بارگیری نفت تا ساخت انواع فرستنده ها و آنتن‌های مخابرات سیار (موبایل‌ها) بخشی از فعالیت جهاد محسوب می شود. اصلاح نژاد دام‌های سنگین ایران با هدف رفع وابستگی به واردات گوشت و کره، تولید بذرهای هیبریدی از اقدامات دیگر این نهاد در حوزه کشاورزی است.

جهاد و ساختارسازی در حوزه فرهنگی

طیبی، انجام پروژه های پژوهشی و کارفرمایی در حوزه آمایش سرزمین، خانواده، توسعه اجتماعی، آسیب های اجتماعی، فساد و محرومیت زدایی را بخش دیگری از فعالیت‌های جهاد دانشگاهی در حوزه علوم انسانی و اجتماعی ذکر کرد و گفت: در حوزه فرهنگی انجام ساختارسازی های موفق مثل راه اندازی اولین خبرگزاری غیر دولتی ایران به نام ایران ایسنا، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) و مراکز مشابه، الگوسازی های موفق این نهاد در حوزه فرهنگی هستند، در مورد آموزش های علمی و فناورانه ما دارای دو دانشگاه و ۶ موسسه آموزش عالی هستیم و در مجموع مهمترین خدمت و پتانسیل جهاد دانشگاهی را در ایجاد خودباوری و غرور ملی در نسل جوان و دانشجویان همچنین تربیت مدیران دانشمند، کار بلد، مومن و سالم از طریق اجرای پروژه های بزرگ فناورانه و کار در مراکز و موسسات فرهنگی جهاد دانشگاهی می دانیم.

عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی در معرفی حوزه های نیازمند به تقویت در مجموعه جهاد اظهار داشت: سازمان های توسعه ای مثل جهاد دانشگاهی در دنیا در دل یک برنامه جامع پیشرفت دانش بنیان می توانند خوب عمل کنند و مأموریت عموم آنها رفتن راه های میانبر پیشرفت توسعه علمی و فناورانه و فرهنگ سازی لازم در این حوزه است؛ معمولا ۴۰ تا ۵۰ در صد بودجه آنها از محل بودجه عمومی کشورها و بقیه در عقد قراردادهای صنعتی یا کارفرما محور آنها تامین می شود. بنابراین محورهای تقویت جهاد عموما باید از طریق حوزه اجرایی کشور هم در تدوین یک برنامه جامعه توسعه دانش بنیان و هم تامین بودجه این نهاد تا سقف ۴۰ و ۵۰ درصد انجام شود.

طیبی در پاسخ به ایرنا درخصوص دلایل عملکرد نه چندان قابل قبول جهاد دانشگاهی در عرصه تعاملات بین المللی اینگونه توضیح داد: در حوزه علمی، جهاد دارای تعاملات خوب علمی با بسیاری دانشگاه ها و موسات علمی معتبر است، معمولا در همکاری های علمی و فناورانه پیشرفته باید بخشی از منابع مالی انجام یک کار تحقیقاتی از سمت جهاد دانشگاهی تامین شود که به علت مشکلات بودجه ای تأمین آن از سمت جهاد ممکن نیست.

در بحث توسعه فناورانه سیاست جهاد این بود که فناوری‌هایی که موفق وارد بازار صنعت ایران شده اند، پیگیری جدی از طرق مختلف جهت صادرات آنها صورت پذیرد و موفقیت های موردی هم داشته ایم، ولی تحریم و مشکل ارتباطات بانکی مانع جدی صادرات فناوری به کشورهای دیگر است.

وی تصریح کرد: استقبال زیادی برای استفاده از فناوری‌های تولیدی جهاد دانشگاهی توسط کشورهای همسایه و غیرهمسایه از تمام قاره ها شده است. مشکل اصلی، وجود تحریم است که امیدواریم در به نوعی حل شود.

طیبی که طی سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۴۰۱ چند دوره ریاست جهاد دانشگاهی را عهده دار بوده است، درباره راهکارهای جلوگیری از دولتی شدن و حفظ استقلال و چابکی جهاد اذعان داشت: در یک مطالعه موردی، جهت روش عملکرد نهادهای توسعه ای مثل فرانهوفر آلمان، کایست (KAIST) موسسه علوم و فناوری پیشرفته کره جنوبی و چن موسسه دیگر که انجام دادیم، ساختار اکثریت آنها عمومی و غیر دولتی ولی تحت حمایت دولت جهت موفقیت ماموریت هایشان بودند. علت غیر دولتی بودن، چابک بودن ساختار آنهاست.

وی افزود: متاسفانه در حالیکه حداکثر ۲۵ تا ۲۷ درصد بودجه جهاد دانشگاهی در حالت رکود اقتصادی فعلی از طرف دولت تامین می شود و اگر این رکود برداشته شود این سهم به شدت کاهش می یابد، سازمان اداری و استخدامی، جهاد دانشگاهی را به سازمان کاملا دولتی با قوانین بسیار محدود کننده تبدیل کرده است.

نهاد جهاد دانشگاهی که با انعقاد قراردادهای بزرگ فناورانه باید دستِ بازی در جذب نیروهای جوان توانمند داشته و با پایان قرارداد و توسعه فناوری‌های جدید آنها از بدنه سازمان جدا شده و تولید فناوری را در ساختار خصوصی ادامه دهد، کاملا در جذب نیرو دچار مشکل است و حوزه مدیریت نیروی انسانی سال‌هاست تلاش می کنند این زنجیر را از دست و پای جهاد باز کند.

به گزارش ایرنا، جامعه پیشبرد پژوهش کاربردی فرانهوفر یک سازمان پژوهشی آلمانی با ۶۷ مؤسسه در سراسر آلمان است که هر کدام بر یک زمینهٔ علوم کاربردی متفاوت (بر خلاف انجمن ماکس پلانک، که اساساً بر علوم پایه متمرکز است) تمرکز کرده‌اند. برای این سازمان حدود ۲۳۰۰۰ نفر کار می‌کنند که بیشتر آنها دانشمند و مهندس هستند و بودجهٔ سالانهٔ پژوهشی آن ۱.۷ میلیارد یورو است. برخی از بودجه‌های بنیادی جامعه فرانهوفر از سوی دولت تأمین می‌شود ولی بیش از ۷۰ درصد بودجه آن از طریق کار پیمانکاری یا برای پروژه‌های دولتی یا صنعتی تأمین می‌شود.

جامعه فرانهوفر، یکی از بزرگ‌ترین سازمان‌های پژوهشی در سطح بین‌المللی، بزرگ‌ترین سازمان‌ پژوهشی علوم کاربردی اروپا، یکی از بازیگران اصلی در مهم‌ترین حوزه‌های فناوری و به نوعی یکی از پدرخوانده‌های فناوری جهان است که ارتباط گسترده‌ای با مراکز پژوهشی در سراسر جهان دارد.

موسسه علوم و فناوری پیشرفته کره جنوبی (KAIST) نیز یک موسسه عمومی است که در سال ۱۹۷۱ در کشور کره جنوبی تاسیس شد. پردیس اصلی این دانشگاه که متمرکز بر علوم و فناوری است بیش از نیمی از دانشجویان را در خود جای داده است. موسسه علوم و فناوری کره به عنوان اولین مدرسه تحصیلات تکمیلی علمی، مهندسی و فناوری کشور در میان ۳ دانشگاه برتر کره جنوبی و در رتبه ۲۷ جهانی قرار دارد.