میانجیگری یا تشدید بحران در حوزه رود نیل

این کشورها از جمله، مصر، اتیوپی، سودان و اوگاندا سال ها است که در موضوع انحراف و یا ایجاد انسداد موقت در مسیر رود نیل از طریق احداث سد رنسانس یا "النهضه" توسط اتیوپی دچار بحران بودند تاجایی که برگزاری چندین دور مذاکره برای حل این اختلافات تاکنون نتوانسته است راهی برای رفع این بحران پیش روی آنها بگذارد، بحرانی که بتدریج عمیقتر  می شود.

حتی وزیران آبخیزداری کشورهای سودان، مصر و اتیوپی هم نتوانستند در چند نشست مشترک که از روز دوشنبه گذشته در خارطوم آغاز شده و تا جمعه ادامه داشت راهی برای حل این بحران برای نحوه آبگیری این سد برای تولید برق و مصارف کشاورزی پیدا کنند، به همین دلیل دولت مصر دیروز خواستار میانجیگری طرف چهارمی در گفت وگوهای سه جانبه این کشور با سودان و اتیوپی شد.

قرار بود این نشست ساز و کار مشترکی را به دست وزیران سه کشور بدهد تا مبنای یک توافق جامعتر برای حل نهایی اختلافات دیرینه بین خودشان باشد، اما این امر نه تنها محقق نشد بلکه ایجاب کرد تا کشورهای دیگری نیز برای حل این اختلاف دعوت شوند.

در پی همین اختلاف و شاید هماهنگی قبلی دولت مصر و آمریکا بود که واشنگتن پنجشنبه شب در بیانیه ای با حمایت از مذاکرات سه جانبه، خواستار توافقی پایدار در خصوص آبگیری سد النهضه شد، به طوری که همه طرف‌ها نفع خود را ببرند. کاخ سفید همچنین خواستار احترام کشورهای همجوار رود نیل به سهم آب یکدیگر شد.

این سد در منطقه "بنی شانغولو" واقع در نزدیکی مرزهای سودان و در 900 کیلومتری شمال غربی پایتخت اتیوپی، سازه ای است که قرار است بر روی رود نیل احداث شود و مصر آن را یک تهدید موجودیتی و اتیوپی یک فرصت برای جهش اقتصادی خود می‌داند. از سوی دیگر این سد که در ۲۰ کیلومتری سودان احداث می شود نه تنها موجب بروز آسیب به سودان نیست بلکه خارطوم حتی برای جبران کمبود برق خود نیز به ساخت این سد امید بسته است.

پافشاری مصر بر موضع همیشگی خود در این سد

چندی پیش "عبدالفتاح السیسی" رئیس جمهوری مصر گفته بود که در خصوص آبگیری سد النهضه (در منابع عربی و یا رنسانس در منابع اتیوپیایی و بین المللی)، در عمل انجام شده قرار نخواهد گرفت.
وی با علم به اینکه احداث سد رنسانس به اتیوپی کمک می کند تا با تولید 6 هزار مگاوات برق به بزرگترین تولید کننده برق آفریقا تبدیل شود، اما چندی پیش گفته بود که مردم اتیوپی باید بدانند حیات و زندگی مردم مصر نیز به رود نیل وابسته است.

البته دولت مصر و سودان نیز طرح هایی برای احداث سدهای دیگر از جمله سد "آسوان" در مصر دارند که در این مرحله بیش از هرچیز احداث سد رنسانس برای دو کشور دیگر مشکل آفرین شده است. چون سهم آبی مصر از رود نیل سالانه ۵۵.۵ میلیارد متر مکعب است و در مقابل ۱۸ میلیارد متر مکعب نیز سهم آبی سودان از مجموع ۸۴ میلیارد متر مکعب مجموع آب‌های رود نیل است و اکنون مصر خواهان آن است که در صورت پر شدن سد النهضه، آسیبی به سهم آبی این کشور وارد نشود.

از ابتدای مطرح شدن ساخت سد نهضت مصر تلاش کرد اتیوپی را به ساخت سدی با ظرفیت 11 میلیارد متر مکعب متقاعد کند. با نپذیرفتن طرح مزبور مصر دوباره تلاش کرد اتیوپی را به ساخت سدهای کوچک و پی در پی که ظرفیت سد النهضه را داشته باشد متقاعد کند که باز هم اتیوپی با آن مخالفت کرد، اما مصر این بار پیشنهاد کرده است که اتیوپی سالانه ۴۰ میلیارد متر مکعب از آب‌های خود در طول چهار سال را به پر کردن سد اختصاص دهد و سطح آب‌های سد نیز ۱۶۵ متر از سطح زمین باشد که این پیشنهاد از سوی اتیوپی رد شده است.

"محمد السباعی" سخنگوی رسمی وزارت منابع آبی و آبیاری مصر شنبه شب در  بیانیه ای مطبوعاتی پس از پایان مذاکرات با اتیوپی و سودان در خارطوم گفت: دولت آدیس آبابا در طول مذاکراتی که با حضور یک تیم علمی و تحقیقاتی صورت گرفت و نیز در نشست وزیران سه کشور که از تاریخ ۳۰ سپتامبر تا پنجم اکتبر سال جاری میلادی (8-13 مهرماه) در خارطوم برگزار شد، پیشنهاد جدیدی را مطرح کرد که به معنای رد تمامی موارد موافقت شده در مورد اصول حاکم بر عملیات آبگیری و راه اندازی سد بود.

به گزارش پایگاه خبری "مصری الیوم"، وی ضمن متهم کردن اتیوپی به سخت گیری در این گفت و گوها برای رد همه پیشنهادات قاهره، بر لزوم حضور یک طرف بین المللی برای حل این مسأله تأکید کرد.

السباعی افزود: پیشنهاد اتیوپی فاقد هرگونه تضمین جهت حداقل تخلیه سالانه این سد است که با هزینه 8/4 میلیارد دلار شرکت ایتالیایی سالینی با هدف رویارویی با خشکسالی های طولانی مدت در مصر اجرا می شود.
موضع سودان

"یاسر عباس" وزیر منابع آبی و آبیاری سودان در واکنش به این اظهارات السباعی گفت که خارطوم پیشنهاد مصر برای ورود کارشناسان یک طرف بین المللی برای حل بحران سد النهضه را رد می کند.

عباس در پاسخ به سؤالی برای حضور یک طرف چهارم در مذاکرات به عنوان میانجی نیز گفت: کارشناسان و محققان کمیته تحقیقاتی کشورهای سه گانه (مصر، سودان و اتیوپی)، قادرند مأموریت خود را با موفقیت انجام دهند و نیازی به وساطت و میانجی طرف دیگری نیست.

بنابراین موضع سودان نسبت به ساخت سد النهضه مثبت است، چرا که این کشور امیدوار است با ساخت سد از چهار مزیت تامین نیاز برق، افزایش ظرفیت آبیاری، همراهی در پروژه های بزرگ مشترک کشاورزی با اتیوپی و جلوگیری از طغیان های ویرانگر نیل در داخل سودان برخوردار شود.

واکنش اتیوپی

"سلشی کبل" وزیر منابع آبی و آبیاری اتیوپی نیز در پاسخ به اظهارات مقام مصری، هرگونه به بن بست رسیدن مذاکرات در خصوص سد النهضه را رد کرد و گفت: کارشناسان سه کشور برخی پیشنهادات را مطرح کردند که این به معنای آن است که گفت و گوها به بن بست نرسیده است.

"وی هرگونه میانجی گری طرف سوم در مذاکرات در خصوص سد النهضه را رد کرد و بر ادامه مذاکرات میان کشورهای سه گانه برای دستیابی به توافق تاکید کرد.

وزیر منابع آبی و آبیاری اتیوپی ادامه داد: هیات مصری یک پیشنهادی را ارائه داد که اجرای آن غیر ممکن است، آنها خواستار سالانه ۴۰ میلیارد متر هستند، در حالی که ذخیره آبی اتیوپی تنها ۲۰ میلیارد متر مکعب است، این بدین معناست که ما باید ذخیره راهبردی خود را در اختیار مصری ها قرار دهیم.

کبل در پایان گفت: هیات مصری، پیشنهاد سودان را که ۳۵ میلیارد متر در سال بود رد کرد و موضعی غیر منتظره اتخاذ کرده است.

این همه در حالی است که اواسط سال گذشته "ابی احمد" نخست‌وزیر اتیوپی در سفری به قاهره متعهد شده بود که به سهم آبی مصر در رودخانه نیل آسیبی نرسد اما اتیوپی اخیرا از تعهدات خود عقب‌نشینی کرده و با پیشنهاد مصر در خصوص پر کردن سد النهضه ظرف مدت هفت سال مخالفت کرده است.

تحلیل های در این خصوص

با ادامه این روند، برخی بیم آن دارند که با شکست این مذاکرات، مصر نتواند خویشتنداری کرده و حتی دست به اقدامات تنش‌زا زده و یا به دادگاه های بین‌المللی نیز رجوع کند، چون در سایه اصرار طرف اتیویپایی بر موضع خود، پیش بینی می شود مصر تنها دو گزینه در پیش رو داشته باشد؛ بین‌المللی کردن قضیه سد النهضه و یا توسل به گزینه نظامی که در این مرحله بین المللی کردن آنرا پیشنها داده است.

البته اگرچه برخی گزینه احتمال حمله نظامی مصر را در این زمینه مطرح کرده اند که با توجه به وضعیت کنونی اقتصادی و ناآرامی های موجود در مصر امکان آن بسیار محدود به نظر می رسد. بویژه اینکه این اقدام با واکنش جامعه بین المللی نیز روبرو خواهد شد.

به اعتقاد اکثر تحلیلگران، ساخت این سد همچنان بحران بزرگی برای دولت قاهره است، چرا که در صورت کاهش شدید آورد رودخانه نیل مشکل شدیدتری به مشکلات سیاسی و اقتصادی فعلی مصر اضافه می شود و تضعیف هرچه بیشتر حاکمیت در این کشور را به همراه خواهد داشت، چون حتی در صورت عدم کاهش آورد رودخانه نیل، ساخت چنان سد بزرگی در اتیوپی و برنامه های اوگاندا برای ساخت سد عملا مشکلات امنیتی را بر سر مهمترین شاهراه حیاتی مصر ایجاد خواد کرد.

با این وجود "عبدالباری عطوان" نویسنده مشهور جهان عرب در خصوص دعوت مصر از یک میانجیگر خارجی و واکنش آمریکا ، در گفت وگو با نشریه "رای الیوم" گفت: آمریکا به عنوان متحد مصر و اتیوپی، احتمال بحرانی شدن مسئله سد النهضه را احساس کرده و به همین دلیل با صدور بیانیه‌ای بر حمایت از مذاکرات سه‌جانبه به منظور دستیابی به توافقی برای حفظ حقوق همه برای  تحقق شکوفایی و توسعه اقتصادی پایدار تأکید کرد.

وی گفت: دولت مصر در سایه وجود موضع مشترک بین سودان و اتیوپی، خواستار وجود طرف چهارمی برای پیشبرد مذاکرات شد که به نظر می‌رسد منظور مصر همان آمریکا بوده است.

نویسنده به اظهارات اخیر رئیس‌جمهوری مصر اشاره کرد که گفته بود: "سد النهضه هرگز با تحمیل واقعیت‌ها راه‌اندازی نخواهد شد و بایستی سهم آبی مصر به طور کامل حفظ شود"، السیسی همچنین اتیوپی را به سوء استفاده از ناامنی مصر در سال ۲۰۱۱ و پیشبرد پروژه سد النهضه متهم کرد و گفت که این سد تأثیرات زیادی بر امنیت آبی و ملی مصر خواهد داشت.

عطوان افزود که تهدیدات السیسی کاملا روشن است و نیاز به تحلیل و تفسیر ندارد و آن اینکه هر گونه کاهش سهم آبی مصر به معنای "اعلان جنگ" خواهد بود که این امر نیاز به مقابله دارد همچنانکه در داخل محافل سیاسی و نظامی مصر نیز زمزمه‌هایی در خصوص حتمی بودن راه‌حل نظامی و تخریب سد اتیوپی در صورت عدم احترام به خواسته‌های مصر به گوش می‌رسد چرا که جمعیت مصر اکنون به بیش از ۱۰۰ میلیون نفر رسیده و نیاز به سهم آبی زیادی دارد.

عطوان با اشاره به اینکه هنوز مشخص نیست آیا دولت آمریکا برای رفع این بحران و جلوگیری از هر گونه اقدام نظامی احتمالی اقدامی خواهد کرد یا نه، نوشت: اما چیزی که روشن است، این است که رژیم صهیونیستی، اتیوپی را به ساخت این سد تشویق کرد و وام‌ها و تجربیات مهندسی در این زمینه را در اختیار اتیوپی قرار داد که هدف آن نیز تهدید امنیت مصر و کاهش سهم مشروع آبی آن بود.

به گفته وی، اکنون بعید نیست که این رژیم به حمایت از موضع اتیوپی و تشویق طرف آمریکایی به اتخاذ موضع مشابه ادامه دهد، به خصوص اینکه آدیس آبابا نیز این اقدامات تل آویو را بدون پاداش نگذاشته و این رژیم را به رسمیت شناخته و روابط آن با دیگر کشورهای آفریقایی را مستحکم‌تر کرده و علاوه بر آن از چندی پیش از نخست‌وزیر وقت رژیم صهیونیستی (نتانیاهو) در این کشور (اتیوپی)  استقبال کرده است.

در واقع دولت مصر نیز به اهمیت دخالت رژیم صهیونیستی در این بحران به خوبی واقف است چرا که در 11 اردیبهشت امسال بود که روزنامه فرامنطقه ای القدس العربی به نقل از رسانه صهیونیستی "مکور ریشون" نوشت: رئیس جمهوری مصر دست به دامان اسرائیل شده است تا رژیم صهیونیستی هم پیمان خود در اتیوپی را متقاعد کند که مذاکرات جدیدی در موضوع سد النهضه با قاهره انجام دهد.

اطلاعات زیادی در دست است مبنی بر اینکه نفوذ نظامی رژیم صهیونیستی در حوزه نیل به شدت گسترش یافته و صدها مستشار نظامی آن کشور بویژه در اتیوپی مشغول تقویت ارتش آن کشور هستند. در این زمینه می توان به همکاری اتیوپی و رژیم صهیونیستی در تجزیه جنوب سودان اشاره کرد.

بنابر این باید اذعان داشت که چنانچه این سه کشور نتوانند به نتیجه مطلوبی برای جلب رضایت هم در احداث این سد برسند، ممکن است ورود برخی کشورهای خارجی نه تنها نتواند بحران را حل کند بلکه موجب تشجیع یک کشور علیه دو کشور دیگر شده و زمینه های یک اختلاف و درگیری نظامی دراز مدت را در این منطقه به نفع کشورهای خارجی به ویژه رژیم صهیونیستی فراهم آورد.