جنگل های دریایی حرا، سمفونی درخت و دریا در قشم

جنگل های منحصر به فرد مانگرو "mangra"جامعه گیاهی بی نظیر و نیمه شناور جزیره قشم است که با وسعتی در حدود ۸۵ هزار و ۶۸۶ هکتار، بزرگ‌ترین جنگل های حرای خاورمیانه را شامل می شود.

این جنگل ها از درختان و درختچه های گرمسیری و نیمه گرمسیری در اراضی جزر و مدی سواحل آب های گرم، لب شور و شور تشکیل شده اند و پوشش غالب با گیاهان پهن برگ است.

در کنار این جنگل های سبز و شاداب می توان پرندگان بسیاری را مشاهده کرد که این جنگل را به عنوان زیستگاه زمستانی و پاییزی مطلوب خود، انتخاب کرده اند.

قشم از نظر تنوع و تراکم پرندگان در جهان بی نظیر است، به طوری که از سوی سازمان ملل و چندین مرکز جهانی پرنده شناسی به عنوان ذخیره گاه زیست کره انتخاب شده است.

علاوه بر لاک پشت های دریایی، مرجان ها، پرندگان متنوع، ماهی ها، دلفین ها و نهنگ هایی که گاه اندازه آنها به ۱۲ متر می رسد، می توان از انواع پستانداران مانند آهو، روباه و نیز حشرات و خزندگان نام برد که در کنار جاذبه های طبیعی، منظره ای بی بدیل به این جزیره بخشیده است.

مهمترین عامل ثبت جهانی ژئو پارک قشم وجود ۲۰۰ کیلومتر مربع جنگل های دریایی حرا در این جزیره است که بزرگترین جنگل دریایی جهان به شمار می رود.

این منطقه زیستگاه پرندگان مهاجر ساکن و زیست گاه دلفین های جزیره قشم است از این سایت می توان همانند سایت غار نمک به عنوان مهمترین سایت نام برد.

جنگل حرا درختانی در اندازه ۳ تا ۶ متر با شاخ و برگ سبز روشن هستند. حرا درختی است آب شور زی که هنگام مد آب دریا تا گلوگاه در آب فرو می رود و در هنگام جزر از آب بیرون می آید و طبیعتی زیبا را در سواحل قشم خلق می کند.

تنگه خوران، بین جزیره قشم و بخشی از استان هرمزگان و بندر خمیر جنگل دریایی حرا را در گسترهای معادل ۲۰۰ کیلومتر مربع پدید آمده که از تنوع زیستی بالایی برخوردار است.

درخت های جنگل زیبا و منحصر بفرد دریایی حرا که تحت حفاظت و مراقبت سازمان منطقه ای محیط زیست قرار دارد از نوع و نژادی خاص و کمیاب هستند که فقدان و نابودی آنها برای محیط زیست جهانی ضایعه ای جبران ناپذیر بدنبال خواهد داشت.

این جنگل ها همچنین به دلیل مساعد بودن شرایط اکولوژی، زیستگاه امن پرندگان مهاجر از مناطق گرمسیر است که هر ساله هزاران نفر از آن دیدن می کنند.

ویژگی های جزر و مدی این جنگل‌ها که عمل خود پالایی دریا هر روزه در آنها صورت می‌گیرد، موجب پرمایگی مواد غذایی در آبراه های آن شده است و همین موجب می‌شود تنوع جانوری کم نظیری در جنگل به وجود آید و زیبایی و جلوه‌های خاصی به این چشم انداز کم‌نظیر ببخشد.

پرندگان تالابی و ساحلی به دلایلی همچون؛ تنوع و فراوانی، زیبایی و رفتارهای اجتماعی و انفرادی دارای جذابیت فراوانی برای عموم مردم هستند و از نگاه پرنده شناسان و سایر متخصصین علوم طبیعی نیز ویژگی های خاص خود را دارند.

مجموعه این خصایص، جایگاه قابل تاملی در صنعت گردشگری برای این پرندگان پدید آورده است که در نتیجه می باید علاوه بر ارزش زیست محیطی به ارزش اقتصادی آن نیز توجه لازم به عمل آورد.

باریکه ای جدا شده از اقیانوس هند، که از دیرباز خلیج فارس نامیده می‌شود، به دلیل سرشار بودن از گونه‌های متنوع گیاهی و جانوران دریایی، نمونه‌ای کامل و تماشاگهی شگفت انگیز از زیست بوم اقیانوس های آرام و هند است.

در منطقه خلیج فارس افزون بر ۳۰۰ پرنده شناسایی و ثبت شده است. در فصل‌های مختلف سال می‌توان بیش از ۱۲۰ گونه از این پرندگان را پیرامون جزیره قشم و به ویژه در لا به لای درختان همیشه سبز حرا و جزایر کوچک و بزرگ این جنگل‌ دریایی عظیم مشاهده کرد.

برخی از این گونه‌ها، در فصل‌های پاییز و بهار، در مسیر مهاجرت خود از آفریقای جنوبی و شرقی به سوی اوراسیا و سیبری، قشم را به عنوان توقفگاهی برای تجدید قوا بر می گزینند و بعضی گونه‌های نیز برای زمستان‌گذرانی به این جزیره مهاجرت می‌کنند.

گونه هایی از پرندگان هم در سراسر سال در مناطق جزر و مدی، سواحل مرجانی، صخره های ساحلی، پهنه‌های گلی و در لا به لای درختان مانگرو سکونت دارند.

جنگل‌های دریایی حرا، این گستره اکولوژیکی، سرشار از مواد غذایی است که هنوز دست نخورده باقی مانده و بنابراین زیستگاهی دلخواه برای آشیانه سازی پرندگانی هستند که به تابستان های گرم عادت دارند.

پرندگان ساکن جزیره را گونه های متنوع از پرستوهای دریایی، کفچه نوک، سیلم خرچنگ خوار و نیز گونه های مختلفی از حواصیل و پرندگان کنار آبچر تشکیل می‌دهند.

در این میان بیشتر مواقع کرکس مصری را می‌توان به آسانی در حال پرواز بر فراز بیابان‌های مرکزی قشم مشاهده کرد.

جنگل دریایی حرا در جزیره قشم، نه‌تنها استراحتگاه صدها هزار پرنده مهاجر بلکه مکانی بسیار با ارزش برای بسیاری گونه‌های بومی است.

زیستگاه حواصیل ها را می‌توان در مکان‌های خلوت و دور افتاده جنگل‌های حرا یافت که در آرامش مطلوب آنجا به تغذیه و زادوولد می پردازند.

فلامینگو ها در گروه های کوچک تا چندتایی، از جمله مسافران زمستانی سواحل خلیج فارس هستند. که به طور عمده به جنگل‌های حرا روی می آورند، آنها به هنگام جزر، اغلب در سواحل شمالی و یا جنوب شرقی جزیره دیده می‌شود.

اگرت ساحلی در دو رنگ خاکستری مایل به آبی و سفید در قشم دیده شده است. انواع سفیدرنگ این پرنده با اگرت های کوچک و متوسط به اشتباه گرفته می‌شوند.

از گونه‌های دیگر پرنده که در قشم می‌توان دید کاکایی، بوبی قهوه ای، چاق لق هندی، حواصیل ارغوانی و هوبره است.

 پرستوهای دریایی، به ویژه پرستوی دریایی تیره، پرستوی دریایی کاکلی و کاکلی کوچک در دیگر جزایر خلیج فارس نیز آشیانه سازی می‌کنند. در طول سال در دسته های مختلط در جزیره قشم دیده می‌شوند. اکثر گونه‌های آبچلیک نیز میهمان جزیره زیبای قشم هستند.

برنامه های گسترده ساخت و ساز و توسعه که پس از اعلام جزیره قشم به عنوان منطقه آزاد صنعتی تجاری انجام می پذیرد، هرچند که پیشرفت آبادانی جزیره را در پی دارد، اما عاری از تهدیدهایی در زمینه مسائل زیست‌محیطی نیست.

برای به حداقل رساندن این تهدیدات در وهله نخست گردشگران طبیعت دوست که به منظور مشاهده طبیعت و زیبایی های زندگی پرندگان به قشم سفر می کنند می باید نهایت دقت و احتیاط را به عمل آورند که تعادل اکولوژیکی جنگل‌های حرا و به طور کلی نواحی حساس جزیره به هم نخورد.

نکته قابل توجه اینکه در سال‌های اخیر وجود پرندگان در تالاب و سواحل به عنوان شاخص کیفیت این قبیل مناطق مورد توجه کارشناسان قرار گرفته است و از جمله مولفه‌های مهم در بهبود و اعاده تنوع زیستی قلمداد می‌شود؛ زیرا که غنای منابع زیستی در تالاب‌ها تاثیری غالب و نافذ بر حضور دائمی پرندگان دارد.

موقعیت جغرافیایی جزیره قشم و وجود زیستگاه‌های متنوع نظیر، محیط تالابی جنگل‌های دریایی حرا، پهنه‌های گلی، سواحل شنی، آبراه های پر پیچ و خم، برکه های فصلی و مناطق آبی کم عمق، تپه ماهورهای متنوع، مناطق بیابانی، مزارع و باغ‌های کشاورزی، چمنزارهای فصلی و نظایر آن سوار شده این جزیره از تنوع و تراکم گونه‌های مختلف پرنده غنی باشد.

به استناد مطالعات انجام شده، نزدیک به ۲۰ درصد از پرندگان ایران به تناسب فصل‌های سال در جزیره قشم حضور دارند. تاکنون حدود ۱۰۰ گونه پرنده مهاجر و بومی از ۳۰ خانواده در چهار فصل سال در زیستگاه های گوناگون جزیره قشم شناسایی شده که در فواصل پاییز و زمستان عدد گونه پرندگان مهاجر بیشتر از نیمه گرم سال است.

در جزیره قشم ۱۹ گونه پرنده بومی و ۷۶ گونه مهاجر آبزی، کنار آبزی و خشکزی وجود دارد و سه گونه گیلانشاه خالدار، خروس کولی دشتی و پلیکان خاکستری که از پرندگان ثبت شده در کتاب قرمز IUCN است به عنوان مهاجر زمستان جزیره شناسایی شدند.

جنگل های وسیع و نیمه شناور مانگرو «حرا»، با بازی دل‌انگیز خود که با هر جزر و مد دریا پیدا و نهان می شوند، چشم هر بیننده را شگفت زده می کند.

تماشای جنگل های وسیع و انبوه حرا با وجود شمار بسیار زیاد پرندگان خوش الحان با رنگ های گوناگون، خاطره دل‌انگیز و فراموش نشدنی را در خاطر عاشقان طبیعت در جنگل های حرای جزیره زیبای قشم، به یادگار می گذارند.

در این میان مشاهده گله های بزرگ فلامینگو، پرستوی دریایی، انواع کاکایی ها و بسیاری از پرندگان نادر و کمیاب جهان چون شاهین کبود، پلیکان پا خاکستری، حواصیل سبز، عقاب ماهیگیر و انواع گوناگون بازها و شاهین ها در جزیره قشم به آسانی ممکن است و از این نظر جزیره زیبای قشم در تنوع و تراکم پرندگان در جهان بی نظیر شناخته شده است.

جزیره قشم با مساحتی حدود یکهزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع، واقع در شمال تنگه هرمز، از نظر تنوع زیستی و حضور گونه های جانوری و گیاهی جایگاه منحصر به فردی دارد و این شرایط زمینه مناسبی برای تحقیقات و حضور پرنده شناسان سرشناس داخلی و خارجی در قشم را فراهم کرده است.

قرار گرفتن در محل تلاقی سه منطقه زیست جغرافیایی مهم جانوری و بهره وری از زیستگاه های متنوع همچون جنگل های حرا در شمال، سواحل صخره ای و ماسه ای در جنوب، دشت های پهن، بیشه ها و برکه های نیمه شرقی و مناطق کوهستانی نیمه غربی باعث شده این جزیره از تنوع زیستی بسیار بالایی برخوردار باشد.