درنگی بر تنهایی سالمندان

به گزارش ایرنا، اگر چه سبک زندگی ایرانی اسلامی همواره در شرایط تنهایی یا زندگی مشترک حکایت از احترام و حفظ منزلت اجتماعی سالمندان دارد اما کمبود ساختارهای مناسب با زندگی سالمندی نیازمند توجه جدی به این قشر است، وضعیت زندگی سالمندان در شرایط مدرن امروز و زندگی ماشینی همراه با خدمات الکترونیکی، فرصت‌های بسیاری را برای ایفای نقش اجتماعی از این قشر حذف و یا کمرنگ کرده است.

به ویژه سالمندان تنها و بی سواد در چنین شرایطی با مشکلات بیشتری مواجه هستند، با یادآوری اینکه حفظ کرامت و منزلت اجتماعی سالمندان از نگاه دینی و ملی یک هنجار اجتماعی است می‌توان به بهبود وضعیت سالمندان امیدوار تر شد، در ادامه چنین دیدگاهی به این اصل مهم انسانی می‌توان رسید که یک فرد به صرف خارج شدن از چرخه کار و فعالیت و رسیدن به سن سالمندی، نادیده انگاشته نمی‌شود بلکه تلاش می‌شود تا نظام های ارائه خدمات در بخش‌های بهداشتی، فرهنگی، آموزشی، خدمات بیمه‌ای، حمل و نقل، بهداشت، آموزش، ارتباطات، مسکن و خدمات اداری، امکانات خود را به گونه‌ای متناسب با شرایط روانشناختی و جسمانی این افراد ارائه نمایند.

کارشناسان بر این باورند که توجه و تمرکز بر احساس تنهایی در سالمندان مقدمه‌ای برای درمان موفقیت آمیز احساس تنهایی و کاهش پیامدها و عوارض جدی آن است، مهارتهای ارتباطی، حمایت اجتماعی و ناتوانی عملکردی نقش معناداری در پیش‌بینی احساس تنهایی سالمندان دارند، این یافته‌ها حاوی تلویحات مهمی در خصوص اهمیت این متغیرها در تجربه احساس تنهایی سالمندان است.

تنهایی و نیاز به هم صحبتی با سالمندان

محرومیت از فعالیت‌های اجتماعی سبب افزایش احساس تنهایی در سالمندان می‌شود، در این میان، خاطره‌گویی، به‌عنوان یادآوری رویدادها، احساسات و تفکرات گذشته، از جمله مداخلات پرستاری است که می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.

مشاوران روانشناسی فعال در حوزه سالمندان می‌گویند؛ خاطره‌گویی گروهی به‌عنوان روشی پویا و تعاملی می‌تواند سبب کاهش افسردگی در سالمندان شود، در این روش، سالمند شرکت فعال دارد و روابط اجتماعی او در گروه تقویت می‌شود، هر سالمند با تعریف خاطرات خود و صحبت‌کردن در گروه اعتماد به نفس پیدا می‌کند و گاهی با احساس شادی و گاهی با احساس غم به تخلیه احساسات می‌پردازد.

روانشناس بالینی و مشاور خانواده در این خصوص می‌گوید: در عین حال باید یادآور شد که بنا بر یافته تحقیقات انجام شده در حوزه سالمندان احساس تنهایی مترادف با زندگی‌کردن به تنهایی نیست، احساس تنهایی هنگامی رخ می‌دهد که تعاملات مهم و معنادار اجتماعی از نظر کمی یا کیفی دچار نقصان شود. شایع‌ترین علل تنهایی بیماری، مرگ همسر و نداشتن دوستان است، به عبارت دیگر، به نظر می‌رسد تنهایی از تغییرات زندگی اجتماعی و همچنین رویدادهای زندگی طبیعی و سختی‌های ناشی از پیری حاصل می‌شود.

زهرا خرمی گفت: هر اقدام و عملکردی که به رفع احساس تنهایی سالمندان منجر شود همانند مانعی در برابر مشکلات پیچیده روانی افراد سالمند عمل می‌کند و از سوی دیگر، باعث بهبود سلامت آنان می‌شود، سالمندانی که احساس تنهایی بیشتری نشان می‌دهند به میزان زیادی افسردگی دارند.

این روانشناس بالینی بیان کرد: طرد سالمندان از خانواده سبب احساس پوچی، ناامیدی در آنان می‌شود؛ بنابراین به ادامه زندگی بی‌علاقه می‌شوند، سرای سالمندان ازنظر افراد سالمند نماد انزوا و تنهایی است و سالمندانی که تنها زندگی می‌کنند در مقایسه با سالمندانی که با اعضای خانواده خود هستند، نسبت به ابتلای به بیماری‌های جسمانی و روانی از جمله احساس تنهایی مستعدترند.

خرمی اضافه کرد: بین سالمندان در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده‌ها از لحاظ سلامت عمومی و مولفه‌های آن اعم از نشانه‌های جسمانی، اضطراب، اختلال در عملکرد اجتماعی، افسردگی که از نشانه‌های احساس تنهایی است، تفاوت وجود دارد.

سند سالمندان در انتظار هم افزایی

مدیرکل بهزیستی لرستان و دبیر شورای ساماندهی امور سالمندان لرستان با اشاره به تدوین سند تحول دولت گفت: به منظور هماهنگ نمودن دستگاه‌های مختلف و جلوگیری از موازی کاری خدمات ارائه شده به سالمندان، دبیرخانه عالی شورای ساماندهی امور سالمندان کشور در سال ۱۳۹۶ با همکاری وزارت رفاه، وزارت کشور و وزارت بهداشت، اقدام به تدوین سند ملی ساماندهی سالمندان با ۶ هدف، ۱۵ راهبرد و ۷۰ استراتژی نمود ولی متاسفانه وزارت خانه‌های کشور در خصوص برنامه‌های عملیاتی جهت اجرا، به نتیجه و توافق نرسیدند و در فصل مربوط به برنامه عملیاتی عنوان گردید که این فصل متعاقبا تدوین و ابلاغ خواهد شد.

همایون عمودی زاده با تاکید بر اهتمام دولت سیزدهم به ساماندهی خدمات سالمندان افزود: دولت در نوروز ۱۴۰۱ با معرفی سند تحول دولت مردمی، نوید اتفاقات و تغییرات اجتماعی شگرفی را به هموطنان دادند.

دبیر شورای ساماندهی سالمندان لرستان با اشاره به فرصت مناسب خدمت رسانی به سالمندان در سند تحول تصریح کرد: سند تحول دولت ۹ فصل مختلف داشته که مباحث موجود در فصل پنجم آن قابلیت برنامه ریزی و اجرا در قالب سند سالمندان را دارد.

وی افزود: اجرای دقیق سند تحول فرصت مناسبی جهت جذب اعتبارات در قالب این فعالیت خلاقانه خواهد بود و امید است از طریق آن بتوانیم شرایط بهتری را برای سالمندان استان فراهم آوریم، همکاری همه جانبه دستگاه‌های عضو، با در نظر گرفتن منابع، امکانات و سایر شرایط دستگاه عضو نتیجه بهتری در بر خواهد داشت و در صورت حمایت استاندار در زمان کوتاه‌تری به ثمر خواهد نشست.

بیش از ۱۰ درصد جمعیت لرستان سالمند هستند

بر اساس سرشماری ۱۳۹۵ از یک میلیون و ۷۶۰ هزار و ۴۶۹ نفر جمعیت استان، ۱۷۹ هزار و ۴۶۵ نفر سالمند هستند که چیزی در حدود ۱۰.۲ درصد است، این در حالی است که در سال ۱۳۹۰ این رقم ۷٫۸ درصد بوده و این میزان رشد سالمندی که طی پنج سال اتفاق افتاده پیشتر طی ۴۵ سال اتفاق می‌افتاد.

همچنین براساس سرشماری سال ۹۵ بیشترین تعداد سالمندان متعلق به شهر بروجرد با جمعیتی بالغ بر ۱۲٫۸ درصدبوده است. آمارها و شواهد حاکی از آن است که بین شرایط سالمندان با امکانات موجود تفاوت معنا داری وجود دارد و برای رسیدن به وضع مطلوب علاوه بر بسیج امکانات دستگاه‌های دولتی عزم فرهنگی، اجتماعی، عمومی و آموزش آحاد مردم در مواجه با پدیده سالمندی ضروری به نظر می‌رسد.

اگر چه سالمندان قشر خاموش و کم توقع جامعه به حساب می،آیند ولی ایستگاه سالمندی فردای دیگر در انتظار مدیران و جوانان امروز است که می‌تواند با کاشت نهال خدمت رسانی در آینده از ثمره این درخت بهره‌مند باشند.

ارتقای مهارت های ارتباطی سالمندان و سلامت روان

براساس آخرین سرشماری از جمعیت ۳۲۶ هزار و ۴۵۲ نفری شهرستان بروجرد تعداد ۴۱ هزار و ۸۹۹ نفر جمعیت معادل ۱۲/۸ درصد بالای ۶۰ سال هستند که بنا بر تعریف سازمان بهداشت جهانی آن جمعیت پیر محسوب می شوند.

بنا بر اعلام دبیرخانه شورای ساماندهی امور سالمندان اداره کل بهزیستی لرستان درصد جمعیت سالمندی شهرستان بروجرد بنا بر سرشماری سال ۹۰ میزان ۹/۸ درصد بود که این آمار در سال ۹۵ یعنی به مدت پنج سال به ۱۲/۸ درصد افزایش یافته است.

بنا بر گفته کارشناسان معاشرت با دوستان و هم سن و سالان، سرگرمی‌های ساده، تغذیه سالم و توجه به نیازهای اولیه سالمندان نقش موثری در آسایش و آرامش جسم و روان آنها دارد.

در همین راستا موسسه فرزانگان حکمت سینا در بروجرد متشکل از سالمندانی فرهیخته و توانمند راه اندازی شده است که با ارائه برنامه‌ریزی‌هایی در بخش‌های مختلف اوقات فراغت و کلاس های مختلف آموزشی تلاش شود تا سالمندان مشکلات کمتری داشته باشند و سالمندی سالم تری را پشت سربگذارند.

جامعه هدف این موسسه هر فرد بالای ۶۰ سال است و محدودیتی در این زمینه وجود ندارد، بنا بر گفته مدیر موسسه فرزانگان حکمت سینا بروجرد گفت: این موسسه زیر نظر بهزیستی بروجرد از سال ۱۳۹۶ فعالیت خود را آغاز کرده است و اکنون تعداد ۲ هزار سالمند در شهرستان بروجرد را تحت پوشش برنامه های مختلفی اعم از آموزشی، فرهنگی، اجتماعی و سلامت قرار داده است.

مریم بهرامی با بیان اینکه آموزش محور فعالیت این موسسه است، اظهار کرد: فعالیت‌های این موسسه در بخش‌های مختلف آموزشی، اجتماعی، ورزش، سلامت و تغذیه برای سالمندان دنبال می‌شود.

وی افزود: ورود به دوران سالمندی نیازمند فراهم کردن بسترهایی است تا سالمندان با کسب مهارت‌های لازم و سبک زندگی متناسب با این دوره همراه با سلامت روحی و جسمی کمترین مشکلات را برای اطرافیان و نظام اجتماعی داشته باشند.

مدیر موسسه سالمندان فرزانگان حکمت سینا بروجرد یادآور شد: در جلسات کتابخوانی که با حضور سالمندان برگزار می شود محورهایی همانند تفکر مثبت و نقادانه و شیوه مطالبه گری صحیح همراه با مهارت حل مسئله دنبال می‌شود تا سالمند بداند هر مشکل و مسئله را کجا و چگونه مطرح کند تا اثر گذاری بیشتری داشته و بدون اینکه باعث آزردگی خاطر اطرافیان شود.

وی بیان کرد: در این موسسه مطالبه گری مثبت به سالمندان آموزش داده می‌شود تا بتوانند برای ایجاد امید و نشاط خود و اطرافیان مطالبه گری صحیح داشته باشند مثلا مشکلات مربوط به محل زندگی یا کوچه و خیابان خود را با شورا و مسجد محله و یا شهرداری در میان بگذارند و یا اگر دچار درد و رنج جسمی هستند به جای صحبت به همسایه و اطرافیان به پزشک مراجعه کنند.

احترام به سالمندان، یک اولویت فرهنگی

در مواردی سالمندان خواسته یا ناخواسته روابط آنها با محیط اطراف و افراد پیرامون کم می‌شود که عاملی برای افسردگی در آنها شده بنابراین لازم است تنها گذاشته نشوند و شرایطی فراهم شود تا با اطرافیان و به خصوص هم سن و سالان خود معاشرت و ارتباط داشته باشند.

مشاور و روانشناس بالینی در این خصوص می‌گوید: احترام به سالمندان وجه اشتراک بیشتر فرهنگ‌ها است، فرهنگی که در آن سالمند مورد توجه قرار دارد و به خواسته و نیازهای او پاسخی به موقع داده می‌شود قبل از آنکه آن نیاز در او ایجاد مشکلات جسمی و یا روحی کرده باشد.

سمیه کریمی بیان کرد: در شرایط فعلی و گسترش ارتباطات مجازی و سایر مشغله‌ها، ارتباط با سالمندان دچار خدشه شده و آن ارتباط واقعی و حضوری که برای سالمندان یک نیاز ضروری است، حذف شده و در بهترین حالت با تهیه گوشی‌های هوشمند و چند عکس و صوت نهایت مهر و توجه به سالمندان نشان داده می‌شود.

این روانشناس بالینی ادامه داد: ارتباط تلفنی و مجازی می‌تواند در شرایطی خوب باشد اما بهترین شیوه ارتباطی و نشان دادن احترام و توجه به سالمندان ارتباط واقعی و دیدن آنها است، گاهی باید به مهارت‌ها، تجارب و توانایی‌های آنها توجه داشت تا بتوانند احساس عزت نفس کنند و با حس مفید بودن حال بهتری داشته باشند.

کریمی گفت: ارتباط صحیح با سالمندان یک ضرورت است تا تنهایی و انزوا در آنها به مرور منجر به ناتوانی‌های جسمی و روحی شدید در آنها نشود، بازگشت به ارتباطات واقعی و صحیح، احترام و دیدن سالمندان در کنار تامین نیازهای اولیه یک ضرورت است که در حفظ توانایی‌ها و مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی آن کمک کننده است و به همان نسبت تنهایی و انزوا و رها کردن آنها به حال خود در تسریع ناتوانی جسمی و روحی آنها اثرگذار است.

سالمندی لزوما به معنای ناگزیر شدن از رفتن به سرای سالمندان نیست، سالمند اگر به هنگام و به موقع مورد توجه قرار نگیرد به درجه‌ای از تنهایی و ناتوانی جسمی در انجام و گذران امور زندگی می‌رسد که خانواده زمان کافی برای رسیدگی تمام وقت ندارد و لاجرم باید سالمند را راهی سرای سالمندان کرد، رتباط با محیط پیرامون و حفظ نشاط و پویایی راهی برای پیشگیری از تحلیل توانمندی‌های دوران سالمندی است که از هر راه ممکن باید آن را برای جمعیتی که بیم پیرشدنش است، فراهم کرد.