غافلان از غفلت چه کسانی هستند؟

پیامبر اکرم (ص) در سومین روز از ماه مبارک رمضان اینگونه دعا کردند: اَللّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ الذِّهْنَ وَ التَّنْبِیهَ وَ بَاعِدْنِی فِیهِ مِنَ السَّفَاهَةِ وَ التَّمْوِیهِ وَ اجْعَلْ لِی نَصِیبا مِنْ کلِّ خَیرٍ تُنْزِلُ فِیهِ بِجُودِک یا أَجْوَدَ الْأَجْوَدِینَ؛ خدایا در این ماه به من تیزهوشی و بیداری عنایت فرما و از بی‌خردی و اشتباه دورم ساز و از هر خیری که در این ماه نازل می‌کنی برایم بهره‌ای قرار ده، به حق جود و بخششت ای بخشنده‌ترین بخشایش‌گران.

بیدار کردن یک انسان به خواب رفته، کار سختی نیست ولی بیدار کردن کسی که خود را به خواب زده، بسیار سخت و گاهی بی نتیجه است. بسیاری از افراد غافل، خبر ندارند که دچار غفلت شده اند و خود را از این رذیله دور می دانند. برای این که بدانیم ما دچار چنین غفلت هستیم یا نه باید بدانیم غفلت چیست و چگونه در انسان ایجاد می شود.

غفلت یعنی بی توجهی و بی اعتنایی به چیزی که می‌بایست مورد توجه و اعتنا قرار گیرد. غفلت در زبان دین مفهوم وسیع و گسترده ای دارد و شامل غفلت از خدا و غفلت از ناپایداری دنیا و غفلت از شیطان و وسوسه های او و در یک بیان کلی، غفلت از اموری که به نوعی با سعادت انسان ارتباط دارد.

علمای اخلاق در این زمینه، مطالب بسیاری را در کتاب های خود آورده و به نقطه مقابل آن یعنی ذکر و بیداری هم اشاره کرده اند. روایات فراوانی در این زمینه راهنمای گم شدگانی است که متوجه غفلت خود شده و به دنبال راهکار هستند ولی آن کس که نداند و نداند که نداند را چه باید کرد؟ از امیرمومنان علی (ع) نقل شده که خردمند کسی است که از خواب غفلت بیدار می شود و خود را برای سفر آخرت مهیّا می کند تا خانه همیشگی خود را آباد کند و در روایتی دیگر سفارش کردند تا با نور بیداری، چشم و گوش و قلب خود را روشن کنیم.

در قرآن نیز آیات فراوانی به موضوع غفلت اختصاص دارد و حدود ۱۲ آیه، ریشه بدبختی انسان را غفلت می داند. مثل آیه ۱۷۹ سوره اعراف، ۹۷ انبیاء، آیه هفت سوره روم و برخی دیگر از آیات. درمان غفلت در نگاه عارفان اسلامی، یقظه نام دارد که همان بیداری از خواب غفلت و توجه به اعمال و کردارهای گذشته است تا ضمن جبران خطاهای گذشته بتوانیم در آینده جهت گیری های صحیح داشته باشیم.

حضرت امام خمینی (ره) در کتاب جهاد اکبر یا مبارزه با نفس نوشت: تا کی می خواهید در خواب غفلت به سر ببرید و در فساد و تباهی غوطه ور باشید، از خدا بترسید و از عواقب اموربپرهیزید، از خواب غفلت بیدار شوید. شما هنوز بیدار نشدید، هنوز قدم اول را برنداشتید، قدم اول در سلوک یقظه است، ولی شما در خواب به سر می برید، چشم ها باز و دل ها در خواب فرو رفته است، اگر دل ها خواب آلود و قلب ها بر اثر گناه سیاه و زنگ زده نمی شد، این طورآسوده خاطر و بی تفاوت به اعمال و اقوال نادرست ادامه نمی دادید، اگر قدری در امور اخروی و عقبات هولناک آن فکر می کردید، به تکالیف و مسؤلیت های سنگینی که بر دوش شماست، بیشتر اهمیت می دادید.

برخی کارشناسان از غفلت به عنوان آفت زندگی معنوی یاد می کنند که شیاطین با دام های خود باعث غفلت انسان ها می شوند. حجت‌الاسلام علی‌رضا شاه فضل قمصری به خبرنگار معارف ایرنا گفت: در دعای روز سوم از خدا می‌خواهیم به ما آگاهی و هوشیاری عنایت فرماید. یکی از آفت‌های زندگی معنوی غفلت و بی‌خبری از یاد خدا و تکالیف الهی است. دنیای پر زرق و برقی که پیرامون ما وجود دارد زمینه‌های غفلت را بیش از پیش نموده است و اگر انسانی که در مسیر کمال است، غفلت بورزد این دنیای جذاب او را با خود همراه می‌کند و از یاد خدا می‌برد.

این حافظ قرآن کریم افزود: در این فراز، از خدا می‌خواهیم همواره ما را نسبت به امور معنوی هوشیار بگرداند تا در معرض فریب و انحراف شیطان قرار نگیریم. در ادامه از خداوند می‌خواهیم ما را از زمینه‌های جهالت و اشتباه دور سازد. دام‌های شیاطین انس و جن و گناهانی که از هر سو انسان را به سمت خود می‌کشاند، اموری است که انسان را به سمت غفلت و ناخودآگاهی می‌کشاند.

بعضی از کارشناسان دینی بر بیداری نسبت به تذکرات الهی تاکید دارند تا دچار غفلت نشویم. حجت الاسلام حسن عامری استاد حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم (ع) گفت: در دعای روز سوم ماه مبارک رمضان از خدا می خواهیم که تیزهوشی در فهم قرآن و بیداری نسبت تذکرات کلام الهی را نصیب ما بگرداند.

وی افزود: رسول اکرم (ص) در این دعا می فرماید خدایا ما تیزهوشی می خواهیم. البته نه آن تیزهوشی در بعضی کارهایی که نتیجه ای برای دنیا و آخرت ندارد بلکه تیزهوشی در فهم قرآن و بیداری نسبت به آنچه که قرآن ما را به آن تذکر می دهد. قرآن بارها به ما درباره بهشت، جهنم، قیامت و سایر مسائل مهم تذکر می دهد ولی ما در بسیاری موارد، آن را نادیده می گیریم. چون آن بیداری را نداریم و گویی خواب می بینیم. لذا پیامبر اعظم (ص) از خدا می خواهد که در مرحله اول تیزهوشی و بعد بیداری و توجه واقعی نسبت به آیات الهی پیدا کنیم.