"جاجیم" سوغات هنرمندان «شهر ملی آلاشت» به مسافران نوروزی + فیلم

به گزارش خبرنگار ایرنا، "جاجیم" گونه‌ای زیرانداز دستباف و دو رویه است که از نخ های رنگین و ظریف پشمی یا پنبه ای یا آمیزه ای از این دو بافته می شود، دسته بافته هنرمندانه ای که از پارچه کلفت تر و شبیه به پِلاس و نازک ‌تر از آن است.

بافت جاجیم به علت تفاوش در بافت با دیگر بافت ها متمایز شده. در بافت جاجیم نخ های تارو پود روی کار کاملا مشخص شده اند و ضخامتی بین پارچه و گلیم دارد و در بافت آن رشته پود به صورت یک رنگ بین تارهای رنگی دیده می شود و به بافت و ظاهر جاجیم ظاهری متفاوت می دهد.

بافت جاجیم پس از تهیه نخ مورد نیاز در رنگ های مختلف یا چله کشی شروع می شود و اغلب تمام مراحل بافت به خصوص چله کشی آن در فضای باز و شبیه به چله دوانی قالی های فارسی بافت صورت می گیرد.

برای بافت جاجیم به محوطه های بین ۱۰ تا ۲۰ متر نیاز است و چهارمیخ روی زمین کوبیده می شود و روی زمین قرار می گیرد و گلوله های نخی چله کشی به دور این میخ ها پیچانده می شود و درازای تقریبی چهار ضلعی که بین ده تا پانزده متر است و ۷ متر طول چله و در نهایت طول نوار جاجیم را تشکیل خواهد داد.

با گردش مداوم نخ ها به وسیله ی چله کشی بدور این چهار ضلعی و تغییر دادن گلوله های رنگی نخ پشمی، طراحی جاجیم نیز شکل می گیرد. در جاجیم بافی طراحی بر روی تار یا چله انجام می گیرد در هر دور گردش نخ به دور محیط این چهار ضلعی یکنفر همانند کوجی گذاشتن روی دار قالیبافی کوجی می گذارند این عمل را گوشواره چینی نیز می گویند.

علاوه بر اینکه از جاجیم به عنوان زیر انداز و رو انداز استفاده می شود امروز با بروز شدن تولیدات جاجیم متناسب با نیاز و ذائقه مردم چیزهای دیگری همچون جارختی، جالباسی، کیف، کوله پشتی، روکش های مبل و روکش پشتی نیز ساخته می شود.

هنرمندان آذربایجان شرقی، اردبیل، زنجان، کرمانشاه، کردستان، همدان، لرستان و فارس جاجیم می بافند اما اینکه چرا از میان تمامی این مناطق آلاشت سوادکوه عنوان دار " شهر جاجیم بافی" به آن تعلق گرفته است ناشی از ویژگی های خاص و منحصر به فرد تولید این محصول در این منطقه است.

جاجیم در روزگارانی نه چندان دور خانه ای در مناطق کوهستانی مازندران یافت نمی شد که در آن زنجیره تلاش هنرمندانه از چیدن و شستن پشم و رنگرزی آن تا تبدیل آن به کلاف و از کلاف به نخ و از نخ به جاجیم جریان نداشته باشد.

هنوز هم در کوچه و پس کوچه ها و محله های آلاشت از جمله مناطق کوهستانی مازندران صدای شانه و ماکوی جاجیم بافان به گوش می رسد و زندگی در این شهر ملی جاجیم جریان دارد.

جاجیم یا " جاجِم " دست بافته هنرمندانه مردمان ساکن مناطق کوهستانی مازندران بود که با هر بار زدن کوبه های جاجیم بافی، تار و پود بهم گره می‌زنند تا نقش و نگاری از زندگی را در آن نقش بندند.

آلاشت یکی از سه شهر واقع در شهرستان سوادکوه است که از دیرباز فعالیت های هنرمندان صنایع دستی منطقه در میان مردم مازندران زبانزد بود تا بدانجا که در سال ۱۳۴۷ کارگاره رنگرزی و صنایع دستی در این شهر فعال شد که به کانون فعالیت هنرمندان صنایع دستی منطقه و حتی استان مبدل شده بود.

اما طی زمان و گَرد بی مهری نسبت به صنایع دستی بر چهره این شهر هنری و هنرمندان آن نشست و حتی در برهه از زمان دهه ۸۰ درب این کارگاه بسته شد و به حالت رکود درآمد.

اما این تعطیلی کارگاه با عِرق و تعصب تعدادی از هنرمندان منطقه دوباره روی پای خود ایستاد و بار دیگر از سال ۱۳۸۵ این کارگاه فعالیت خود را آغاز کرد البته این بار با نوع نگاه جدید و پرداخت به رشته صنایع دستی جاجیم بافی خود را نشان داد.

همچنین در سال ۱۴۰۱ برای حمایت از رشته ها صنایع دستی بومی و مناطقی که در این زمینه فعالیت می کنند عنوان شهر ملی جاجیم بافی به آلاشت اختصاص داده شد.

بنا به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دولت، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در جلسه شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی، "آلاشت"به‌عنوان شهر ملی جاجیم‌بافی، "بهشهر" به‌عنوان شهر ملی گلیچ‌بافی و "درزی کلا" در شهرستان بابل به‌عنوان روستای ملی حصیربافی انتخاب شدند.

دلیل انتخاب این مناطق به عنوان شهرها و روستای ملی صنایع دستی ریشه‌دار بودن هنر جاجیم بافی، حصیربافی و گلیچ بافی و استفاده از مواد اولیه‌ و رنگ‌های طبیعی منطقه است.

براساس گزارش اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران از ۲۹۰ رشته صنایع دستی مصوب جهانی ۲۵۰ رشته در ایران فعال است و هنرمندان در این زمینه به تولید محصول می پردازند ۸۷ رشته صنایع دستی در مازندران فعال است که ۱۷ رشته صنایع دستی بومی و مخصوص این استان است.

حصیربافی، نمدمالی، لاک تراشی، کوپ بافی و چادر شب بافی از رشته های صنایع دستی مختص مازندران هستند که هنرمندان در این زمینه به فعالیت می پردازند.

جان دوباره بر کالبد جاجیم بافی آلاشت

یکی از فعالان عرصه جاجیم بافی که خود پیگیر فعالیت هنرمندان در شهر آلاشت است در این باره به خبرنگار ایرنا گفت:ـ کارگاه صنایع دستی آلاشت از سال ۱۳۴۷ فعالیت خود را آغاز کرد و در آنزمان جزو کارگاه های مجهز مازندران به شمار می رفت به طوریکه حتی بزرگترین کارگاه رنگریزی در این مجموعه قرا رداشت.

رویا اردشیری افزود: اما طی سالها بی توجهی به صنایع دستی دامن این کارگاه را گرفت و در دهه ۸۰ مدتی این کارگاه تعطیل شد اما به همت و تلاش سه بانوی هنرمند آلاشت و فعالیت در کارگاه این مجموعه دوباره فعال شد.

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر ۳۷ هنرمند جاجیم باف در این کارگاه مشغول فعالیت هستند، ادامه داد: تا پیش از این تولیدات جاجیم آلاشت تنها به صورت روپشتی و زیرپایی بود اما به مرور زمان و برای کاربردی تر شدن تولیدات ۲۲ مدل جاجیم که می تواند در زندگی روزمره مورد استفاده قرار بگیرد به لیست تولیدات جاجیم آلاشت اضافه شده است.

این فعال هنرمند آلاشتی گفت:کاربردی شدن تولیدات جاجیم آلاشت باعث افزایش تقاضا از سوی مشتریان و بالتبع افزایش فروش آنها و درآمدزایی هنرمندان شده است.

وی گفت: با توجه به حضور گسترده جاجیم باف های آلاشتی در نمایشگاه های هنرهای صنایع دستی کشور و بین المللی این هنر به نقاط مختلف معرفی شده و هنرآنها مورد تقاضای افرادی زیاده شده است.

به گفته اردشیری فعال شدن جاجیم باقی در آلاشت باعث بازگشت دوباره افراد به منطقه شده است و در این میان چهارنفر آلاشتی از تهران به زادگاه خود بازگشتند و در این زمینه فعالیت می کنند.

وی ادامه داد: همچنین فعال شدن جاجیم بافی در آلاشت باعث جذب گردشگر بیشتر در این منطقه شده است.