بحران آب در آسیای مرکزی و احتمال درگیری‌های مسلحانه و مهاجرت

به گزارش روز چهارشنبه ایرنا، آسیای مرکزی با بحران شدید آب مواجه شده است. با آغاز تابستان، کمبود مایعات آشامیدنی به طور همزمان در چندین پایتخت منطقه مشاهده می شود، دریاچه معروف «ایسیک کول» قرقیزستان نیز کم عمق شده است.



بیشکک پایتخت قرقیزستان یک ماه و نیم است که از خشکسالی رنج می برد. از اواسط اردیبهشت ماه، آب در محلات جنوبی شهر و روستاهای مجاور با تانکر تامین می شود. مقامات شهر برای صرفه جویی در مصرف مایعات، تمام حمام های خصوصی، کارواش ها، استخرهای شنا و حتی ایستگاه های قالیشویی را تعطیل کرده اند.

به گزارش ایزوستیا، مقامات شهر توضیح می دهند که کمبود آب به دلیل افزایش تعداد مصرف کنندگان به وجود آمده است. تعداد مشترکین - خانه، آپارتمان، ادارات - در طول سال هفت برابر افزایش یافته است، میانگین مصرف برای هر نفر ۲.۵ برابر افزایش یافته است.

در آستانه پایتخت قزاقستان، نیز برنامه های قطعی آب ارائه شد که به دلیل کمبود ظرفیت، فشار در لوله ها کاهش یافت. شهروندان از مشکلات پیش آمده به رسانه ها شکایت کردند. آثار خشکسالی حتی به حمام و توالتها نیز سرایت کرده است. چندین تظاهرات در پایتخت قزاقستان برگزار شد که طی آن مردم ناراضی خیابان ها را مسدود کرده و شعار می دادند "به من آب بده! " پس از آن، ژنیس کاسیمبک شهردار  استانه قول داد مشکلات را با بهبود آبرسانی و تعویض فیلترها حل کند. وی همچنین با قاسم ژومارت توکایف رئیس جمهور این کشور گفتگو کرد. وی خواستار آن شد که نه تنها اقدامات عملیاتی، بلکه سیستمی برای جلوگیری از بروز شرایط مشابه در آینده انجام شود.

مشکلات مشابهی در سایر شهرهای بزرگ منطقه نیز ثبت شد. در آلما آتا، اهالی گلایه دارند که آب طبق برنامه تامین می‌شود و فشار آب در خط لوله مدام در حال کاهش است. کارشناسان توضیح می دهند که چاه ها در حال خشک شدن هستند و شهرک های مسکونی در حال رشد هستند. در اواسط ژوئن، چندین منطقه تاشکند نیز بدون آب آشامیدنی باقی ماندند. در اینجا اما مسئولان به تعطیلی ایستگاه های پمپاژ به دلیل اختلال در عملکرد شبکه های برق اشاره کردند.

بر همین اساس قزاقستان اخیرا اعلام کرده که تصمیم دارد نسبت به لغو یا تغییر توافقنامه های آب و انرژی با قرقیزستان و ازبکستان در حوضه آبریز سیردریا و آمو دریا اقدام کند زیرا به گفته مقامات این کشور کمبود آب در حال تبدیل شدن به یکی از مشکلات اصلی و فزاینده در منطقه است.



این تصمیم مقامات قزاقستان به خاطر پیش بینی های اقلیمی است که می گویند، فشار بر منابع آب تا سال ۲۰۴۰ در برخی از مناطق آسیای مرکزی ۲.۸ برابر خواهد شد. تا سال ۲۰۵۰، عمق سیر دریا نیز ممکن است تا ۱۵ درصد کم شود. این نکته در برنامه اقدام برای اجرای مفهوم توسعه سیستم مدیریت منابع آب قزاقستان برای سال های ۲۰۲۳-۲۰۲۹ گنجانده شده است.

همچنین قزاقستان تصمیم گرفته است تا دسامبر سال جاری با دولت ازبکستان توافقنامه ای در زمینه مدیریت و استفاده مشترک از آب های فرامرزی امضاء کند. در این مفهوم ذکر شده است که ادامه وضعیت فعلی استفاده از منابع آب در بخش های اقتصادی و جمعیتی تا سال ۲۰۲۹ منجر به خطر کاهش نرخ توسعه اقتصادی اجتماعی به دلیل عدم وجود آب خواهد شد.

قاسم ژومارت توکابف، رئیس جمهور قزاقستان در ابتدای ژوئن سال جاری گفت که سطح آب در سیر دریا و آمودریا تا سال ۲۰۵۰ بیش از ۱۵ درصد کاهش می یابد. بنابراین به گفته وی، برای جلوگیری از بروز فاجعه زیست محیطی در منطقه باید از صندوق بین المللی دریاجه آرال بیشتر حمایت شود.

به گزارش Kun.uz، این توسط برنامه اقدام برای اجرای مفهوم توسعه سیستم مدیریت منابع آب قزاقستان برای ۲۰۲۳-۲۰۲۹ ارائه شده است. علاوه بر مصرف ناکارآمد آب و وابستگی فرامرزی، نقض وضعیت اکولوژیکی رودخانه سیردریا نیز وجود دارد. در این سند آمده است که در مقادیر زیادی آلاینده هایی مانند فرآورده های نفتی، فنل ها و ترکیبات نیتروژن دار با جریان عبوری رودخانه سیر دریا از قلمرو ازبکستان وارد می شود. در این راستا، قزاقستان در نظر دارد بستر سیر دریا را پاکسازی و دلتای رودخانه را احیا کند. امروزه آستانه، پایتخت قزاقستان، از یک منبع آب تامین می شود، مخزن آستانه که در سال ۱۹۶۹ ساخته شده و برای ۵۰۰ هزار نفر طراحی شده است. جمعیت فعلی این شهر به یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر رسیده است. برای این منظور قرار است منبع ذخیره آب آشامیدنی برای آستانه ایجاد شود.
کشورهای آسیای مرکزی سال گذشته برای مدیریت میزان برداشت آب از حوزه آمودریا و سیر دریا در سال جاری میلادی به توافق رسیده بودند.

به گزارش ایرنا به نقل از آسیا پلاس، محدودیت میزان آب مصرفی کشورهای آسیای مرکزی در نشست کمیسیون هماهنگی بین دولتی مدیریت آب در عشق آباد تصویب شد.

بر اساس این گزارش، حد مجاز در یک سال (از اول اکتبر ۲۰۲۲ تا ۱ اکتبر ۲۰۲۳) آب ورودی از حوزه آمودریا باید ۵۵.۴ میلیارد متر مکعب باشد که بر اساس این قرارداد، تاجیکستان ۹.۸ میلیارد متر مکعب، ازبکستان حدود ۲۳.۶ میلیارد متر مکعب و ترکمنستان - ۲۲ میلیارد متر مکعب آب دریافت خواهند کرد.

حد مجاز آب مصرفی از حوزه سیر دریا۴.۲ میلیارد متر مکعب است که تاجیکستان ۳۶۵ میلیون متر مکعب، ازبکستان ۳.۳ میلیارد، قزاقستان ۴۵۲ میلیون متر مکعب و قرقیزستان ۴۷ میلیون متر مکعب دریافت می کنند.

آمودریا پرآب‌ترین رود آسیای میانه است که رود دوم سیر دریا است. تاجیک ها به رود، دریا می گویند. آمودریا از کوه‌های پامیر سرچشمه گرفته و حدود ۱٬۱۲۶ کیلومتر از آن در قسمت مرزهای شمالی افغانستان با تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان جاری است. بخش‌هایی از آن قابل کشتیرانی است. در سواحل آن شیرخان بندر و بندر حیرتان قرار گرفته است که کالاهای صادراتی یا وارداتی افغانستان به کشورهای آسیای میانه از این طریق مبادله می‌شود.

سیردریا بعد از آمودریا، دومین رود پرآب در آسیای میانه است که به دریاچه خوارزم (آرال) می‌ریزد. این رود دو سرچشمه دارد، یکی کوه‌های تیان‌شان در قرقیزستان کنونی و دیگری شرق ازبکستان است. این رود در۲۲۲۰ کیلومتری در غرب و شمال غربی سرچشمه دارد و پس از گذر از جنوب کشور کنونی قزاقستان به دریاچه خوارزم می‌رسد. این رود در گذر خود سرتاسر کشتزارهای پنبه را در آسیای مرکزی آبیاری می‌کند. سیردریا از کنار شهرهای خجند و قیزیل‌اوردا و خوقند می‌گذرد.

در زمان اتحاد جماهیر شوروی، دو کشور تاجیکستان و قرقیزستان با داشتن منابع آبی فراوان در فصول تابستان کمبود آبی کشورهای دیگر از جمله قزاقستان، ترکمنستان و ازبکستان را تامین می کردند و در مقابل در فصول زمستان مبادله انرژی به صورت عکس انجام می شد، اما در حال حاضر چنین توافقی میان کشورهای آسیای مرکزی برقرار نیست و برخی کشورها از کمبود شدید آب در رنج هستند.

براساس مرکز مطالعات مانیتورینگ آسیای مرکزی در قزاقستان، علاوه بر این در نبود توافق تامین آبی میان کشورهای آسیای مرکزی، مشکلات دیگری مانند رشد جمعیت و استفاده غیرمسئولانه و غیرمنطقی برخی از کشورها باعث تشدید مشکلات آبی منطقه شده است.

کمبود آب در آینده‌ نزدیک تنها بخشی از مشکلات در آسیای مرکزی است. این مشکلات شامل کمبود آب برای کشاورزی و نیز آلودگی آب آمودریا و سیردریا به خاطر سطح بالای نمک و مواد شیمیایی ناشی از آب مصرفی در کشاورزی می‌شود. در نتیجه آسیای مرکزی شاهد یک بحران اجتماعی و اقتصادی در منطقه‌ای که در پایین دست این دو رود قرار دارند و نیز کاهش کیفیت زندگی در این نواحی خواهد بود. چرا که جمعیت با کمبود آب روبه‌رو می‌شود و مجبور می‌شود آبی را مصرف کند که نمک زیادی دارد.

استفاده‌ نامناسب و اتلاف منابع آب یکی از ویژگی‌های کشورهای این منطقه است. بر اساس گزارشها، ازبکستان و قرقیزستان سالانه دو هزار متر مکعب آب به ازای هر نفر مصرف می‌کنند و به ترتیب در رتبه‌ی چهارم و پنجم پرمصرف‌ترین کشورها در جهان قرار دارند. تاجیکستان و قزاقستان نیز به ترتیب در رتبه‌های هفتم و یازدهم قرار دارند.

همچنین بر اساس گزارش یورو نیوز از سال ۲۰۰۰ تاکنون منطقه آسیای مرکزی با رشد جمعیت ۱۰ درصدی مواجه بوده و ترکمنستان در کنار دیگر کشورهای این منطقه به عنوان بی کفایت ترین کشور در مصرف آب در جهان شناخته شده است. هم اکنون میزان مصرف آب در کشور ترکمنستان ۱۳ برابر بیشتر از آمریکا اعلام شده است.

آسیای میانه یا آسیای مرکزی Central Asia ) سرزمین پهناوری در قارهٔ آسیا است که هیچ مرزی با آب‌های آزاد جهان ندارد. (محصور در خشکی) اگر چه مرزهای دقیقی برای این سرزمین تعریف نشده‌است، ولی به‌طور معمول آن را دربرگیرندهٔ کشورهای ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان می‌دانند.