چالش‌ جدید کشمیر

تهران- ایرنا- هند به دنبال برخی ناآرامی‌های تازه در کشمیر محدودیت‌های سیاسی، امنیتی و انسانی را در این منطقه وضع کرد که از آن جمله برخی امتیازات خودگردانی محلی بود.

موضوع مناقشه دیرپای کشمیر که از امتیازاتی خاص در حوزه حکمرانی بهره می‌برد و منطقه‌ای نسبتاً خودمختار به شمار می‌رود تقریباً از زمان استقلال پاکستان و هندوستان در دهه ۱۹۴۰ میلادی آغاز شده‌ است.

در واقع از آن زمان هند و پاکستان در پاره‌ای موارد از جمله بر سر حاکمیت بر کشمیر که بخشی از آن در خاک هند و بخشی دیگر در خاک پاکستان قراردارد، اختلاف دارند و در عمل هر دو کشور ادعای مالکیت بر تمام کشمیر را دارند. این موضوع موجب شد که دو کشور فوق بارها تا سرحد جنگ پیش بروند. سیر تحولات به گونه‌ای پیش رفت که تابستان ۱۳۹۸ نیز این تهدید احساس شد.

 دهلی‌نو در تازه ترین مناقشه، در بخش‌هایی از کشمیر که اسلام‌آباد آن را اشغال شده می‌داند تدابیر امنیتی شدید اتخاذ و بسیاری از امتیازات مردم این منطقه را لغو کرد. این موضوع باعث تشدید تنش‌ها در منطقه جامو، کشمیر و اختلاف شدید هند و پاکستان و درگیری نظامی آن‌ها شد.

از سال ۱۹۴۷ و پس از استقلال هند و پاکستان از استعمار انگلیس، تاکنون سه جنگ در سال‌های (۱۹۴۷ و ۱۹۶۵ و ۱۹۷۱) میان دو کشور بر سر مساله کشمیر رخ داده است.

گروه‌های آزادی‌خواه کشمیر در سال ۱۹۸۹ مبارزه برای استقلال از هند و پیوستن به پاکستان را آغاز کردند. براساس آمار سازمان‌های حقوق بشری از سال ۱۹۸۹ تاکنون افزون‌بر ۱۰۰ هزار کشمیری توسط نیروهای امنیتی هند کشته شده‌اند و بیش از ۱۰ هزار زن مورد تجاوز قرار گرفته‌اند.

با اینحال دور تازه ناآرامی‌ها ناشی از وقوع چند بحران در این منطقه بود. حدود یک سال قبل انفجار تروریستی در منطقه «پولواما» صورت گرفت که در خلال آن ۴۰ مأمور پلیس و سرباز هندی کشته شدند. گروه «تروریستی جیش محمد» مسئولیت این حمله را پذیرفت.

ازآنجاکه این گروه در خاک پاکستان حضور دارد دولت هند، پاکستان را مسئول این حمله عنوان کرد و از دادن پاسخ متناسب دهلی‌نو به این کشور خبر داد. در طرف مقابل اما اسلام‌آباد هرگونه اتهامی را در این زمینه رد کرد. البته در همین دوره سفر «نارندرا مؤدی» نخست وزیر هند به کشمیر و در عین حال تماس تلفنی وزیر امور خارجه پاکستان با رهبر جدایی‌طلبان کشمیر هم تنش بر سر این منطقه که هر دو کشور آن را متعلق به خود می‌دانند، افزایش داد.

سفر نخست وزیر هند به کشمیر نه تنها خشم و اعتراض شدید مردم این منطقه را برانگیخت بلکه واکنش هشدارگونه مقام‌های اسلام‌آباد در حمایت از کشمیر را نیز به همراه داشت. همه این تحولات موجب شد که دو کشور تا مرز جنگ با یکدیگر رفتند و تعدادی از نیروهای نظامی دو طرف در درگیری‌ها کشته شدند.

آتش شعله تنش‌ها هنگامی شعله‌ور تر شد که در مرداد ۱۳۹۸ دولت هند با لغو امتیازات منطقه جامو و کشمیر ۴ لایحه جدید را مرتبط با این ایالت پیشنهاد داد؛ افکارعمومی و احزاب محلی سیاسی در کشمیر لغو امتیازات خاص این منطقه را به عنوان یک حمله مستقیم علیه مردم کشمیر توصیف کرد.

البته لغو امتیازات خاص جامو و کشمیر یکی از شعارهای انتخاباتی دولت مودی بود.

 همزمان با این تصمیم دهلی‌نو، دولت ناراندرا مودی ده‌ها هزار نیروی نظامی خود را به کشمیر گسیل کرد. تعداد زیادی از مخالفان خط مشی‌های هند در کشمیر در این ایالت به اعتراض پرداختند که به ناآرامی‌های گسترده‌ای انجامید. گفته می‌شود هزاران تن از معترضان از سوی نیروهای نظامی هند دستگیر و بسیاری از رهبران سیاسی کشمیر نیز از سوی دهلی‌نو بازداشت شدند.

این تحرکات با واکنش تند پاکستان روبرو شد. اسلام‌آباد در بیانیه‌ای اعلام کرد: تصمیم هند درباره کشمیر مغایر با قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل است و چنین چیزی هرگز از سوی مردم کشمیر و پاکستان پذیرفتنی نیست.

اغتشاشات داخلی در منطقه کشمیر اوضاع متشنجی را باعث شد که بار دیگر صف‌آرایی دو رقیب سنتی ھسته‌ای در جنوب آسیا را مقابل یکدیگر به همراه داشت. دو کشور در این شرایط نیروهای زمینی، هوایی و حتی دریایی خود را در اطراف مرزهای مشترک‌شان تقویت کردند.

البته چند ماه قبل از آن هم هواپیماهای هند در چند مرحله به مناطقی در پاکستان که گمان می‌رفت - به زعم دهلی- نیروهای تروریست در آن پناه گرفتند، حمله کرد. در مقابل پاکستان هم دو هواپیمای هندی را مورد هدف قرار داد و خلبان‌های آن‌ها را به اسارت گرفت.

در خلال درگیری‌های سنگین نظامی میان دو کشور ده‌ها تن از نیروهای آن‌ها کشته شدند. در ماه‌های گذشته اگرچه این تنش سیاسی تاحدودی کاهش یافت اما تغییر چندانی در وضعیت کشمیر رخ نداد. علاوه بر این هر از چندگاهی مقام‌های هندی و پاکستانی طرف مقابل را به نقض آتش‌بس متهم می‌کنند.

از نگاه بسیاری از تحلیلگران و رسانه‌های جهان در چندماه گذشته خطر تهدید جنگ هسته‌ای در شبه قاره هند بسیار جدی شده ‌بود.

اندیشکده آمریکایی ''استارتفور'' با انتشار گزارشی هشدار داده بود تنش‌ها در شبه قاره، خطر احتمال رویایی هسته‌ای میان پاکستان و هند را افزایش داده، ضمن اینکه بحران کشمیر می‌تواند جرقه‌ای برای جنگ هسته‌ای در جنوب آسیا باشد.

طبق تحلیل گزارش فوق، اختلافات پاکستان و هند بر سر کشمیر اگرچه یک موضوع داخلی یا دوجانبه است اما خطر بالقوه رویارویی هسته‌ای دراین منطقه نتیجه‌ای جز تبعات سنگین بر صلح و امنیت بین‌المللی ندارد.

گزارش اندیشکده استارتفور حاکی است: دهه‌های گذشته پیام‌های نویدبخشی به کشمیری‌ها داده شده‌بود که هرگز به آن عمل نشد، پس آیا از این مردم (دوباره) پرسیده خواهد که خواسته آنان چیست؟